تحقیق مقاله خانواده درمانی متمرکز بر راه حل MRI

خانواده درمانی تعامل نگر MRI :

مؤسسه MRI در سال 1959 توسط دان جکسون و در ابتدا با گروه کوچکی از جمله ویرجینیا ستیر مددکار و جواز ریسکین[1] روانپزشک تأسیس شد؛ این مؤسسه درکنار«طرح بیتسون» قرار داشت و بودجه مالی آنها به منظور بررسی افراد مبتلا به اسکیزوفرنی و خانواده هایشان تأمین می شد. هنگامی که گروه بیتسون به کوشش های پژوهشی خود در سال 1962 پایان داد،؛ هیلی، ویکلند و برای مدت کوتاهی خود بیتسون در قالب همکار  پژوهشگر، همراه با کسانی نظیر پال واتزلاویک وآرتوربودین روانشناس و ریچارد فیش روانپزشک به MRI پیوستند. تعدادی از سایر خانواده درمانگران برجسته نظیرجان بل، کارلوس اسلاتسکی، کلومدانس[2]، و استیو دوشازر[3] در برهه ای از زمان به MRI ملحق شدند.

اولین نتایج پژوهشی در MRI به این شناخت انجامیدکه نشانه های فردی، بیانگر بدکاری نظام خانواده است و اینکه این نشانه ها فقط درصورتی تداوم می یابندکه نظام خانواده آنها را حفظ کنند.

گروه MRI با اخذ این نتیجه گیری که نشانه های بیماری اغلب در اثر برخورد نامناسب خانواده با مشکلات وگرفتاری های روزمره یا اداره و هدایت نادرست انتقال های زندگی

به وجود می آید، سرانجام مجموعه ای از مداخلات کوتاه مدت، اختصاصی و نشانه مدار[4] ابداع کردندکه برای حل مشکل به کارگرفته می شد. در اثر این مساعی،« مرکز درمان کوتاه مدت MRI » به مدیریت فیش در سال 1967 گشایش یافت.

مراحل تدوین الگوی ( پارادایم ) پیام رسانی:‌

اواخر دهه 1960 وکمی بعد از مرگ جکسون در سال 1968، شالوده نظری رویکرد پیام رسانی تعامل نگربه خانواده شکل گرفت، این رویکرد عمدتا مبتنی برآرایی بودکه از نظریه اطلاعات به دست آمده بود. این پژوهشگران از افراد مبتلا به اسکیزوفرنی و خانواده های آنها فراتر رفتند و تمام کوشش های خود را روی کل الگوهای تعاملی خانواده متمرکزکردند تا بتوانند دریابندکه الگوهای پیام رسانی نادرست چطور می تواند به بد کاری خانواده بینجامد.

کتاب اصول عملی پیام رسانی در انسان(1967) نوشته واتزلاویک، بیوین[5] و جکسون یکی از کتاب های کلاسیک پیشگام درحوزه پیام رسانی است که توجه خانواده درمانگران را به ضرورت بررسی همزمان سه بعد جلب می کند:

معناشناسی: (وضوح معنا و مفهوم بین چیزی که گفته و شنیده می شود).

نحو: ( الگو و همچنین شیوه یا سبکی که براساس آن، اطلاعات منتقل می شود) و

کاربرد شناسی : ( اثرات یا پیامدهای مفاهیم قواعد خانوادگی، تعادل خانواده، بده بستان زناشویی[6]، اصل حشوِ که براساس آن، خانواده مطابق دامنه محدودی از زنجیره های رفتاری تعامل می کند)، تأکید یا نقطه گذاری، روابط متقارن ومکمل و علیت حلقوی، همگی زاییده تفکر خلاق پژوهشگران MRI بوده اند.

تمامی رفتارها نوعی پیام رسانی هستند

از نظر نظریه پردازان تبادل پیام / تعامل نگر، کل رفتار نوعی تبادل پیام است ( واتزلاویک بیوین وجکسون، 1967). درست همانطورکه آدمی نمی تواند رفتار نکند، قادر نیست که تبادل پیام نداشته باشد.

زنی که از این موضوع شکایت می کندکه همسرش« از حرف زدن با او خودداری می کند»‌ و درمقابل، تمام طول شب به تلویزیون خیره می شود، فقط به ناتوانی همسرش در صحبت با وی (سطح کلامی) اشاره کرده است.

در سطح غیرکلامی، این خانم یک پیام بلند وواضح دریافت می کند دال براین که همسرش او را طرد می کند، خودش را کنارمی کشد، از دستش عصبانی یا ملول است، می خواهد از او فاصله بگیرد وغیره . . .

پس تبادل پیام علاوه برمحتوای چیزی که بیان شده است، می تواند در سطوح مختلف- حرکات بیانگر، زبان بدن، آهنگ صدا، وضعیت بدن، شدت ، ظاهر شود.

غالبا امکان داردکه گیرنده پیام سردرگم شود به ویژه هنگامی که بین شنیده ها و حالت صدا یا چهره گوینده تناقض وجود داشته باشد. یک پیام دوپهلو ( پیامی که بن بست دو سویه ایجاد می کند) شکل مخربی از پیام رسانی متناقض است.

یک پیام زمانی دو پهلوست که یکی از طرفین، به خصوص فردی که در موضع قدرت قرار دارد، به آن دیگری دستوری بدهدکه همزمان حاوی دو سطح پیام یا تقاضاست.

این دو پیام از لحاظ منطقی ناهمسان یا متناقض هستند و لذا، تناقض ایجاد می کنند. علاوه براین، شخصی که این پیام متناقض را دریافت می کند نمی تواند از ناهمخوانی فرار کند، یا درخصوص غیرممکن بودن آن اظهارنظر نماید و در نتیجه سردرگم می شود. فرمان زیر را که از فردی مقتدر صادر می شود، در نظر بگیرید:

از این دستورالعمل ها سرپیچی کنید

برای اطاعت ازاین دستور، فرد باید از این دستورالعمل تبعیت نکند، زیرا پیام اول ناقص پیام دوم است. (« دستور می دهم که از من اطاعت نکنی» ). اگرچه گیرنده پیام نمی تواند تمیز دهدکه باید به کدام دستور یا سطح پیام پاسخ دهد. از وی انتظار می رودکه پاسخ

دهد.

بدین ترتیب او به بن بست می افتد و با وجودی که ملزم است پاسخ دهد، ولی هرپاسخی که انتخاب شود محکوم به شکست خواهد بود.

ابتدا گمان می رفت که همین تناقض می تواند باعث بروز اسکیزوفرنی درکودکی شود که مکررا چنین پیام هایی دوپهلویی را دریافت می کند، ولی اکنون تصورمی شودکه این بن بست دوسویه به رغم آنکه هنوز هم منفی تلقی می شود، ممکن است گاهی در تمام خانواده ها دیده شود.[7]

مسلما، مفهوم بن بست دوسویه سازه ای خطی، به شمارمی آید (بیتسون، جکسون، هیلی و ویکلند، 1956 )؛ با وجود این مفهوم مزبور به خاطر آنکه درباره روابط نهفته در الگوهای پیام رسانی، مفاهیم و مجموعه فرض های جدیدی فراهم آوردکه رفتار بیمارگون را توجیه می کردند، نقطه عطفی درحوزه روان درمانی است.

البته چیزی به نام پیام ساده وجود ندارد. آدمیان همواره به صورت کلامی و غیرکلامی پیام های زیادی ارسال و دریافت می کنند و هرپیام با استفاده از پیام های دیگری که به سطح انتزاعی دیگری تعلق دارند، تعدیل و اصلاح شود (ویکلند، 1976 ).

مردم می توانند چیزی بگویند و منظورشان چیز دیگری باشد. پیام دوم می تواند چیزی را که گفته اند، اصلاح و تقویت کرده یا با آن تناقض داشته باشد.

به عبارت دیگر، آنها هم پیام می رسانند (« حالتان چطوراست؟») و هم دریک سطح دیگر درباره پیام های خود پیام دیگری ارسال می دارند (« من واقعا نه انتظار دارم که پاسخ بدهی و نه می خواهم جوابی بشنوم، به جز اینکه بگویی حالت خوب است.»).

همه پیام ها در دو سطح ظاهر می شوند، سطح ظاهری یا محتوای پیام و سطح دوم که پیام پیرامونی (اطلاعاتی)[8] نامیده می شود وحرف های سطح اول را تعیین وکیفیت گذاری می کند‌ ( واتزلاویک، بیوین و جکسون، 1967). مشکلات زمانی به وجود می آیدکه پیام ارسالی درسطح اول (« از دیدن شما خوشحال شدم») با حالت چهره یا آهنگ صدایی که درسطح دیگرپیام متفاوتی را می فرستد، تناقض دارد (« چگونه می توانم از دست این انسان کسل کننده فرار کنم؟»).

کارکردهای گزارشی و دستوری :

هرپیامی دارای یک جنبه محتوایی ( گزارش[9] ) و یک جنبه ارتباطی[10] ( دستور[11] ) است؛ یعنی هر پیام رسانی چیزی بیش از انتقال اطلاعات است و رابطه بین پیام رسانان را نیز تعیین می کند. برای مثال، مردی که می گوید: « من گرسنه ام» علاوه براینکه اطلاعاتی را ارایه می دهد، به زنش می گویدکه انتظار دارد او با آماده کردن شام کاری بکند. بدین ترتیب، این همسرجمله ای درباره حق وحقوق خود در این رابطه تولید می کند؛ او انتظار داردکه همسرش براساس این جمله عمل کند. پاسخ زن نشان می دهدکه آیا او می خواهد با تعریف همسرش از این ارتباط موافقت کند یا برعکس، برای تغییر دادن آن می خواهد به مجادله بپردازد (« امشب نوبت توست که شام درست کنی» یا « امشب برای شام برویم رستوران» یا « من که هنوزگرسنه نیستم»).

روابط تحت تأثیر پیام های دستوری هستند. این پیام ها برای تثبیت روابط و تعریف قواعد خانوادگی، الگوهای تنظیم کننده ای را به دست می دهند. درعمل، این قواعد به حفظ تعادل خانواده می انجامند. این موضوع که خانواده می کوشد تعادل خود را حفظ کند، محور دیدگاه نظریه پردازان پیام رسانی است. از اینکه جکسون (b 1965 ) عملکرد خانواده را به دستگاه گرمازایی منزل تشبیه می کند وهرگونه تغییر ناگهانی در دمای منزل

باعث بروز وقایعی می گرددکه نهایتا به برقراری تعادل می انجامند.

وقتی نوجوانی اظهارمی کندکه آبستن است، یا والدین تصمیم به طلاق می گیرند، یا کودک معلولی متولد می شود، یا اعضای خانواده به اختلال اسکیزوفرنی مبتلا می شوند، اثرش مثل زمانی است که پنجره را به خاطرگرمای زیاد باز می کنیم؛ خانواده برای رسیدن به توازن مجدد فعالیت می کند. عجیب آن است که خانواده ای که درحال از هم پاشیدن و جدایی است ناگهان به تحرک می افتد تا مجددا برای کنارآمدن با بحران به یک خانواده کارساز تبدیل شود.

روابط متقارن و مکمل :

الگوی پیام رسانی خانواده اطلاعات زیادی درباره فرستنده وگیرنده به دست می دهد. چنانچه رابطه برتساوی استوار باشد، این الگوی تعاملی متقارن[12] است؛ چنانچه بافت تبادلات رفتاری متضاد باشد، این الگو مکمل[13] است.

در الگوی اول، اعضا رفتارهای یکدیگر را منعکس می سازند؛ اگر الف لاف بزند، ب نیز بیشترلاف می زندکه باعث می شود فرد الف دوباره لاف بزند.

پیام رسانی متقارن می تواند صرفا یک تبادل آزادانه افکار یا، برعکس کاملا رقابت آمیز باشد، ولی بین دو نفر هم سنگ ظاهر می شود و هرفرد دارای اختیارات و اقتدار برابری است.

برای مثال، ممکن است زن و شوهر در تربیت فرزندانشان سهم مساوی داشته باشند، ولی فضای رابطه بین آنها رقابت آمیز باشد و همواره در رفتارشان ( هرچند نه به صورت کلامی) به یکدیگر بگویند« من نسبت به تو والد بهتری هستم، زیرا در خوابانیدن لیزا هرگز مشکلی نداشته ام».

پیام مکمل ضرورتا شامل فردی است که موقعیت برتر را اشغال می کند وآن دیگری موقعیت پایین تری دارد ( یک زن رئیس مآب  و یک شوهر فرمانبردار یا برعکس). رفتار یکی از زوجین، مکمل رفتار دیگری است؛ اگر فرد الف جسور باشد، فرد ب فرمانبردار می شود و فرد الف را به جسارت بیشتر تشویق می کند و او نیز فرمانبرداری بیشتری از فرد ب می طلبد و الی آخر.

جکسون و همکارانش برای وصف ویژگی های خاص الگوهای تعاملی خانواده از مواردی استفاده کرده اندکه اولین بار بیتسون ( 1958 ) برای توصیف این قبیل پدیده ها به کار برده بود.

با اینکه ویژگی رابطه متقارن را می توان برابری و کم کردن تفاوت بین اعضاء دانست، در اینجا نیز خطر رقابت وجود دارد. در این وضعیت، اعمال هرفرد در نتیجه پدیده ای حلقوی

که شتاب متقارن[14] نام دارد، برواکنش های طرف مقابل تأثیر می گذارد، نزاع و درگیری از اختیارآنان خارج می شود و لحظه به لحظه بروخامت آن افزوده می گردد، چونکه هرطعنه وکنایه ای جوابی دندان شکن تر خواهدگرفت که باعث می گردد نفراول حتی از قبل هم خبیث تر و بدطینت تر شود، والی آخر. والدینی که با یکدیگر بگومگو می کنند، دائما جهت پیشی گرفتن از یکدیگر به رقابت می پردازند و هیچ کدام از موضع خود پایین نمی آیند یا تسلیم نمی شوند ( دریکی از فیلم های وودی آلن، بین زوجی که با یکدیگر اختلاف داشتند، گفتگوی زیر رد و بدل می شود:

« اقیانوس اطلس بهترین اقیانوس دنیا است» ؛ « تو دیوانه ای، اقیانوس آرام بهتر ازآن است»؛ « دیوانه تو هستی که نمی دونی چی می گی» و غیره . . .

روشن است که دراین تبادل، محتوای بحث وجدل معنایی ندارد و فقط همین تعارض افزایشی است که برای درمانگر اهمیت دارد. دراینجا، فرایند تبادل است که رابطه را مشخص می کند نه محتوای آن.

طبق تعریف، روابط مکمل متکی بر نابرابری و افزایش تفاوت است. دراین شکل از تعامل متقابل، یکی از زوجین (معمولا مرد) موقعیت مافوق[15] و زوج دیگر(معمولا زن) موقعیت

دست پایین و سلطه پذیر را اتخاذ می کند. با وجود این، علی رغم ظاهر امر، این موقعیت ها را نباید شاخصی از قدرت یا ضعف نسبی طرفین یا قدرت آنها برای تأثیرگذاری برآن رابطه درنظرگرفت.

هرکدام از زوجین به گونه ای رفتارمی کنندکه رفتار طرف مقابل را پیشاپیش برمی انگیزد و درهمان حال، توجیهی است برای بروز رفتار طرف مقابل .

 فردی که در موقعیت« مادون[16] » قرار دارد ممکن است عملا قدرت نهان فراوانی داشته باشد، ظواهر بیرونی در فرد قوی وکسی که ضعیف است می تواند کاملا گمراه کننده باشد. دریک رابطه مکمل، پاسخ های نامشابه، ولی همخوان باعث می شوندکه یک الگوی به هم پیوسته درطرف مقابل فراخوانده شود (واتزلاویک، بیوین و جکسون،1967).

هنگامی که هبلی (1963) درMRI بود، ادعا داشت درهر رابطه ای که میان گیرنده و فرستنده پیام هایی رد و بدل می شود، ذاتا نوعی جدال برسرقدرت و مهار نهفته است. چه کسی رابطه را تعریف می کنند؟ آیا آن فرد می کوشد تا این رابطه را به حالت متقارن تبدیل کند یا مکمل؟ چه کسی تصمیم می گیردکه اختیار دست چه کسی باشد؟ زوجی را درنظربگیریدکه درخصوص تخصیص هزینه ها یا اینکه کدام برنامه تلویزیونی را تماشا کنند، چه کسی تلفن را جواب بدهد، چک ها را پرداخت کند، ازیخچال خوراکی بیاورد

جوراب ها و لباس های زیرکثیف را از کف اتاق خواب بردارد، با یکدیگر بحث می کنند درهرکدام از این موارد می توانید به خوبی ببینیدکه زوجین چگونه رابطه خود را با یکدیگر تعریف می کنند.

مفروضه های درمانی :

در الگوی درمانی MRI که عمدتا از اندیشه های خلاق واتزلاویک ( واتزلاویک، 1978 1984؛ واتزلاویک، ویکلند و فیش، 1974) الهام گرفته است، بر این نکته تأکید می شود که آن دسته از راه حلهایی که افراد در رفع مشکلات خود به کارمی برند، اغلب به طرزی شگفت آور در تداوم وحتی تشدید همان مشکل نقش دارند.

[1]. Jules Riskin

[2] . Close Madanes

[3] . Steve de Shazer

[4] . Symtom- Focused

[5] . Beavin

[6] . Marital  quid pro quo

[7] . امروزه دیگر تصور عمومی برآن نیست که بن بست علت اسکیزوفرنی باشد، هرچند این مفهوم از لحاظ تاریخی اهمیت زیادی دارد، چون که به اهمیت تبادل پیام در رشد و حفظ بدکاری خانواده اشاره می کند. امروزه، فرض بر آن است که بسیاری از خانواده ها گاهی گرفتار این تبادل پیام های نادرست هستند؛ شاید این امر تا اندازه زیادی در خانواده هایی مصداق دارد که دچار تعارض های شدید و غیرقابل قبول بین فردی هستند. بنابراین، گرچه این مفهوم اهمیت اولیه خود را در زمینه اسکیزوفرنی از دست داده است ، امروزه برای اشاره به هر نوع الگوی مختل در تبادل پیام خانوادگی به کار می رود.

[8] . Metacommunicauion

[9] . Report

[10] . Relationship

[11] . Command

[12] . Symmetrical

[13] . Complementary

[14] . Symmetriacal  Escalation

[15]. One  up  

[16]. One  down