تحقیق مقاله مفاهیم اصلی تصمیم گیری

مقدمه

شناخت قرائن و نشانه های تحول در زندگی ، شرایط اولیه پذیرش اصول چند سویه روشهای تصمیم گیری و برنامه ریزی هوشمند و خلاق است . توان بهره‌گیری از پیام ، ادراک وکشف جوهره تجربیات موفق و ناموفق زندگی است که در طول زندگی، مسیرهای درست و نادرست رسیدن به هدفهای فردی و سازمانی را تعیین می‌کنند . الهام گیری از این شناخت و مکاشفه ، چشم اندازهای آینده را شفاف و به روشنی ترسیم می‌کند.(حمیدی زاده ، 1381، ص 1)

تصمیم گیری ، جوهره مدیریت است و مدیر کسی است که هر لحظه باید تصمیم بگیرد . تمامی‌تلاشهای مدیران ، در یک نقطه به بار نشسته و نتایج عینی خود را بروز می‌دهد و آن نقطه گزینشی است که از بین گزینه های مختلف صورت گرفته و به‌عنوان تصمیم مدیر تعیّن می‌یابد . علت خوب یا بد شدن کارها یا موفقیت و شکست در دستیابی به اهداف تا حد زیادی در گرو همین لحظه و تصمیمی‌است که گرفته‌می‌شود.(باقریان ، 1380 ، ص 59)

مفاهیم اساسی تصمیم‌گیری

1- اطمینان (معلوم) و عدم اطمینان (نامعلوم) در تصمیم گیری

ساده ترین کاربرد نظریه تصمیم در مواردی است که تصمیمات تحت شرایط معلوم گرفته می‌شوند و شاید ساده ترین مثال تصمیم گیری تحت شرایط معلوم نیز لباس‌پوشیدن هر روزه باشد .

در سطور بعد ، سعی می‌شود چارچوبی ارائه گردد که بتوان در درون آن ، چگونگی و دلیل انتخابهایی را که صورت می‌گیرد، توضیح داد . تصمیم گیری در زمینه مقابله با بدی هوا ، خصوصیات اساسی تصمیم گیری تحت شرایط عدم اطمینان را نشان می‌دهد. ما هنگامی‌تصمیم به حمل چتر می‌گیریم که شانس باریدن باران به نظر زیاد باشد. اما گاهی اوقات ، دو شخص انتخابهای مختلفی را انجام می‌دهند . آیا همیشه ، یک تصمیم صحیح وجود دارد ؟ اگر چنین است ، پس چرا دو نفر می‌توانند انتخابهای مختلفی داشته باشند ؟ این سوالات را می‌توان با مشخص کردن عناصر کلیدی مشترک در همه تصمیمات و سپس متشکل کردن آنها در یک فرم مناسب برای تجزیه و تحلیل ، پاسخ داد .

در تصمیماتی که نتایجشان متأثر از عامل شانس است ، وجود اطلاعات ناکامل یا جزئی موجب می‌شود تا دو گروه زیر از موارد تصمیم گیری به وجود آیند:

1-تصمیم گیری تحت شرایط ریسک

2-تصمیم گیری تحت شرایط عدم اطمینان

در گروه اول ، درجه ناآگاهی نسبت به داده های مسأله بر حسب یک تابع چگالی احتمال بیان می‌گردد یعنی در اینگونه مسائل ، توزیع پراکندگی نتایج ، معلوم است در حالی که در گروه دوم ، هیچگونه تابع احتمال را نمی‌توان مورد استفاده قرار داد.  

(احتمالات نتایج ، نامعلوم ، هستند). به بیانی دیگر، معلوم و نامعلوم از نقطه نظر وجود اطلاعات ، مبین دو حالت انتهایی هستند و ریسک حالت میانی آنها است .

تابع چگالی احتمال ، تحت شرایط عدم اطمینان معلوم نیست و یا نمی‌توان آن را تعیین نمود ولی عملاً حالت عدم اطمینان ، مبین ناآگاهی کامل نسبت به مسأله نیست . مثلاً تصمیم گیرنده ای ممکن است اطلاعات جزیی درباره پارامتر ، (یکی از پارامترهای مسأله) داشته باشد به این ترتیب که این پارامتر فقط می‌تواند یکی از مقادیر C2,C1 یا C3 را به خود بگیرد . اما تا زمانی که او نتواند احتمالات مربوط به این سه مقدار را به دست آورد ، وضعیت به عنوان تصمیم گیری تحت شرایط عدم اطمینان شناخته می‌شود . متأسفانه عدم وجود اطلاعات کافی باعث گردیده است روشهای متعدد و اغلب ناسازگار ، جهت کمی‌نمودن و حل یک مسئله تصمیم گیری ایجاد شود .

معیار بیشتر کردن سود یا کمینه کردن هزینه ، تحت شرایط معلوم، تقریباً مورد قبول همگان است . لیکن چندین معیار برای شرایط ریسک و عدم اطمینان وجود دارد .مثلاً گاهی بیشینه کردن سود مورد انتظار ، تحت شرایط ریسک، قابل قبول است اما از آن نمی‌توان برای تمام موارد استفاده کرد . این مشکل برای حالت تصمیم گیری تحت شرایط عدم اطمینان حادتر می‌شود .

در اکثر مدلهای تصمیم ، حل مسأله به انتخاب بهترین رویه یا رویه های عمل از میان تعدادی (احتمالاً نامحدود) حالت جایگزین موجود ، منجر می‌گردد . اما در غالب این مدلها فرض نشده است که تصمیمات در شرایطی اتخاذ می‌شوند که خود سیستم سعی در مغلوب کردن تصمیم گیرنده دارد . مثلاً فرض کنید که تصمیم یک فرد، بستگی به آمدن یا نیامدن باران دارد . در این حالت ، تصمیم گیرنده انتظار ندارد که طبیعت ، یک رقیب بدخواه باشد . وضعیتهای رقابتی در تصمیم گیری ، تحت شرایط نامعلوم وجود دارد که در آنها ، دو حرف یا بیشتر در تضاد با یکدیگر عمل می‌نمایند و هر کدام سعی می‌کند سود یا دریافت خود را به ازای ضرر یا پرداخت دیگری یا دیگران بهینه کند . نظریه حاکم بر این موارد ، از مسائل تصمیم گیری تحت شرایط عدم اطمینان به نظریه بازیها مشهور است که تصمیم گیرنده ، در مقابل یک حریف یا رقیب با هوش قرار دارد . (عرب مازار ، 1369 ، ص 1)

عناصر تصمیم

هر تصمیمی‌تحت شرایط معلوم ، دارای دو عنصر عمل و نتیجه است انتخابهای تصمیم گیرنده عمل هستند . مثلاً در انتخاب برنامه های دو کانال تلویزیونی در یک ساعت معین ، هر برنامه ، مبین یک عمل بالقوه است . نتایج را می‌توان در قالب مقدار فایده ای که از برنامه ها حاصل می‌گردد، مشخص نمود . اگر تصمیم تحت شرایط نامعلوم گرفته شود ، عنصر سومی‌به نام رویداد نیز وجود خواهد داشت . در مثال روزبارانی ، حمل چتر و عدم حمل چتر، عمل محسوب می‌شوند . تمام تصمیمات مشتمل بر انتخاب یک عمل هستند اما نتایج، حاصل از یک عمل نامعلوم است زیرا یک نتیجه ، حاصل مشترک انتخاب و شانس می‌باشد . برای عمل حمل چتر، دو نتیجه ممکن وجود دارد : حمل غیر ضروری چتر و خیس نشدن . نتایج عمل دیگر ، یعنی «عدم حمل چتر» عبارتند از : بیهوده خیس شدن و عدم حمل یک وسیله ناجور.

باز باید یادآور شد که وقوع نتیجه اول یا دوم ، کاملاً بستگی به وقوع باران دارد . نتیجه هر یک از اعمال انتخاب شده بستگی به رویدادی (آمدن یا نیامدن باران) دارد که اتفاق می‌افتد.(عرب مازار ، 1369 ، ص 3)