مقدمه :
واژه ی فرهنگ را در زبانهای اروپاپی (انگلیسی ، فرانسه ، آلمانی) culture culture kultur می گویند که از واژه ی cultura بر می آید از ریشه لاتینی colere این واژه طیف معنایی گسترده ای داشته است مانند : مسکن گزیدن ، کشت کردن ، حراست کردن ، پرستش کردن استعمال فرهنگ به عنوان یک اسم مستقل ، فراگردی انتزاعی بوده که پیش از پایان قرن هیجدهم میلادی اهمیتی نداشته و تا نیمه قرن نوزدهم میلادی معلوم نبوده است با این حال می توان گفت که این تحول به طور ناگهانی در زبانهای اروپایی به وقوع نپیوسته است جان میلتون ، شاعر انگلیسی در سال 1660 فرهنگ را در معنایی انتزاعی به کار می گیرد در قرن هیجدهم در انگلستان هنوز معنای رایج فرهنگ همان معنایی است که از CULTVATION و CULTINATED بدست می آید .
استعمال این واژه در ابتدا مترادف است با تمدن ( CIVILZATION ) نخست در معنایی انتزاعی که معرف یک فراگرد عام است به کار گرفته می شود که متمدن بودن و فرهیخته بودن را می نمایاند ، پس از آن در معنایی رواج پیدا می کند که مورخان رنسانس (عصر روشنگری) از تمدن می کردند وتوصیفی از فراگرد دنیایی و غیر دینی تحول بشری در تاریخنگاریهای عالم خود به دست می دادند .
هردر در این زمینه دگرگونی تعیین کننده ای پدیدار ساخت و در رساله خود به نام ((اندیشه هایی در باره فلسفه تاریخ بشریت)) درباره فرهنگ نوشت :
(هیچ چیز نامشخص تر از معنای این واژه نیست ، هیچ چیز فریبنده تر از انطباق این واژه بر ملتها و دورانها نیست) ، او اندیشه پیشرفت تک خطی بشریت را که در تاریخ نگاریهای عصر روشنگری انعکاس می یافت مورد انتقاد قرار داد . هردو از فرهنگها به صورت جمع سخن به میان آورد ، فرهنگ در معنای انتزاعی خود سه کاربرد عمده پیدا می کند :
اول : بصورت اسم مستقل و انتزاعی که فراگرد عام رشد فکری معنوی و زیبایی شناسانه را می نمایاند .
دوم : آنکه کاربردی عام یا خاص پیدا می کند که معرف روش زندگی معینی (در یک گروه دوره یا بشریت به طور کلی) است .
سوم : توصیف آثار و تجربیات فکری است که به خصوص فعالیتهای هنری را هدف می گیرد امروزه بسیاری از فعالیتهای هنری را با فرهنگ مترادف می گیرند و وزارتخانه هایی در دنیا به اسم وزارت فرهنگ برپا شده اند که بسته به مورد و کشور ، فعالیتهای مختلفی را به نام فرهنگ و هنر سازمان می دهند ، در ایران چنین وزارتخانه ای نخست با نام وزارت فرهنگ و هنر در سال 1343 براه افتاد که پس از انقلاب اسلامی ایران در سال 57 تغییر نام داد و اکنون نام وزارت فرهنگ را یدک می کشد و به عنوان وزارت فرهنگ و آموزش عالی رسمیت یافته است .
در زبان فارسی در قیاس با زبانهای اروپایی واژه فرهنگ معنای غیر مادی واضح تری دارد وقتی می گوییم فرهنگ ترافیک ، منظورمان نوع خاصی از رفتار در حوزه راهنمایی و رانندگی است یا وقتی می گوییم فلانی فرهنگ آپارتمان نشینی ندارد ، منظورمان این است که با قواعد و آداب سکونت در مجتمع های مسکونی آشنا نیست ، هنگامی که می گوییم فلانی فرهنگ خانه داری ندارد یعنی نمی داند چگونه خانه و کاشانه خود را اداره کند .
این معنا ها در زبان فارسی و همگی به نوع رفتار و به شیوه زیستن توجه می کند .
در این تحقیق که برگزیده و چکیده مطالب چند کتاب است سعی شده مفاهیم : توسعه فرهنگی سیاستهای فرهنگی و هدفهای توسعه فرهنگی همچنین جایگاه آداب و رسوم در فرهنگ را به صورتی ساده و روان گردهم بیاورم . بنابراین لازم دیدم قبل از پرداختن به مطالب فوق به توصیف مفاهیم و معانی و موارد استعمال واژه ((فرهنگ)) بپردازم . امید است این تلاش در خور توجه اساتید گرانمایه قرار گیرد و کمی ها و کاستی های آن را به دید کوتاهی ننگرند زیرا تحقیق فوق اولین مجموعه جمع آوری شده توسط محقق می باشد .
فصل اول
توسعه فرهنگی
مقدمه :
مفهوم توسعه فرهنگی بر اثر کوششهایی که یونسکو در دهه هفتاد میلادی قرن بیستم به کار بست از رواج چشمگیری در مباحث و گفتگوهای فرهنگی بهره مند شد . پیش از آن نیز یونسکو با برپایی مجامعی کارشناسی در طی دهه شصت ابزار لازم را جهت دامن زدن به این دست از تاملات و نگرشها فراهم آورده بود .
نخستین مجمع بزرگی که به مباحث سیاستهای فرهنگی و همپای آن مباحث توسعه فرهنگی اختصاص یافت ((نشست بین دولتی راجع به ابعاد نهادی ، اداری ، مالی سیاستهای فرهنگی)) در مقیاس جهانی بود ، این نشست در سال 1970 توسط یونسکو سازمان داده شده که به خصوص به مفهوم توسعه فرهنگی و سیاستهای مرتبط با آن توجهی ویژه مبذول کرد .
به دنبال نشست بزرگ 1970 در شهر ونیز ، این گردهماییها در اروپا به سال 1972 در (هلسینکی) در آمریکای لاتین به سال 1972 در (بوگاتا) در آسیا به سال 1973 در (جوجاکارتا) و در آفریقا به سال 1975 در (آکرا) برگزار شد .
به یک اعتبار توسعه فرهنگی را می توان نتیجه و حاصل توسعه عمومی دانست . هدفهای توسعه ، در روشهای دستیابی بعه این هدفها معرف انتخابها و گزینشهایی است که در زمینه ارزشها به عمل می آید . این گزینشها با کل نظام اجتماعی اقتصادی ارتباط پیدا می کند . در واقع توسعه امری است پیچیده و چند بعدی که در دراز مدت در جهت هدفهایی سیر می کند که خصلتی اجتماعی فرهنگی دارند ، به همین سبب تامل و تفکر درباره توسعه باید به صورت میان رشته ای تعقیب و ارزیابی گردد و به اصل ، به ریشه ها ، یعنی به فرهنگ هر جامعه معین توجه بیندازد . توسعه فرهنگی تمامی مردمان را هدف می گیرد ، نه فقط نخبگان را . هدف توسعه فرهنگی فراهم آوردن اسباب دسترسی توده های مردم به فرهنگ و مشارکت آنان در زندگی فرهنگی است .
بدین ترتیب دو عامل در اینجا اهمیت می یابد . دسترسی و مشارکت ، مفهوم توسعه فرهنگی با این دو خصلت سرو کار دارد و می خواهد چارچوبهایی تنظیم کند که به تحقیق دو حوزه یاد شده در زمینه های مشخص مدد برساند .
توسعه راستین هنگامی به واقعیت می پیوندد که مشارکت وسیع مردمان در جریان طراحی توسعه و همچنین در مرحله اجرای برنامه های آن میسر شود .
سابقه :
توسعه فرهنگی مفهومی است که پس از جنگ جهانی دوم رواج یافته است و بر اساس اسناد و اطلاعات موجود می بینیم که مباحث مربوط به آن از دهه هفتاد میلادی شکل گرفته است . این مفهوم از همان آغاز نطفه بحثهای مخالفت را نیز در درون خود پروراند که تا این هنگام ادامه دارد با وجود این ما شاهد با کار گرفتن روز افزون این مفهوم هر چند با معناهای گوناگون هستیم .
سیاستهای فرهنگی :
سیاست فرهنگی سنتی : هدف چنین سیاستی افزایش شناخت جهانی از آن دسته آثار میراث فرهنگی است که ارزشهای نخبگان را بیان می کند ، در اینجا هدف آن است که فرهنگ به مدد اشکال سنتی چون موزه ، کتابخانه و تئاتر در دسترس مردم قرار بگیرد .
از این رو تأکید بر ((عرفه)) است و هدف ((افزایش)) مصرف فرهنگی است . مراکز فرهنگی ((خانه های فرهنگ)) نشانگر چنین سیاستی هستند . لیکن باید پذیرفت که این مراکز در شکل کنونی خود تقاضای عمومی را برآورده نمی کنند و تنها مورد توجه بخشی از مردم اند و فرهنگ برای فرهیختگان فراهم می کنند . سیاست فرهنگی سنتی به افزایش میزان جذب فرهنگ به وسیله طبقات فرهیخته توجه دارد ، این به خودی خود خوب است اما چیزی بر توسعه فرهنگی دیگر بخشهای جمعیت نمی افزاید . این یک واقعیت است که اکثریت مردم به فرهنگ سنتی به میزان اندک توجه دارند و از تجهیزات گروهی (چون موزه ، کتابخانه، و ..) کمتر استفاده می کنند . اگر بخواهیم از لحاظ مصرف فرهنگی به مسائل بنگریم مهمتر آن است که به بازاری که منابع فرهنگی ایجاد کرده اند بپردازیم و تلویزیون را با اهمیت تر از چند تئاتر و تالار کنسرت بدانیم .
سیاست فرهنگی جدید : هدف هر سیاست فرهنگی که به دموکراتیزه کردن فرهنگ گرایش دارد و می خواهد توسعه فرهنگی افراد را اعتلا بخشد باید متکی بر مشاهده رفتار و تحقیق در زمینه خواستها باشد و به تقاضاها اعتنا کند . باید به فرهنگی که تجربه می شود راه داد و به فرهنگی که بر روند یادگیری فرهنگی تأکید می گذارد و شرایط هر فرد را در نظر دارد اهمیت گذاشت. از این نظر گاه هر چیزی که برای فرد معنایی داشته باشد ، هر جیزی که به او لذت ارزانی دارد و به توسعه او مدد برساند ، فرهنگی است . از این رو توسعه فرهنگی اساساً با کسب آموزشهای تخصصی ترکیب می گردد . فرهنگ گروه مجموعه نشانه هایی است که آدمی از طریق آنها بع تعیین وضع خویش در جهان می پردازد و بنا به نیاز ، استعداد و قابلیتش در آن غوطه می زند تا خود را بیان کند . توسعه فرهنگی ، در تحلیل نهایی ، بستگی دارد به غنی کردن و شکل دادن فرهنگ شخص هر فرد به نحوی که او را قادر سازد تا خود را بیان کند و فرهنگ خود را تولید کند . بدون گذراندن دوره یادگیری فرد در جهانی غرق می شود که در آن نه سهمی دارد نه آن را درک می کند . از نظر گاه عملی، هر چیزی که فرد را قادر سازد که وضع خود را در جهان و در برابر دیگران درست تعیین کند ، جنبه فرهنگی دارد . هر چیزی فرهنگی است که فرد را به درک بهتر موقعیت خود قادر سازد به شکلی که اگر ضروری باشد بتواند در آن تجدید نظر و بر آن غلبه کند .