گزارش کارآموزی صنایع چوب و کاغذ در کارگاه صنایع تولیدی آذر کاج آرتاویل

مهندسی منابع طبیعی 

چکیده :

در این تحقیق با منطقه جغرافیایی ، جو و محیط کارگاه صنایع تولیدی آذر کاج آرتاویل  و نیز نحوه روکش گیری ، تولید تخته لایه ، دستگاه ها و ماشین آلات ، گونه های مورد استفاده ، شناخت جز به جز مراحل ساخت خته لایه و اناع چسبها و مواد شیمیایی که برای بهبود کیفیت تخته لایه مورد استفاده قرار می گیرد مورد بررسی قرار گرفته است و در ضمن بازده و راندمان تولید و نیز درصد ضایعات و استفاده دهایی که میتوان از این ضایعا ت کرد و آشنا شدن با سطح ایمینی کارخانه و جدول هایی برای بررسی ویژگیهای مقاومتی تخته لایه نیز در این تحقیق آورده شده است و بلاخره در اشاره ای گذری هم به مشکلات این صنعت در کشورمان و پیشنهاداتی در این مورد بیان شده است.

مقدمه :

تصویر شماره 1 – نمایی از تخته لایه

شرکت آذرکاج آرتاویل

شماره ثبت : 3399

AZARKAJ ARTAVIL

چوب و فرآورده های ترکیبی آن از دیرباز از اهمیت اقتصادی زیادی در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه برخوردار بوده است . در حال حاضر با توجه به موارداستفاده متعدد از چوب و محدودیت       منابع تولید ، استفاده بهینه از آن امری ضروری بنظر می رسد. بطوریکه مصرف فرآورده های ترکیبی مهندسی شده چوبی در موارد مختلف مانند مصارف ساختمانی در حال جایگزین شدن بجای چوب       ما سیو می با شد . تخته چند لا ، تخته ویفر ، تخته فیبر و تخته خرده چوب از جمله فرآورده‌های تر کیبی چوبی هستند که توانسته اند جایگزین چوب ماسیو گردند .

تخته چند لا ( Ply wood )  یک محصول صفحه ای است که در آن لایه های نازک چوب پس از آغشتگی با چسب و قرار گرفتن بر روی یکدیگر بطوریکه جهت الیاف هر لایه در جهت عمود بر الیاف دیگری واقع باشد ، تحت تاثیر حرارت وفشار به یکدیگر متصل می شوند . تولید این محصول نه تنها از نظر اقتصادی و جلوگیری از اسراف و تبذیر در مصرف چوب ، بویژه هنگامی که چوبهای کم یاب و خوش نقش و پر ارزش مطرح است ، بسیار حائز اهمیت می باشد ، بلکه از لحاظ رعایت اصول علمی و فنی ، قابل توجه می باشد بطوریکه و یژگیهای مکانیکی و فیزیکی آن از جمله مقاومت خمشی ، کاهش پدیده هم کشیدگی و وا کشیدگی ، میزان رطوبت پذیری در مقایسه با چوب ما سیو بسیار بهبود می یابد ، ضمن آنکه امکان تولید صفحاتی با ا بعاد بسیار بزرگ فراهم می گردد .

در اصطلاح صنایع چوب ، روکش  (Veneer Sheet ) به ورقه های نازک چوبی گفته می شود که آنها را به روش های مختلف از چوبهای خوش رنگ و زیبا تهیه می کنند و به روی کالاهای چوبی که منظره زیبائی ندارند و یا برخی از انواع اوراق فشرده چوبی می چسبانند .  

در حال حاضر تولید تخته چند لا و روکش چوبی در اکثر کشورهای جهان رایج است   و در برخی از نقاط یکی از اقلام مهم صادراتی است . در این زمینه به خصوص کشور های اروپائی ، امریکای شمالی ، روسیه ، برزیل ، و آسیای شرقی پیشرفت چشمگیری داشته اند .

تاریخچه

شواهد تاریخی نشان می دهد که از چندین هزار سال پیش از میلاد مسیح ، فن لایه لایه کردن چوب در مصر شناخته شده بوده است، گهواره و تابوت هائی که از اماکن و مقابر فراعنه مومیائی شده بدست آمده روشنگر این شناخت می باشد . همچنین آشوری ها ، یو نانیها ، کلدانی ها ، ایرانیها و رومی‌ها نیز   از رو کش های چوبی استفاده می کرده اند. بنظر می رسد که در قدیم فن تهیه روکش و تخته لایه و استفاده از آنها به جهت تخفیف میزان هم کشیدگی و وا کشیدگی و افزایش تحمل چوب در برابر نیروهای وارده بوده است . با این که تهیه روکش چوبی به عصارو قرون بسیار دور بر می گردد ولی تکامل آن در قرون 17 و18 میلادی به اوج خود رسیده است و از طرفی تا آن زمان هنوز تولید تخته چندلا بصورت امروزی رواج نیافته بود و تنها از اواخر قرن نوزدهم بود که توسعه و تکمیل این صنعت آغاز گردید .

در زمینه ساخت تخته چند لا می توان به ثبت اختراع جان ، ک ، مایو در سال 1865 میلادی در آمریکا و ویتوفسکی در سال 1884 میلادی در چکسلواکی اشاره کرد . در این اختراعات ، به انطباق و التصاق اوراق نازک چوبی بر روی همدیگر   اشاره کرده بودند که از نتیجه کار تخته هائی بدست می آمد که از چندین ورقه چوبی نازک که توسط غشاء نازکی از مواد اتصال دهنده و بهم فشرده تشکیل یافته بود . بعدها این اختراع کاربردهای گسترده ای یافت . در چکسلواکی کارخانه های تهیه صندلی از این نوع تخته ، برای کف صند لی به مقدار زیاد استفاده کرد . بعدها استفاده از تخته لایه  در تهیه انواع مبل ، در و پنجره ، جعبه سازی ، وسائل حمل ونقل ، وسائل ورزشی که موضوع خمش‌پذیری و درعین حال سبکی و استحکام آن وسائل مطرح بود ، بعنوان یک ماده غیر قابل رقابت رواج پیدا کرد . در طی جنگ جهانی اول بعلت آنکه هنوز تهیه فلزات سبک مانند آلومینیم توسعه نیافته بود ، استفاده از تخته لایه در تهیه هواپیماهای اولیه مرسوم بوده است .

در مورد صنایع روکش سازی از چوب ، مصریان قدیم از هزاران سال پیش شناخت خوبی در این زمینه داشتند . تصاویری که از کارگاه ها ی روکش سازی آن دوره در موزه های فرانسه و انگلستان وجود دارد نشان می دهد که اصول کار در این صنعت از چند هزار سال قبل تا کنون فرق زیادی نکرده است وامروزه نیز تقریباً اصول تهیه روکش از چوب همانست که در زمان قدیم متداول بوده است ولی تکنیک و ابزار کار عوض شده و پیشرفت زیادی در ساخت ماشین های روکش سازی چوب بعمل آمده است .

در ایران تولید صنعتی تخته لایه و روکش سابقه طولانی ندارد و اولین کارخانه تولید رو کش و تخته چند لا در سال 1334 ( ه . ش ) در شهر رشت آغاز بکار کرد و در حال حاضر تعداد ی کارخانه بزرگ و کوچک در این زمینه در کشور وجود دارند . معهذا این واحد ها در حال حاضر از یک سو با کمبود مواد اولیه و از سوی دیگر با فرسودگی ماشین آلات و کهنگی تکنولوژی مورد استفاده مواجه می باشند .

فصل اول

کلیات

شرح کلی از موقیت کارخانه

کارخانه صنایع تولیدی آذر کاج آرتاویل در استان اردبیل خیابان وحدت 500 متر به طرف سلمان آباد قرار گرفته است و به تولید روکش و تخته لایه می پردازد . فعالیتهای این صنایع تبدیلی و تولیدی از سال 1370 در زمینی به مساحت 1100 متر مربع که محیط سالن 700 متر مربع می باشد آغاز شد که فعالیتهای مستمر آن در زمینه تولید انواع تخته سه لایی ، سه لای فشرده ، هفت لایی ، پالت سازی و پرسکاری انواع درب و روکش می باشد .

این کارخانه به طور متوسط روزانه 666 ورق می باشد که تقریباَ ماهانه 20000 ورق می باشد . در این صنایع تولیدی تقریباّ 46 نفر کارگر بیمه شده مشغول به کار هستند که در صورت حمایت همه جانبه مسئولین می توان نیروی کار را از 46 نفر به حداقل 100 نفر افزایش داد .

در این کارخانه 2 دستگاه ماشین لوله بر ، 2 دستگاه ماشین گیوتین ( کاتین ) ، 2 دستگاه ماشین پرس و 3 دسگاه ماشین اره موتوری وجود دارد . مواد اولیه و گونه مورد استفاده در این کارخانه بیشتر از گونه چنار است . طول گرد بینه های چنار ، (230) ، (130) ، (110) ، (105) سانتی متر و قطر آنها 25 سانتی متر به بالا در این کارخانه مورد استفاده قرار می گیرد . بعد از ورود گردبینه ها به محیط کارخانه آنها را به وسیله اره موتوری به اندازه های که در بالا ذکر شد اندازه بری میکنند و گره بینه ها را در محیط باز حیاط کارخانه انبار ( یارد ) می کنند .

این کار خانه همه روز های هفته را مشغول به کار است و در روز های جمعه هم به صورت نیمه تعطیل کار می کند .

- روش های مختلف تهیه روکش از چوب در کارخانه

روکش یا ورقه های نازک و یکنواخت چوب را می توان بر حسب نیاز به شیوه های مختلف تهیه نمود .

1) روکش گیری با اره : این طریقه قدیمی ترین روش تهیه لایه های نازک از چوب است. برای تهیه روکش ابتدا گرده بینه به چهار تراش ، بینه و یا قطعات کوچکتر تبدیل نموده و پس از تثبیت آن بکمک گیره های دستگاه ، بوسیله اره های ویژه گرد یا نواری آنرا به لایه های نازکتر تبدیل می کنند این روش بواسطه کندی کار و افت زیاد ، امروزه کمتر مورد استفاده قرار می گیرد . ولی در مواردی که بخواهند از چوب های خیلی سخت روکش تهیه نمایند از اره های مخصوصی که برای این کار ساخته شده استفاده می شود.

2) تراشه بری : تراشه بری یا روکش گیری با ایلایسر متدوالترین روش تهیه روکش از چوب می باشد . در این روش که به صور منقطع انجام می شود در هر بار حرکت تیغه و یا چوب ورقه نازکی از چوب بضخامت دلخواه جدا می شود . برای تهیه رو کش از چوب های خوش نقش و پر ارزش بیشتر از این روش و از دستگاه های ویژه ای که به ماشین های اسلاسپر معروفند استفاده می شوند .

3 ) لوله بری :

تصویر شماره 2: نمای کلی دستگاه لوله بر

اساس کار همه این ماشین ها که امروزه انواع بسیار متفاوت آنها با ابعاد و قدرت های مختلف و برای هدفهای متفاوت ساخته شده و در صنایع روکش سازی از چوب مورد استفاده قرار می گیرد درست مانند کار یک مداد تراش کوچک معمولی است . با این تفاوت که چون نوک مداد باید تیز باشد محفظه دخول چوب مداد در آن به شکل مخروطی ساخته شده است و بتدریج که مداد در مقابل تیغه مداد تراش و با نیروی چرخشی دست انسان می چرخد نوک آن تراشیده و سر آن باریک می گردد ولی در مورد لوله بری چوب محفظه ای وجود ندارد و محور چرخش گرد بینه کاملا موازی طول تیغه می باشد وگردبینه به مرغک های ماشین بسته می شود و جلو تیغه ماشین لوله بری می چرخد تا به صورت ورقه نازک مداومی در می آید . در ضمن چون محفظه ای وجود ندارد ورقه بریده شده از چوب از سمت دیگر ماشین (از زیر تیغه )به بیرون رانده می شود .

در لوله بری گرده بینه  به کمک گیره های دستگاه لوله بر تثبیت شده و حول محورش که کاملا افقی و موازی با تیغه دستگاه می باشد می چرخد . همزمان با این عمل تیغه دستگاه که با پیرامون گرده بینه در تماس می باشد ، لایه نازکی را به صورت غلاف از آن جدا میکند. بهمان نسبت که تیغه لایه ای نازک را از گرده بینه بر میدارد بهمان اندازه به آن نزدیک می شود و در نتیجه همواره لایه به صورت پیوسته و با نقش های مماسی  از گرده بینه جدا می شود. این عمل اساس کار صنایع تخته لایه سازی می باشد.

4 ) نیمه لوله بری : روش نیمه لوله بری که حدود بینابین دو نوع لوله بری و تراشه بری می باشد برای چوب هایی که دارای نقوش هستند بکار می رود . ویژگی نیمه لوله بری گیره های دستگاه و نحوه ثبیت چوب گرده بینه روی دستگاه می باشد که حول محوری حرکت دورانی داشته و با تماس چوب با تیغه لایه نازکی از آن بشکل روکش جدا میشود .

- تهیه روکش با اسلایسر ( تراشه بری )

بطوریکه در بالا ذک.ر شد ، تراشه بری بر خلاف لوله بری عملی است منقطع که در آن در هر بار تماس یغه با چوب ورقه های نازک از آنرا جدا می سازد . این عمل برای گونه های پر ارزش که دارای نقوش و رنگهای زیبا در جهات خاصی از چوب می باشند انجام می گیرد. از بین این گونه ها ، چوب های گردو و افرا ، زبا گنجشک ، ملج ، راش و بلوط قابل ذکرند . علاوه بر این گونه های داخلی چوب های        جنگل های گرمسیری و نیمه گرمسیری که اصطلاحا به چوب های افریقایی معروفند . بعلت تنوع نقش و رنگ بمقدار زیادی در این صنعت مورد استفاده قرار می گیرند . روکش های حاصله که جنبه تزئینی دارند برای پوشش سطح چوبهای نا مرغوب و یا انواع تخته ها بخصوص تخته خرده چوب بکار میروند.

مشخصات گرده بینه های مورد استفاده

به طور کلی گونه های مورد استفاده این صنعت در ایران و جهان عبارتند از: راش، افرا، توسکا، گردو، نمدار، گونه های پهن برگ، و گونه های پهن برگ وارداتی مانند: سامبا، آکاژو ، آکومه ، ماهاگونی ، وگونه های متداول در جهان عبارتند از : دوگلاس، پیسه آ، ساپن ، ملز، و اکالیپتوس . اصولاً برای تولید تخته لایه و روکش چوبی نیاز به گرده بینه درجه یک و دو میباشد ، و عموماً کشورهائی که دارای             منابع جنگلی غنی و مرغوب بوده ، بدلیل آنکه دارای مزیت نسبی و رقابتی بیشتر ی در مقایسه با کشورهای دیگر می باشند ، در زمینه تولید این نوع اوراق چوبی دارای فعالیت بیشتری می باشند ، و در عوض کشورهائی که جنگلها و منابع چوبی آنها از کیفیت کمتری برخوردار است ، گرایش بیشتری به تولید برخی از انواع پانل های چوبی از قبیل تخته خرده چوب و یا تخته فیبر پیدا می نمایند ، که نیاز به مقطوعات چوبی کم ارزش از قبیل هیزم و کاتین بعنوان مواد اولیه دارد .

( تصاویر در فایل اصلی موجود است )

گرده بینه (Log)مورد نیاز جهت تولید تخته لایه نباید دارای وزن مخصوص زیاد باشد ، حداکثر مقدار قابل قبول kg/m3600 می باشد . علاوه بر این چوب مصرفی باید راست تار ، استوانه‌ای شکل ، بدون گره و شکاف بوده و دارای قطر بیش از 40 سانتیمتر باشد که البته هرچه بیشتر باشد بهتر است .

طول گرده بینه باید حداقل 2 متر باشد که بهترین طول 6/2 متر است . مهمترین چوبهائی که در کشور جهت تولید تخته لایه مورد استفاده قرار می‌گیرد چوب صنوبر ، راش و ملچ می‌باشد .

نگهداری گرده بینه در یارد 

چوب درختان پس از قطع و حمل به کارخانه معمولاً باید مدتی در یارد کارخانه نگهداری شود . بمنظور جلوگیری از تخریب بیولوژیک و فعالیت قارچ ها ، بهتر است که آنها را یا در استخر آب غوطه‌ور ساخت و یا در صورتیکه اینکار میسر نباشد بوسیله فواره‌های گردان بر روی گرده بینه‌ها مرتباً آب پاشی کرد ، در این صورت رطوبت گرده بینه‌ها همواره بیشتر از نقطه اشباع الیاف خواهد شد و از معایب مختلف مصون خواهند ماند . لازم بذکر است که عموماً در کارخانجات کشور این اصول رعایت نمی‌گردد و بعضاً از فواره گردان جهت حفاظت چوب در یارد استفاده می‌شود . 

(تصاویر در فایل اصلی موجود است)