گزارش کارآموزی خلاصه ای از کشت و پرورش درخت سیب در بخش باغبانی اداره جهاد کشاورزی شهرستان ابهر

مقدمه

سیب از گونه های وحشی موجود در آسیا و اروپا به دست آمده و قدمت کشت آن به سال های ماقبل تاریخ می رسد با وجود قدمت کاشت سیب در دنیا و شناختی که در ایران زمین از این درخت داشته اند تا این اواخر به عنوان یک محصول تجاری تلقی نمی شد . در واقع در سی سال اخیر سیب به صورت تجاری در ایران کشت شده است . درخت سیب در بیشتر نواحی ایران می روید و بارور می شود و هر ناحیه ای سیب مخصوص دارد . سیب گلاب ، سیب دماوند ، سیب شمیران ، سیب ترشی آش ، سیب خراسان ، سیب شیرین درشت و ...

گل درخت سیب در اوسط بهار در می آید بنابراین کمتر دچار سرمازدگی می شود . درخت سیب در زمینی که خاکش رسی و کود داده شده است و قشر زیرینش قابل نفوذ به آب باشد تنومند می شود و میوه اش خوب و فراوان خواهد بود . در زمینی که خاکش رسی و آهکش از ده درصد تجاوز نکند درخت سیب پرحاصل می شود . درخت سیب را در تمام زمین هایی که خاکش متوسط باشد می توان کاشت .

درخت سیب در آب و هوای مرطوب بهتر رشد می کند . ولی در آب و هوای خشک رشدش قابل توجه نیست. اکثرا درخت سیب در نقاط خنک و رو به شمال که برای درختان دیگر مناسب نیست کاشته می شود. درخت سیب نیز مانند درختان دیگر نیاز به عملیات مناسب آبیاری ، هرس ، کوددهی و... دارد که در بخش های بعدی بررسی شده اند .

 بخش اول : کلیاتی در مورد درخت سیب

*درخت سیب و خواص بتانیکی آن

درخت سیب از خانواده رزاسه ، جنس مالوس بوده و دارای ارقام مختلفی می باشد. عدد پایه کروموزومی آن برابر 17،(x=17) بوده و تعداد کروموزوم های آن متفاوت (34،58،68) است.درخت سیب تابع آب و هوای سرد معتدل با نیاز سرمایی متوسط است ، خاک مناسب برای پرورش آن ، رسی شنی حاصلخیز با عمق کافی  و pH خنثی را می پسندد. ریشه گیاه با توجه به نوع بافت خاک ، واریته و اثرات مختلف محیطی نبات ، می تواند تا چندین متر در خاک فرو رود. بیشترین رشد ریشه ها ، در بهار از زمان باز شدن جوانه ها تا خرداد ماه است. ریشه مطلوب در عمق و شعاع متعادل  و متناسبی منشعب و تمام حجم خاک در دسترس خود را برای بدست آوردن آب و مواد غذایی  مورد بهره برداری قرار می دهد.

ساقه درخت به سبب حالت خاص ، قابلیت انعطاف پذیری و پرورش نهائی را به انواع فرم ها دارد. جوانه ها در درخت به چند دسته " چوب ، گل و انتظار و خفته " تقسیم می شوند.

گل ها در آن منظم و مجتمع  دارای‌:5 کاسبرگ ، 5 گلبرگ به رنگ سفید یا صورتی ، 4-6 تخمک و تخمدان و پرچم های زردرنگ ، مضربی از 5 را دارند.

*انواع واریته های سیب و پای های پیوندی

واریته های مهم خارجی سیب :

-گونه های زرد لبنانی (Golden Deliciose)

-گونه های قرمز لبنانی(Red  Deliciose  )

-گونه های Gen hardy))

-گونه های Clark) )

از بین واریته های بیشماری که تولید شده اند ، تعدادی از آن ها که در برابر بیماری ها ی مهم مقاومند عبارتند از :

-Var.Estivaتولیدی (فرانسه) INRA با حساسیت کمتر نسبت به بیماری سفیدک حقیقی

و لکه سیاه سیب.

-Var.Chardon تولیدی INRA ، با عدم حساسیت فوق العاده به بیماری قارچی و مقاوم در برابر بیماری زنگار.

-Var.Mustus تبار ژاپنی ، با میوه های خیلی درشت ، با میزان حساسیت کمتر به سفیدک حقیقی و حساسیت نسبی  به لکه سیاه و شانکرهای مختلف تولید گردیده است.

مهمترین ارقام ایرانی :

گلاب اصفهان ، گلاب شیراز ، گلشاهی ، زرد مشهد و حیدرزاده تبریز.

پایه های سیب :

الف- پایه های بذری

این پایه ها از طریق بذر ازدیاد می یابند ، درختان پیوند شده روی آن ها دارای رشد خوبی بوده و داشتن تأخیر در باروری و رشد و تولید ناهمگن از خصوصیات ارثی و ژنتیکی آن ها است و نیز ریشه زایی آن ها در حالت غرقابی زمین رضایت بخش است ، بعلاوه درختان حاصل از پیوند زنی  بر روی اینگونه پایه ها در تطابق با محیط و سازگاری با خاک های معمولی  از نرمش خوبی برخوردار هستند . دو واریته مهم از آن ها عبارتند از :

-واریته آلمانی               Bitten Felder               

-واریته فرانسوی Bengauge Rose          

ب- پایه های غیر بذری

*ازدیاد و تکثیر درخت سیب

تکثیر درخت سیب از راه پیوند روی نهال های حاصل از کاشت بذر انجام می گیرد. ضمنا از راه پاجوش و خوابانیدن می توان گونه هایی از سیب را زیاد کرد.

راه های ازدیاد و تکثیر

الف-خزانه کاری

عبارت از محلی که بذور نباتات اعم از سبزیجات ، گل های نشایی ، دانه و هسته درختان مثمر و غیر مثمر تحت شرایط خاص به طور متراکم کاشته تا پس از رشد کافی به محل اصلی انتقال یابند . در شرایط خزانه پس از رشد کافی پایه های بذری ، روی آن ها را پیوند می زنند ،برای داشتن و به دست آوردن این چنین پایه های مطلوب باید زمین و محل خزانه در بهترین شرایط کیفی قرار گیرد .

سلسله مراتب زیر در احداث محل خزانه و خزانه کاری ضروری به نظر می رسد :

انتخاب بذر

خواص مطلوب بذر، از قبیل : قوه نامیه ، قدرت نامیه و خلوص بذر

جداگانه کشت کردن بذر درختان دانه دار مثل سیب و گلابی و درختان هسته دار مثل هلو و زردآلو از سبزیجات نشایی و قلمه ، از مواردی به شمار می آیند که در انتخاب بذر باید به آن ها توجه خاصی معطوف داشت.

2.   انتخاب محل خزانه

برای پرورش نباتات بخصوص در خزانه رعایت موارد زیر ضروری می باشد :

- آفتابگیر بودن محل

- در حد متوسط بودن بافت خاک و غنی بودن از مواد آلی

- داشتن 20سانتی متر عمق خاک زراعتی

- دارای خصوصیات عالی با تهویه خوب

تهیه زمین خزانه

- انجام شخم عمیق در پاییز و اضافه کردن40-30 تن کود دامی در هکتار ، که کود پوسیده را باید با خاک مخلوط و ادغام کرد .

- عاری بودن از علف های هرز و نرم کردن آن به منظور تماس کامل بذر با خاک خزانه

- اضافه کردن خاک برگ پوسیده جهت حاصلخیزی و بهتر شدن کیفیت خاک

- خاصیت نفوذپذیری آب و عمل تهویه به نحو شایسته در آن انجام گیرد

موقع خزانه کاری

کاشت پاییزه برای درختان دانه دار مانند سیب و گلابی و... در نواحی که دمای هوا از 10- تا 12- درجه سانتی گراد پایین تر نمی رود مناسب تشخیص داده شده است ، باید توجه داشت پس از اولین آبیاری بذور کاشته شده ردیفی باید آن ها را با کود دامی پوسیده و خاک برگ پوشانید .

فواصل و عمق کاشت بذر در خزانه

عمق کاشت بذر در خزانه بر حسب ریزی و درشتی ، آب و هوا ، و نرمی و سفتی خاک تغییر می نماید .

عمق کاشت در جوانه زنی بذر مؤثر است زیرا :

اگر بذر عمیق کاشته شود  رطوبت بیش از نیاز آن است و ممکن است پس از سبز شدن به سختی از خاک خارج شود .

بذر اگر سطحی کاشته شود ممکن است در اثر زود خشک شدن خاک سطحی ، بذر نیز خشک گردد یا به مصرف حشرات و پرندگان برسد .

بذر سیب و گلابی را در عمق 2.5-2 سانتی متر کاشته و روی آن را کود پوسیده دامی می پاشند . به طور کلی عمق خاک کاشت را 3-2 برابر طول بذر در نظر می گیرند . فاصله مناسب کشت در خزانه را که به صورت جوی و پشته در نظر می گیرند حدود 40-30 سانتی متر در نظر می گیرند . مدت زمان لازم برای سبز شدن بذر سیب 90 روز است . در نواحی معتدل بذر آن را در پاییز و در سردسیر در بهار می کارند . در صورتی که بخواهند روی آن ها در خزانه اول عمل پیوندزنی انجام دهند باید فاصله را 8-5 سانتی متر روی خطوط در نظر گرفت  در صورتی که پیوند نهال در خزانه دوم انجام گیرد فاصله را کمتر در نظر می گیرند . نوع پیوندی که در خزانه انجام می گیرد پیوند شکمی است .

طرق کاشت در خزانه :

دستی : بذر را با ماده همراه مخلوط و در واحد سطح موردنظر می پاشند .

خطی : با توجه به ریز و درشتی بذر عمق کاشت در آن متفاوت است .

ردیفی : که اغلب در خزانه های هوای آزاد جهت کشت بذور درختان مثمر و غیرمثمر به منظور تهیه پایه نرک استفاده می شود .

بهتر است که طول قطعات را بسته به شیب زمین و نوع خاک 50-20 متر و بین قطعات را خیابانی به عرض 3-2 متر برای عبور وسایل مکانیکی در نظر بگیریم  پس از گاورو شدن زمین که آن را آبیاری کرده ایم ، اقدام به کشت بذور می نماییم .

خزانه ثانویه (خزانه انتظار )

نهال ها پس از کشت بذور در خزانه اول و رشد کافی به محل اصلی ، در زمین انتقال داده می شوند . چنانکه به هر دلیلی نتوان نهال ها را به محل اصلی انتقال داد  می توان از خزانه ثانویه بهره برد . در خزانه ثانویه باید زمین غنی تر از خزانه اول باشد ، ونیز فاصله کشت و عرض آن ها بیشتر در نظر گرفته شود . حدودا 28 کیلوگرم بذر سیب در هکتار برای کشت در خزانه نیاز است .

ب. قلمه کاری

قلمستان : به محلی که در آن قلمه پاره ای از درختان مثمر و غیرمثمر و درختچه های زینتی تحت شرایط خاص کاشته می شوند قلمستان گویند .

اهمیت قلمستان

تسریع در میوه دهی درختان میوه

ایجاد پایه های یکنواخت برای تهیه نهال های مرغوب

جلوگیری از فرسایش خاک با احداث قلمستان در اراضی شیب دار

از شرایط لازم برای داشتن درختان سیب مناسب ، قلمه کاری آن است اما فعلا به دلیل بالا بودن هزینه تولید از نظر اقتصادی نسبت به سایر روش ها گران تر تمام می شود . قلمه های مناسب و مطلوب یکساله را در پاییز پس از قطع شیره نباتی گیاه برای ریشه دار شدن در ماسه قرار داده و در بهار به زمین اصلی انتقال می دهند .

ج-.بذرکاری

در شرایط خاص ممکن است بعضی افراد مستقیما بذور را در محل اصلی کشت نمایند ، اما به دلیل ریسک پذیری این روش هم از نظر پسروی ژنتیکی صفات مطلوب و هم از نظر مدت زمان رسیدن باغ به مرحله تولید اقتصادی و هزینه بالای آن ، از سوی محققان و افراد باتجربه مردود شناخته شده است .

د- کاشت پاجوش

چون نهال های پاجوش با وجود خواص خوب ، نیازمند هرس های شدید هستند و از طرفی محصول آن ها از کمیت و کیفیت پایینی برخوردار می باشند ، از کاشت آن ها برای تولید محصول صرف نظر می شود .

طرح و ایجاد باغ میوه

* طرح و ایجاد باغ میوه

عوامل مؤثر در طراحی باغ

خصوصیات بیولوژیکی درختان میوه

که در این حالت خواص گیاهشناسی ورابطه طول عمر و زمان باردهی موردنظر است .

عمر درخت سیب حدودا 120-40 سال می باشد و زمان شروع باردهی 5-4 سالگی می باشد .

خصوصیات اکولوژی منطقه

هر درخت با توجه به موقعیت طبیعی خود و ارتفاع از سطح دریا نیز ، سایر عوامل اقلیمی خاص خود را دارد.

سایر خصوصیات کلیماتولوژی منطقه.

از مهمترین آن ها می توان به سرما و یخبتدان ، بادهای شدید در منطقه ، تاثیر نور خورشید ، خطر تگرگ ، میزان رطوبت و دمای متوسط سالیانه اشاره کرد .

عوامل اقتصادی

ارزش اقتصادی زمین به چند عامل بستگی دارد :

کیفیت فیزیکی و بیولوژیکی

فاصله آن تا محل مصرف و جاده

رقابت سایر بخش های کشاورزی

عوامل مؤثر در اقتصاد کشاورزی

سرمایه (ثابت و جاری )

نیروی انسانی

بازاریابی ( قراردادهای فروش با سایر مؤسسات و بازار فروش )

حمل و نقل که عوامل مؤثر در تغییر هزینه حمل و نقل شامل :

چگونگی راه و ساخت جاده و وسیله حمل و نقل

میزان فسادپذیری محصول

ارزش نسبی محصول

خصوصیات خاک منطقه و چگونگی انتخاب زمین

لایه های تشکیل دهنده خاک عبارتند از :

الف- خاک رویی ( سطح الارض )

به دلیل فعالیت میکرواورگانیسم های خاک ، بخش قابل بهره برداری زمین به شمار می آید و حاوی مواد غذایی مورد نیاز گیاهان است و عملیات کشاورزی در این قسمت انجام می گیرد .

ب- خاک رویی ( تحت الارض )

برای احداث درختکاری باید توجه خاصی را به آن معطوف داشت ، چراکه درختان به دلیل داشتن ریشه عمیق پس از برخورد یک لایه غیرقابل نفوذ ، شادابی خود را از دست داده یا خشک می شوند پس باید سعی داشت خاک های اتوکتون را نسبت به خاک های هتروکتون برای احداث باغ ارجعیت داد .

مناسب ترین خاک درختکاری سیب

مناسب ترین خاک درختکاری ، رسی شنی است که باید مقدار کافی هوموس داشته باشد و دارای خاک زیرین نسبتا عمیق و قابل نفوذ به آب و هوا بوده و حدود 40-30% رس داشته باشد و خاک سطح ا لارض و شیمیایی مستعد و غنی بوده و با خاک زیرین یکدست باشد .