چکیده:
انسان، موجود آراسته به خرد،توانمنداست تامرزهای اندیشه رادرنوردد،جهانی رابه خدمت خویش گمارد وبه مرتبه خلیفه اللهی راه یابد.دراین میان رسالت کسانی که وظیفه تعلیم وتربیت اورابر عهده دارند تا به سرچشمه فضیلت رهنمون گردد بسیارسنگین است. نهادآموزش و پرورش باسرمایه های بی بدیل که دراختیاردارد،بازتابان علم،اخلاق و ارزش برای افراد است.بنابراین لازم است که تمامی تلاشهابه اصلاح ماهیت ونحوه عملکرداین سازمان به منظوردستیابی به شیوه های مطلوب فراگیری معطوف گردد.
استاندارد سازی نیروی انسانی درآموزش وپرورش گامی موثروارزشمنددرراه رسیدن به این هدف می باشدوکارآمدترین روش دستیابی به استانداردها،بهره مندی ازراهکاریی است که دین مقدس اسلام ارائه می نماید.
واژگان کلیدی:
منابع انسانی،مدیریت منابع انسانی،کارمندان،تعلیم وتربیت،انسان،آموزش و پرورش، اسلام، استاندارد.
سخن آغازین:
انسان یگانه وجودقابل درهستی(1) وصاحب مقام عقل،خاسته ازوجودواجب وبازرونده به سوی اوست.(2) احدی الثقلین وسرچشمه علم ومعرفت ازاوتجلی می یابد(3) ونمایشگربرترین و کاملترین وجودهستی است.تحقق بخش فلسفه آفرینش(4) ،زبده وعصاره عالم ودرخوددارنده جهان ماده ومعنی است،خزانه علوم ومظهرتام«علم آدم الأسماءکلها»(5) ودارای مقام جانشینی الهی.(6)
واین انسان کمال خواه است وکمال دوست،پاک نهادوگریزان ازآلودگی ها،ضابطه پذیرو قانونمند،یادگیرنده وتربیت پذیر،راه جوی،راه رو وراهبرخواه،جویای معرفت وپویای راه فلاح ورستگاری.
اونفخه ای ازروح خداونداست(7) بااستعدادی وافروتوانمندی های گوناگون که بارسنگین امانت پروردگاررابردوش دارد.(8)
انسان دارای مشخصه اراده واختیار(9) است که ازجانب خداوندسبحان به اوافاضه شده ودر پرتواین این موهبت الهی بابهره مندی ازنیروی اندیشه درمسیرترقی وتکامل قدم نهاده وبا اراده قوی نیروهای خدادادی راکه دروجودش خفته ونهفته است به خیزش وا می دارد.اودراین جهان برای به بارنشاندن استعدادبی پایان خودزمان چندانی دراختیار ندارد. بنابراین توجه به اووآنکه اورامی پرواندبسیارضرورمی نماید.
هیچ بخردی برخودروانمی داردکه دراین مهم به دیده تردیدبنگرد،همگی مامعترفیم که افراد بشربسیارتواناتروکاراترازآنندکه رخ می نمایانند.
هرانسانی درگذران عمرخودپاره قابل توجهی ازآن رادرمدرسه به سرمی بردونهادی مقدس ووالابه نام آموزش وپرورش عهده دارتعلیم وتربیت اومی باشدتادرجه درجه پلکان معرفت رادرنوردد؛ به رشدوبالندگی دست یافته ونهال آدمیتش برومندگردد.این نهاد با طیف وسیعی ازانسانها درقالب کودک،نوجوان وجوان با استعدادهای وافر وسرشارمواجه است که توانمندنددرپرتوتعالیم معلمان وادب پروران شایسته وفرهیخته سرنوشت جدیدی را برای جامعه وتاریخ خودرقم زنند.
مسئولیت نظام آموزش اسلامی آن است که نیروهای لازم رابه منظوررساندن جامعه به هدف انبیاء تربیت نماید.مسلماً برای رسیدن به این هدف بایستی دستورالعملهایی ارائه شود که برپایه دیدگاه مکتب وحی وآموزه های پیامبراکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) وسخنان گوهرمندمعصومین(علیه السلام) باشد که به انسان به عنوان موجودی الهی نظرمی افکنند.
درباره استانداردمنابع انسانی به ویژه درنظام تربیتی جمهوری اسلامی ایران سخن بسیار است.این نوشتارمی کوشدتاباتأکیدبرنگرش انسان شناختی اسلام ضرورتهایی راکه در تدوین استانداردهای منابع انسانی کشوربایسته توجه است خاطرنشان کند.
به نظرنگارنده اصول استانداردهای آموزشی وپرورشی رامی توان ازدرون متون دینی به دست آورد.استانداردهایی که قلمرووکاربردی بسیارگسترده دارند،نیازبه تصحیح وبازنگری ندارند،زیراکه مصون ازخطاواشتباه اند.البته نیازمندشکوفایی وزنده گردانیدن می باشندو اگرتلاش دست اندرکاران تعلیم وتربیت چون نهادآموزش وپرورش، خانواده، حکومت و جامعه درقالب همین اصول باشدارائه استانداردمناسب برای هرمنطقه ازکشور اسلامی با تنوع زیست محیطی وفرهنگهاوتنوع نیازهاوتهیه ابعادکمیتی واستانداردهای کالبدیدرهرمکان کاردشواری نخواهدبود.
درپایان به برخی ازاین اصول استانداردی اشاره خواهدشد.
استانداردهای منابع انسانی:
استاندارد(10) به مفهوم معیار،مقیاس،قاعده،ابزاریامدل سنجش واستانداردسازی به معنای سنجش وقیاس،به صورت اسم وصفت استفاده می شود.(11)
همچنین به معانی:سطح کیفیت،سطح ویژه کیفیت،وسیله ای که برای تست کردن واندازه گرفتن به کارمی رود،آنچه که به صورت یک قاعده صحیح ازطرف عموم پذیرفته شده و همه چیزمی بایست مانندآن شود،می آید. (12)
منابع انسانی رادرساده ترین بیان می توان باشاخص هایی چون:سرمایه انسانی،مهارتها، عملکرد،تخصص،فکرواندیشه کارکنان واعتبارهرسازمان تعبیرکرد.
استانداردمنابع انسانی درواقع به مفهوم الگوومنش برگزیده برای اندیشه،رفتاروعملکرد انسان درسازمان وروش صحیح تعامل وبرخورداودرمناسبات وروابط انسانی است که در قالب مجموعه ای ازبایدهاونبایدها،همسووهماهنگ بااهداف وارج نهاده های هرجامعه ونظام طرح ریزی می شود.
هرنظام وسازمانی برپایه مبانی،سیاستهاودیدگاههای خودوباتوجه به سرمایه انسانی که دراختیاردارداستانداردهایی رابرای نیروهاوکارکنان خوددرنظرمی گیردکه افراد می بایست آنرابه مثابه مدل ونمونه ای سرمشق خودقراردهند.
دررویکرداسلامی هدف ازارائه وتدوین استانداردهای منابع انسانی رسیدن ورساندن انسان به اوج معرفت ونیک سرشتی است که تمامی اهداف وآرمانهاوعملکردهابدان سو بازگشت می کند.
درلسان اهل بیت(علیه السلام) الگوی انسان استانداردیااستانداردانسانی چنین بیان می شود:«انسان کامل وخوب کسی است که هوای نفس خودراتابع امرخداوندقراردهدونیروهایش را درراه رضایت خداصرف کند.ذلت وخواری همراه باحق راازعزت درراه باطل نزدیکتربه عزت ابدی بداند،چنین انسانی بهترین انسان است پس به اوتمسک جوییدوبه راه وروش او اقتدا کنید.»(13)
انسان شناسی پیش نیازاستانداردسازی منابع انسانی:
انسان وابعادوتجلیات وجودی او،هویت واقعی ورازهای نهفته دراوبه عنوان محوری ترین بحث درمباحث منابع انسانی بایسته واکاوی وبررسی است: «کوشش اساسی وتمرکزقوای دماغی یک محقق درتحلیل وبررسی انسان درهرقلمروزندگی که باشدمتوجه خود «من» آن انسان است که موردتحقیق قرارگرفته است.اگرمحقق توانست وضع وموقعیت واقعی انسان موردبررسی خودراکشف کند، نود درصدکارخودراانجام داده است.ده درصددیگررامی تواندبدون زحمت زیاددرک و دریافت نمایدوبالعکس.مادامی که محقق ازکشف جوهروپدیده های بنیادین«من»انسان ناتوان بوده باشدهراندازه هم که معلومات اودرباره بیرون از«من»مفروض فراوان بوده باشد نخواهد توانست نظرقاطعانه ای رادرباره اوابرازنماید.»(14)
هرگونه تصمیم گیری درباره انسان،شناخت عوامل موثردرتوانمندسازی،همچنین موانع توسعه وی،مستلزم تحصیل شناخت کامل ازاوست وبدون درک ابعادوجودی انسان هرگز نمی توان برنامه ای منظم برای استانداردسازی سرمایه انسانی درسازمانهامدون نمود.
مفاهیمی چون توسعه منابع انسانی،رهبری،وجدان کاری،کنترل ونظارت نیروی کار،افزایش بهره وری،افزایش خلاقیت وابتکار،بهبودمداوم،افزایش تعهدکارکنان،دخیل بودن افراد،همه و همه بدون درنظرگرفتن شخص انسانی ونیازهای اساسی اوقابل فهم نخواهدبود.
منابع انسانی آموزش وپرورش:
منابع انسانی درهرسازمان ونهادی ازجایگاه ویژه ای برخورداراست وبه عنوان بارزترین و اصلی ترین عامل موثردرکارآیی واثربخشی فرآیندهاودرنهایت رشدوتوسعه سازمانی موردتوجه است.به ویژه سازمان آموزش وپرورش که به عنوان بخش اساسی میراث فرهنگی کشور،ارتباط مستقیم باتعقل واندیشه انسانهاداشته ووظیفه انتقال آموزه های تربیتی،ارزشهاوهنجارهای اجتماعی وارتقاء سطح مهارتهاودانش مردم رابه عهده دارد.
نیروی انسانی آموزش دیده درآموزش و پرورش هم نهاده ای درجریان تعلیم وتربیت وهم ستانده این جریان برای سایرعملکردهای تولیدی وخدماتی جامعه است،کمبودنیروی کار ماهرومتخصص ازموانع مهم رشدوتوسعه اقتصادی درکشورهای درحال توسعه است که می توان بابرنامه ریزی صحیح آموزشی این کمبودراپیش بینی کرده واقدامات لازم به منظوررفع آنراتدارک دید.(15)
سرمایه انسانی محوربسیاری ازتحقیقات دراقتصادآموزش وپرورش است.این مفهوم در سایرشاخه های اقتصادنیزکه درمواردی بااقتصادآموزش وپرورش وجه اشتراک دارند مطرح بوده ودرتحلیل سیاستهای بازاروبه کارگیری شاخصهای اکتساب وتوزیع درآمد مورداستفاده قرارمی گیرد.(16)
مطالعات تطبیقی:ضرورتها وچالشها:
درمطالعات وبررسی های تطبیقی که به منظوردستیابی به استانداردهاصورت می گیرد سزامندآنکه الگوهای ارائه شده ازسوی دیگران رامحک زده وباشناسایی نقطه های جدایی وپیوندبرخوردفعالانه وگزینشی داشته باشیم،زیرااگرچه برخی ازاستانداردهابراساس نیازهای مشترک تمامی انسانها بوجودآمده امابسیاری ازآنهاوابسته به تعاریف خاص آنها درهرکشورمی باشد که با تعریف آن درکشوردیگرمتفاوت است.(17)
مهمترآنکه بسیاری ازشاخص هایی که دیگران درنظرداشته انددرراستای نیازهای ویژه فرهنگ ونظام اقتصادی وسیاسی حاکم برآن کشورهاست وچه بساالگوگیری ازآن مارا گامهابه قهقرابرگرداند.
مثلاً: نظامی که انسان راموجودی مادی می پنداردوصرفاً وی رابه عنوان ابزاری در خدمت سازمان می شناسدوهیچ توجهی به نیازهاوآرمان های معنوی وباورهای وی ندارد،تنها دربستراجتماعی وفرهنگی خاص خودمفهوم می یابدونمی تواندمدلی کارآمد برای تدوین استاندارددرنظام آموزش اسلامی باشد.مسلماً همخوانی باچنین نظامی در تدوین استانداردهای منابع انسانی چالش برانگیزخواهدبود.(18)
به منظوردرک بهتراین مطلب مقایسه ای مفهوم شناختی میان دونظام آموزشی اسلام و غرب داشته ونقطه های جدایی آن دورابرجسته می نماییم.
نظام آموزشی اسلام:
نظام تربیتی اسلام نظامی مستقل است وبخش عمده فلسفه اسلام رافلسفه آموزش و پرورش تشکیل می دهد.تکنیکهای تعلیم وتربیت اسلام درکلیه معارف اسلامی پراکنده است. آموزش وپرورش اسلامی دارای اصول،مبانی ومتدمشخص ومخصوص به خوداست وبر اساس متافیزیک واعتقادبه اصول دین وپایه های انسانیت استواراست.توحیدونزدیکی به خداوجلب رضایت او،رعایت وجدان ورعایت حقوق سایرافرادوعشق وعلاقه به دیگران پایه های اصول معنوی سیستم آموزش دراسلام می باشدکه منطق وتعقل،احساس وتجربه ازمشخصات آن است.(19)