چکیده
مقدمه: از جمله پدیده هایی که در بوجود آمدن بزه دیدگی(crime victim)مؤثر است اعتیاد به مواد مخدر می باشد و از آنجا که پیشگیری مقدم بر درمان است طراحی دوره های آموزشی جهت پیشگیری اولیه مناسب است. هدف این پژوهش تعیین تأثیر آموزش مهارتهای زندگی بر پیشگیری از اعتیاد می باشد.
روش ها: مطالعه حاضر نیمه تجربی بوده و نمونه های آن از بین جوانان و والدین شهر اصفهان به ترتیب به تعداد 20 و21 نفر انتخاب شده اند.
نمونه گیری پس از اطلاع رسانی بصورت تصادفی ساده صورت گرفت. دوره آموزش مهارتهای زندگی با برنامه ریزی مجزا برای جوانان و والدین در هشت جلسه در تابستان 1381 اجرا گردید. اطلاعات مورد نیاز قبل و بعد از آموزش توسط سه پرسشنامه (آگاهی والدین و جوانان و احتمال گرایش به اعتیاد) جمع آوری گردید و از طریق نرم افزار SPSS و آزمون آماری تی زوج مورد آنالیز قرار گرفت.
نتایج: یافته ها نشان داد میانگین نمره پس آزمون در جوانان و والدین بالاتر از میانگین نمره پیش آزمون بوده و تحلیل داده ها بیانگر تفاوت معنی دار بین نتایج دو آزمون در دو گروه جوانان و والدین بود. بدین ترتیب که آموزش مهارتهای زندگی بر آگاهی والدین و جوانان و احتمال گرایش جوانان به سوء مصرف مواد مخدر تأثیر داشت.
بحث: برگزاری دوره های آموزشی مهارتهای زندگی در افزایش آگاهی والدین و کاهش احتمال گرایش جوانان به سوء مصرف مواد مخدر تأثیر داشته و لذا بر نقش آموزگاران و اساتید دانشگاه در زمینه مشاوره و آموزش پیشگیری از اعتیاد تأکید می شود.
واژه های کلیدی: آموزش، مهارتهای زندگی، اعتیاد، پیشگیری.
مقدمه:
بزه دیدگان از جمله قربانیان بزهکاری محسوب شده که با عناوین مختلفی در جامعه سختیها و مصائب بیشماری را متحمل می شوند. از جمله گروه هایی که بیش از پیش در معرض خطر آسیب دیدن و آسیب رساندن می باشند معتادان هستند که آثار ویرانگر اعتیاد را سالها به دوش می کشند. اعتیاد یک پدیده چند بعدی، خطر آفرین و فعلی ناهنجار از نظر اجتماعی است که بیش از پیش سلامت فردی و اجتماعی را مورد تهدید قرار میدهد (1). سوء مصرف مواد امروزه بین گروه های مختلف افراد، بخصوص جوانان شیوع یافته و
همچنان که سن ابتلاء پایین آمده است فراوانی آن رو به تزاید می باشد (2). طبق برآورد برنامه کنترل مواد مخدر سازمان ملل متحد مصرف سالانه مواد مخدر در جهان به اندازه ای است که می تواند 3/3 الی1/4 درصد از جمعیت را گرفتار سازد (3). بر این اساس اگر هر معتاد (با در نظر گرفتن500000 نفر معتاد در کشور) هر روز فقط 6000 ریال صرف مصرف مواد مخدر نماید سالانه هزینه بسیار زیادی صرف دود کردن و هدر دادن سرمایه ها می شود(4).
٭ عضو هیأت علمی(مربی) گروه مامایی دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه ع.پ اصفهان
E-mail: M [email protected]
در ایران که جوان گرایی چهره ای جدید از این پدیده مخرب را به نمایش گذاشته است و منشاء بسیاری از جرایم (مثل قتل، تجاوز، دزدی و غیره) و حوادث نابهنجار اجتماعی گردیده است، انگیزه مبارزه و انتخاب برنامه های مناسب پیشگیری را در قالب یک ضرورت مطرح می نماید (5).
مهمترین شیوه های پیشگیری از اعتیاد عبارتند از: آگاه نمودن جامعه از خطرات و مضرات مواد مخدر، افزایش مهارت های زندگی و مهارت حل مشکل، هدفمندی زندگی و شناخت ارزشهای فردی، اجتماعی و مذهبی، تقویت فعالیت های جایگزین برای افراد در معرض خطر و شناخت باورهای غلط مربوط به مصرف مواد مخدر (1).
برنامه آموزش مهارتهای زندگی از جنبه های مختلف با سایر برنامه های پیشگیری تفاوت عمده دارد: 1- بر پایه اصول علمی بنا شده است. 2- برنامه ای جامع است و به عواملی که بیشترین اهمیت را در سوق دادن نوجوانان و جوانان به سوء مصرف مواد دارا می باشد می پردازد. 3- از روشهای آموزشی خاص با کارایی ثابت شده بهره گیری می نماید. 4- برنامه برای مدت بیش از 15سال هم در جهت عدم گرایش به اعتیاد و هم کاستن از مصرف سیگار تأثیر گذار است (تأثیرگذاری دراز مدت و پایدار) و....
بنابراین با توجه به عوامل مؤثر در بروز اعتیاد که شامل عوامل فردی (ناراحتیهای روانی، جسمی، احساس حقارت، اعتماد به نفس پایین، وضعیت بد اقتصادی و...)، عوامل خانوادگی (طلاق و دور بودن همسران از یکدیگر و غیره)، عوامل محیطی (در دسترس بودن مواد، بیکاری و نداشتن برنامه اوقات فراغت و غیره)، عوامل اقتصادی (فقر مالی و نبودن رفاه و غیره) و عوامل فرهنگی آموزشی (سواد پایین، عدم آگاهی از مضرات مواد مخدر و غیره) می باشد، در نظر گرفتن برنامه آموزشی که از ابعاد گوناگون به گروههای سنی مختلف اطلاع رسانی نموده و بطور همه جانبه پیشگیری از اعتیاد و سوء مصرف مواد مخدر را موجب گردد ضروری و مفید به نظر می رسد (4).
در این راستا محققان مختلفی به ارائه برنامه های پیشگیری جامع و متنوع پرداخته اند که به طور مختصر به برخی نتایج آنها اشاره می گردد. بوتوین (Botuin) و همکاران طی مطالعاتشان به این نتیجه رسیدند که آموزش مهارتهای زندگی بر پیشگیری از اعتیاد نقش مؤثر داشته است (6). همچنین وی در مطالعه ای دیگر مهارتهای زندگی را به 239 دانش آموز مدارس حومه شهر نیویورک آموزش داده است و به این نتیجه رسیده است که گروه آزمایش 79 درصد کمتر از گروه شاهد مشروب مصرف نموده اند (7). در همین زمینه ماریلین (Marilyn) و بوتوین در دو تحقیق جداگانه به این نتیجه رسیده اند که آموزش مهارت های زندگی در پیشگیری از مصرف مواد مخدر نقش مؤثری داشته است (8 و9). تحقیقات چندین ساله آنها نشان داده است که این نوع آموزشها اثر بخشی خود را در طول زمان حفظ نموده است. تحقیق دیگری بیانگر تأثیر دوره آموزش بر مهارتهای زندگی است (10). علاوه بر این قادری در تحقیق خود نشان داده است که دوره های آموزشی در کاهش گرایش به اعتیاد و تغییر نگرش معتادان نقش مؤثری داشته است (11).
با توجه به گستردگی این پدیده و آثار زیان بار آن و با تأکید بر این نکته که تا سال 1380، هشتاد درصد هروئین جهان در کشور همسایه یعنی افغانستان تهیه می شده است (12) و همچنین کاهش سن مبتلایان در ایران (که 66 درصد معتادین برای اولین بار مصرف مواد مخدر را در سن 25-16 سالگی آغاز می کنند) باید در پی ارائه راهکارهای مناسب برای مبارزه با این پدیده مخرب بود (2).