توسعه: توسعه، گسترش هدفمند و از پیش تعیین شده میباشد و نباید آنرا با گسترش اشتباه کرد.
تقسیمات کشوری:
کشور به چند استان تقسیم میشود که اداره هر استان به عهده استاندار میباشد که توسط وزیر کشور معرفی و توسط هیئت دولت انتخاب میشود.
استان به چند شهرستان تقسیم میشود که اداره هر شهرستان به عهده فرماندار است که توسط استاندار معرفی و توسط وزیر کشور انتخاب میشود.
شهرستان به چند بخش تقسیم میشود. اداره هر بخش به عهده بخشدار است که فرماندار او را معرفی و استاندار انتخاب می‌کند.
بخش به چند دهستان تقسیم میشود که اداره هر دهستان به عهده دهدار است.
در سطح هر استان از هر وزارتخانه حداقل یک اداره کل وجود دارد و بعضی وقتها ممکن است یک وزارتخانه در یک استان دو اداره کل وجود داشته باشد مثل اداره کل شیلات زابل و چابهار در استان سیستان و بلوچستان.
نکته: هر جایی که حداقل 5000 نفر جمعیت ثابت داشته باشد می‌تواند توسط ارگانهای دولتی و بعد از ثبت شهر محسوب شود.
در سطح هر استان، از هر وزارتخانه حداقل یک اداره کل وجود دارد و بعضی وقتها ممکن است یک وزارتخانه دریک استان دو اداره کل داشته باشد.مثل اداره کل شیلات زابل و چابهار در استان سیستان و بلوچستان .
نکته: هر جایی که حداقل 5000 نفر جمیعت ثایت داشته باشد می‌تواند توسط ارگانهای دولتی و بعد از ثبت شهر محسوب شود.
شهرداری: اداره‌ای است عمومی تحت نظارت دولت و تمامی دستگاههای اداری، عمومی و دولتی تحت غالب قوانین مصوب اداره می‌گردند.
قوانین مخصوص اداره دستگاههای دولتی عمومی و دولتی:
مجموعه قوانینی است که مجلس در یک یا چند دوره مثلاَ یک ماهه برای اداره سازمانی تعیین می‌کند.
قانون تشکیلات شوراها و شهرداریها:
مجموعه قوانینی است که شوراها و شهرداریها را از زمان تأسیس در بر می‌گیرد به عنوان مثال در قانون 55 شهرداریها کلیه وظایف شهرداریها مشخص شده است مثل قانون جمع‌آوری زباله‌ها و … و یا جمع‌آوری متکدیها که برداشته شده است. لازم به ذکر است درآمد شهرداریها از عوارض محلی بدست می‌آید.
شهرها دو محدوده دارند:
محدوده قانونی( خدمات)
محدوده حریم( استحفاضی)
که محدوده شهر پس از تعیین توسط وزارت مسکن و شهرسازی، توسط شورای عالی شهرسازی و معماری کشور تأیید میشود.
شورای عالی شهرسازی و معماری: شورایی است که مرکب از وزرای کشور، مسکن و شهرسازی، جهاد کشاورزی، رئیس سازمان میراث فرهنگی، رئیس سازمان محیط زیست، استاندار استان مورد نظر و شهردار شهر مورد نظر.
نکته: هر طرح بزرگی که در سطح کشور انجام میشود مقدمه‌ای آن طرحهای ملی است.
انواع طرحهای کشوری عبارتند از:
طرحهای ملی
طرحهای منطقه‌ای
3- طرحهای ناحیه‌ای طرحهای جامع
طرحهای تفضیلی
و انواع طرحهای شهرسازی عبارتند از:
1- طرح جامع 2- طرج تفضیلی( افق 5 ساله) 3- طرح هادی 4- طرح اجرائی
برنامه ریزی:
فرآیند تعیین فعالیتهای منتسب آینده با بکار بردن مجموعه‌ای از گزینه‌هاست.
فعالیتی سازمان یافته به منظور گزینش بهترین راه‌حل پیشنهادی برای رسیدن به هدفهاست.
برنامه‌ریزی شهری: مجموعه بررسی‌ها در مورد مسائل موجود در جامعه شهی و تنظیم برنامه جهت رشد و توسعه آینده شهری را برنامه‌ریزی شهری می‌نامیم.
تقسیم‌بندی برنامه‌ریزی از نظر زمانی:
برنامه ریزی کوتاه مدت( یک تا سه ساله)
برنامه‌ریزی میان مدت( سه تا هفت ساله)
برنامه‌ریزی بلند مدت( هفت تا ده ساله)
برنامه‌ریزی از نظر وسعت به چهار دسته تقسیم میشود:
برنامه‌ریزی در سطح ملی
برنامه‌ریزی در سطح منطقه‌ای
برنامه‌ریزی در سطح زیر منطقه‌ای
در سطح محلی( که عملا در سطح یک شهر است.)
شهرسازی: بررسی مجموعه مسائل فیزیکی( کالبدی) شهرها و ارائه راههای مناسب رشد و توسعه جامعه در ارتباط بامسائل یاد شده میباشد.
روند تهیه طرح تفضیلی:
می‌خواهیم برای A طرح تفضیلی بدهیم( 100 هکتار از یک شهر)
طبق طرح جامع افق جمعیتی: در هر هکتار 120 نفر مناسب است.پس جمعیت کل 12000 نفر در A می‌باشند.
طرح تفضیلی شامل 4 قسمت است:
شبکه معابر( که بین 25 تا 35% فضای شهری را اشغال می‌کند)
سرافه شهری( عبارت است از فضای اختصاص یافته شهر به ازاء هر نفر)
سرانه مسکونی( میزان زیربنای مسکونی به ازاء هر نفر در شهر است.)
سرانه خدماتی( 25تا35%)
بعد خانوار: متوسط جمعیت هر خانواده در شهر
معمولاَ به سرانه‌های غیر مسکونی عدماتی می‌گویند.
مهمترین عامل که تعیین کننده شبکه معابر است جمعیت ساکن در منطقه میباشد.
سرانه شهری:
میزان سطوح استاندارد اختصاص یافته به هر کدام از کاربریها به نسبت جمعیت هر شهر را سرانه شهری می‌نامند.
کاربری زمین: تعیین نوع عملکرد قظعات اراضی در سطح شه توسط طرح تفضیلی را کاربری زمین می‌نامیم.
موجود
جمعیتی
تراکم پیشنهادی(در طرح جامع)
مسکونی
ساختمانی
موجود
غیر مسکونی پیشنهادی
تراکم:
جدای از شرایط موجود در شهر یا در منطقه و علاوه بر پش‌بینی جمعیت، اهداف و جهات توسعه شهرها در نظر گرفته میشود که با توجه به سرانه شهری میباشد.
* تراکم X% تا دو رقم اعشار X میزان مساحت زمین میزان ساخت.
مثلاَ تراکم 170% یعنی: میزان مساحت زمین میزان مساحت بنا.
اگر میزان مساحت در سرانه کافی نبود آنگاه تراکم ارتفاعی معرفی می‌گردد.
طرح انتقال سفارتخانه‌ها به بیرون شهر برای کم شدن تراکم جمعیتی است که در طرح جامع پیشنهاد میشود.
مثال: زمینی 400 متری در منطقه‌ای با تراکم15% ساخت مفروض است:
در هر زمین 60% زیر بنا داریم پس : 600 متر می‌توانیم در 240 متر از زمین بسازیم که با توجه یه تراکم ارتفاعی 2 طبقه 240 و یک طبقه 120 متری می‌سازیم.
هر واحد باید یک پارکینگ داشته باشد که پارکینگ جزء تراکم نیست.
تراکم ساختمانی: عبارت است از میزان زیربنای ساختمانی کلیه بناهای شهر.
تراکم متوسط در کشور ما 100 تا 150 نفر در هکتار است.
برای رسیدن به تراکم شهری و جمعیتی ابتدا به شبکه معابر را طراحی می‌کنیم که در وهله اول نیاز به ایده معماری دارد.
عوامل مؤثر در چگونگی طراحی شبکه معابر شهری:
وضعیت شبکه معابر موجود
وضعیت توپوگرافی زمین
وضعیت ثبتی املاک( یعنی ممکن است در یک مکان خاص تغییرات ثتبی اتفاق افتاده باشد.
محل گذر مسیل‌ها
مجموع مساحت معابر شهری را سرانه شبکه معابر شهری می‌نامیم.
بطور کلی مساحت شهرهای ما به شبکه معابر را از مساحت بکارگیری مسکونی و مساحت به سرانه خدمتی اختصاص می‌یابد.
میزان زیربنای مورد نیاز به مساحت موجود تراکم متوسط مسکونی
( کاربری خالص مسکونی) (جمعیت در 100 هکتار)
( مساحت مسکونی مورد نیاز)
تراکم متوسط شهری
*در چنین شرایطی از فضای اشغالی کم و به طبقات اضافه می‌کنیم.
*یعنی در محدوده تراکم 113% اگر زمین 1000 متری داشته باشیم می‌توانیم در 60% زمین 1130 مترمربع مسکونی بسازیم، که البته به ازای هر واحد 25 متر مربع پارکینگ لازم است.
* از محدودیتهای دیگر عرض معابر است و ارتفاع ساختمان نباید بیشتر از عرض خیابان باشد.
تراکم جمعیتی: عبارت است از نسبت جمعیت به مساحت مسکونی یعنی مثلاَ اگر شهری 150 نفر در هکتار جمعیت داشته باشد تراکم جمعیتی آن
بطور کلی برای شهر دو تعریف را می‌توان ارائه داد:
شهر یکی از پدیده‌های بشری است به منظور اسکان، تأمین معشیت و داشتن روابط اجتماعی اقتصادی.