همه ما، در هر سن و جایگاهی، تحول را به سادگی نمی‌پذیریم و تحول برایمان ، با اضطراب و هیجانی نهفته و گاه آزاردهنده،همراه است. فرا رسیدن فصل مهر برای پیش دبستانی ها،تحولی بزرگ و برای دانش‌آموزان دغدغه‌ای مجدد،است.
با شروع فصل پاییز و فرا رسیدن سال تحصیلی جدید، یکی از مشکلات والدین تنظیم زمان خواب و استراحت کودکان نیز از راه می‌رسد. تغییری که چندان خوشایند کودکان نیست.
برای کودکان پیش دبستانی،که تاکنون زمانی مشخص برای خواب و بیداری وجود نداشته، که اگر هم داشته، با هر تفریح و گردشی به سادگی تغییر یافته و به هم خورده است، علاقه‌ای به خوابیدن در زمان مشخص ندارند، چرا که به طور ذاتی از قرار گرفتن در چارچوب و قوانین می‌گریزند... .
ایجاد تحول به صورت تدریجی، بهترین و آسان‌ترین شیوه تنظیم ساعت خواب و بیداری کودکان است.
نخستین حرکت‌های به سوی نظم
خواب و استراحت کافی و در نتیجه شاداب بودن کودک، فراگیری بیشتر کودک را در پی دارد. اما پژوهش‌ها نشان می‌‌دهد، 25 درصد کودکان و والدین آنها ،بر سر مسئله خواب با مشکل روبه رو هستند، پژوهشگران راهکارهای ساده‌ای را برای تنظیم خواب کودک به این شرح ارائه می‌کنند:
- روی زمان خوابی که برای فرزندتان در نظر گرفته‌اید، تأکید داشته باشید، حتی اگر با مخالفت او رو به رو شدید. امّا تأکید شما نباید به صورت تحکم و دعوا بیان شود، بلکه با برنامه‌ریزی درست و گوشزد کردن زمان خواب و استراحت، به نتیجه مطلوب می‌رسید.
- در مقابل لجبازی فرزندتان صبر داشته باشید، دعوا و مجادله راه حل صحیحی نیست.
- از والدین موفقی که برنامه منظمی برای فرزندانشان در نظر گرفته و در اجرای آن نیز موفق بوده‌اند، کمک بگیرید.
- برای مدتی همراه فرزندتان بخوابید و بعد از به خواب رفتن او، از کنارش بلند شوید. در واقع مقدمات خواب مثل مسواک زدن، پوشیدن لباس خواب و ... را همراه او انجام بدهید تا به گمان اینکه همراه شما می‌خوابد، لجبازی نکند. این کار دروغ گفتن به کودک نیست . همراه شدن و اطمینان دادن به او است.
چرا کودکان از خواب می‌گریزند؟
بسیاری از کودکان با وجود خستگی زیاد و خواب‌آلودگی، خوابیدن را دوست ندارند و برای بیدار ماندن با خود و دیگران نبرد می‌کنند.
دلیل این رفتار، پرتحرک بودن ذاتی کودکان و علاقه آنها به جستجو کردن، شناختن، کنجکاوی و بازی و تفریح است و به همین دلیل فکر می‌کنند با خوابیدن فرصت دست یافتن به تازه‌ها از دست می‌رود. از طرفی دوست دارند بزرگ بودن را تجربه کنند و همه آنها را کودک نپندارند.
روان شناسان به دلیل این شناخت‌ها، تأکید دارند که زمان خواب و بیداری کودکان باید براساس ویژگی‌های فردی آنها و میزان نیاز آنها به خواب یا به اصطلاح «ضریب خواب» تنظیم شود . این تفاوت‌های فردی نیز چندان متفاوت نبوده و می‌توان با اندکی تفاوت، برنامه دقیق و منظمی را در نظر گرفت. به طور مثال، متوسط نیاز یک کودک 5 ساله به خواب و استراحت، 10 تا 11 ساعت در طول شب است. بنابراین اگر کودک باید ساعت 7 صبح برای رفتن به مهد کودک یا مدرسه آماده شود، باید ساعت 8 تا 9 شب بخوابد . بنابراین با توجه به ویژگی‌های فردی، میزان تحرک هر کودک وخصوصیات خاص او زمان مناسبی را برای خواب و استراحت او در نظر گرفت. مشورت با متخصص اطفال نیز شیوه مناسبی است.
تنظیم زمان مناسب
تنظیم زمان مشخص برای خواب، ساعت بیولوژیک بدن را تنظیم کرده و ساعت خواب و بیداری کودک به طور طبیعی پس از گذشت مدتی منظم می‌شود.
اشاره کردیم که یک کودک 5 ساله به 10 تا 11ساعت خواب در طول شب نیاز دارد، از این رو می‌توان برنامه منظمی را به این شکل برایش در نظر گرفت:
ساعت 8 شب، نوشیدنی گرمی مثل یک لیوان شیر (چای اصلاً توصیه نمی‌شود) به او بدهید، سپس از او بخواهید مسواک زده و به دستشویی برود. او را به رختخواب هدایت کنید و برایش کتاب بخوانید (کتاب‌های ترسناک اصلاً توصیه نمی‌شود). ساعت8:20 ، چراغ اتاق فرزندتان را خاموش کنید.
اگر این برنامه به‌طور مرتب و هر شب در ساعت معین تکرار شود، به عادتی فراموش نشدنی در کودک تبدیل می‌شود که پس از مدتی بدون نیاز به همراهی یا تذکر شما انجام می‌شود.
هنگامی که فرزندتان خوابید، از ایجاد هر گونه سر و صدای ناگهانی جداً بپرهیزید، چرا که از خواب پریدن کودک باعث به هم ریختن زمان خواب او و کسلی و کلافگی او می‌شود.
بنابراین پس از آماده شدن کودک برای خواب، او را به رختخوابش هدایت کنید تا بدون تغییر وضعیت بخوابد.
یکی دیگر از مشکلات والدین، امتناع کودکان از خوابیدن در تخت‌شان است. این امتناع با آغاز فصل پاییز به ویژه در پیش دبستانی ها و کلاس اولی‌ها نمود بیشتری می‌یابد، بنابراین والدین باید صبر و حوصله بیشتری به خرج بدهند. برای اینکه با آغاز فصل پاییز، این مشکل بر مشکلات دیگر افزوده نشود، بهتر است از مدت‌ها قبل ،کودک را به خوابیدن در تخت خود عادت بدهیم تا با شروع سال تحصیلی، مشکل امتناع کودک از خوابیدن در تخت خود برطرف شود.