گزارش کارآموزی کاج های مناسب کشت در استان تهران

کاج ها گروه بزرگی از سوزنی برگان هستند که کاشت آنها بعلت امتیازاتیکه دارند،هم از نظر پارک سازی و کاشت درختان درمیادین ،خیابانهای شهرها و هم از نظر جنگلکاری و ایجاد فضای سبز و تولید چوب حائز اهمیت بسیار است. جنس کاج ها(pinus) دارای بیش از 900 گونه و واریته و فرمهای جغرافیائی بسیار زیاد هستند.

با یک نظر اجمالی معلوم می شود که دستگاه طبیعی این درختان اکثراً در مناطقی از نیمکره شمالی کره زمین گسترده است که دارای آب و هوای معتدل گرم ونیمه خشک یا آب و هوای مدیترانه ای است.

این درختان بعلت دامنه وسیع بردباری می توانند در صورت وجود آبیاری،شرایط مناطق استپی  حتی نیمه بیابانی را نیز تحمل نمایند.

همیشه سبز بودن برگها،رویش نسبتا سریع بسیاری از گونه ها و واریته ها ، زیبائی شکل ظاهری آنها بویژه در جوانی قابلیت تولید چوب پر مصرف در صنایع، مقاومت زیاد در مقابل آلودگی هوا و از همه مهمتر، کم نیاز بودن این درختان ، امتیاز بسیار بزرگی برای استفاده از آنها در نقاط خشک ونیمه خشک بشمار می رود .

می دانیم که تهران ،پایتخت بزرگ ایران در دامنه جنوبی رشته کوههای البرزگسترده شده است و از

طرفی تحت اثرآب و هوای نیمه خشک دامنه های جنوبی البرز و از طرف دیگرتحت اثر آب و هوای خشک  و نیمه بیابانی حاشیه کویر مرکزی ایران است. که رویهمرفته یک حالت آب و هوای

استپی و قاره ای بسیار متغیر ،گاهی با بادهای شدید و گرد وخاک همراه است .  از نظر ارتفاع از سطح دریا قسمتهای 1100 متر و قسمتهای بلند تهران در شمیرانات حدود 1500 متر ارتفاع از سطح دریا بوده و جمعا 400 متر اختلاف ارتفاع در سطح شهر بزرگ تهران بنظر می رسد که از نظر محدودیت کاشت بسیاری از گونه های گیاهی تعیین کننده است .

ولی کاجها این اختلاف ارتفاع را بخوبی تحمل می کنند . بهر حال وقتی از کاشت سوزنی برگان در تهران صحبت بمیان می آید ،  در ردیف اول برخی از گونه های  مقاوم کاجها در جلو چشم کارشناسان جلوه گرمی شود . خاکهای موجود در اطراف تهران معمولا از ته نشین شدن خاکهای شسته شده از دامنه های جنوبی البرز که در دشت وسیعی بین دامنه های جنوبی البرز و برجستگی کم ارتفاع بین کهریزک و حسن آباد راه قم قرار گرفته است ، تشکیل شده دارای عمق مختلف که از طرف کوهستان بطرف دشت عمق آن افزایش می یابد ، و بافت بسیار متفاوت ، گاهی همراه با شن وقلوه سنگ درشت و گاهی دارای میزان درصد زیادی از خاک رس می باشد . برای چنین خاکهایی با بافت ناهمگن ، گروه کاجها با قدرت گسترش ریشه های قوی خود ،    بهترین درختان بشمار

 می آید . 

ویژگیهای عمده گیاهی گونه های کاج (جنس کاج pinus)

کاجها عموما از تیره pinaceaeهستند .

اندازه :

کاجها درختان چوبدهی هستند که بین آنها درختان کوتاه تا درختانی به ارتفاع حدود 30 تا 35 متر

 و قطر تنه حدود 80 تا 100 سانتی متر وجود دارد.

ریشه :

ریشه آنها عموما قوی ، منشعب و گسترده و با رشد سریع است .

ساقه و تنه :

ساقه آنها در جوانی مستقیم و تقریبا با ضریب شکلی (کاهش قطر ساقه از پایین تا بالا ) کم یا متوسط گاهی پوشیده از فلسهای زیبا در پیری دارای پوست کلفت و چوب پنبه ای شیردار برنگ قهوه ای مایل به آجری .

گرزن یا تاج درخت:

ابتدا بصورت باریک و مخلوطی در انتها ولی در سنین بالا کم کم گسترده و پهن می شود و گاهی حتی در برخی گونه ها چتری می شود.

شاخه ها:

شاخه ها دو نوع هستند. شاخه های بلند و شاخه های کوتاه. شاخه های بلند به جوانه ای ختم

می شود. در برخی از گونه ها شاخه ها افقی یا مشعلی و بسیار زیباست.

جوانه ها:

اکثراً مخروطی و پوشیده و از فلسهای قهوه ای مایل به خاکستری هستند.

برگها:

 سوزنی،کم و بیش بلند گاهی طول آنها تا 30 سانتی متر در گونه های مختلف در گروه های

5،3،2 تائی ، برنگ سبز روشن، سبز تیره، کبود، خاکستری، آبی، گاهی با پوشش مومی از یک غلاف بیرون آید.

برگچه ها:

علاوه بر برگها، برگچه های فلسی شکل، بی رنگ روی شاخه های بلند دیده می شود.

گلها:

 گلهای نر در سنبله ها(شاتونهای) کوتاه، انبوه و برنگ زرد تا قهوه ای، گلهای ماده مخروطی کوچک و بزرگ، باریک یا پهنی با فلسهای درشت چوبی، ابتدا سبز بعد قهوه ای کم و بیش تیره

که پس از تشکیل میوه، میوه ها در 1تا 3 سال می رسد.

میوه ها:

به شکل مخروطی با رنگ و ابعاد مختلف با فلسهای متفاوت که فلسها ابتدا روی محور اصلی بسته هستند ولی پس از رسیدن میوه فلسها باز شده و دانه ها آزاد می گردد. از میوه ها گاهی برای تشکیل دکورهای گیاهی خشک استفاده می شود.

دانه ها:

  معمولاًکوچک، با اندازه متفاوت، هر دانه دارای یک بال نسبتاًدراز و نازک و غشائی است که

  می تواند توسط آن به اطراف درخت پراکنده شود. دانه ها اکثراً دارای چربی قابل استخراج و    خوراکی و در برخی از گونه ها بصورت آجیل خوراکی است(مانند کاج چتری یا بادامی

 pinus pinea )  ) و چلغوره p.girardiana)) قوه نامیه دانه ها بسیار خوب است و اگر در    شرایط مناسب(هوای خنک وخشک) نگهداری شود تا 3 سال و بیشتر فوه نامیه خود را حفظ می کند.

چوب:

  چوب کاجها دارای صمغ قابل ملاحظه بوده، بدون نقش،  ساده،  برنگ سفید تا کرم با رگه های قهوه ای، دربرخی گونه ها چوب درون و چوب برون مشخص است، حلقه های رویش سالیانه مشخص است.

چوبیست نرم، نیمه سبک، نیمه سخت مناسب برای مصرف بصورت چوب برده در امور ساختمانی، صنایع خرده چوب و نؤوپان و کاغذ سازی و روکشهای لایه های میانه تخته- لائیها، گاهی برای

رویه نما جهت مبلهای آشپزخانه و اطاقهای کودکان، میز و نیمکت، در وپنجره و بسیاری از صنایع کوچک چوب، همچنین مناسب برای تهیه تیرهای نسبتاً کوتاه، پر گره جهت برق و تلفن وتلگراف و غیره جهت مصرف غالباً در بیرون شهرها.

نیاز اکولوژیکی: 

کاجها عموماً درختانی کم نیاز، مقاوم به تغییرات شدید درجه حرارت، مقاوم به تغییرات تابش نور،  مقاوم به خشکی و کم آبی ، مقاوم به باد (به استثنای برخی از گونه ها ییکه دارای چوبهای ترد و شکننده هستند .)

نسبتا سبک ، نرم ،خوش کار ،گاهی ترد و شکننده (برخی از گونه های آن از سنگینی برف آسیب دیده و می شکنند .) کاجها اکثرا درختان روشنایی پسندهستند . کاجها در صورتیکه انبوه کاشته شوند می توانند هرس طبیعی شوند و شاخه های زیرین خود را بتدریج از دست داده و تنه بلندی داشته باشند . از نظر شرایط خاک، کاجها بسیار کم نیاز بوده و معمولا در خاکهای خنثی و سنگلاخی

می توانند بخوبی برویند . در خاکهای عمیق سریعتر روییده و چوب همگنتر تشکیل میدهند . نسبت به تغییرات شرایط شیمیایی خاک زیاد حساس نیستند ولی در خاکهای گچی و آهکی نتیجه خوبی

 نمی دهند. در خاکهای کمی شور شرایط را تحمل می کنند. در خاکهای تالابی و همیشه خیس نباید آنها را کاشت. خاکهای شنی رسی خنثی برای این درختان بهترین هستند به شرط اینکه عمق خوبی هم داشته باشد. در خاکهای با آهک زیاد ، گوگردی، شور، گچی و... کاشتن کاجها صلاح نیست.

تکثیر:

ازدیاد کاجها به وسیله کاشت بذر صورت می گردد و ازدیاد غیر جنسی آنها به وسیله کاشت قلمه

یا پیوند یا خوابانیدن و غیره متداول نیست. بذر این درختان را می توان در نهالستان یا در کیسه های پلی اتیلن کاشت و وقتی نهال به بلندی معینی رسید و از خطر نابودی گذشت براحتی در زمین اصلی یا در پارکها و میادین و حاشیه خیابان ها و رافوژها وغیره جابجا نمود. باید توجه کرد که هنگام

کاشت بذر در کیسه پلی اتیلن، کیسه حتماً در قسمت پایین سوراخ هایی برای خروج مازاد آب داشته باشد تا ریشه آنها نپوسد . هر گاه بذر کاجها در فضای آزاد و در زمین بدون کیسه نایلونی کاشته شود، پس از بدست آمدن نهال ها کندن آنها از خاک و انتقال آنها به فاصله نزدیک بدون خاک

اطراف ریشه و در زمان کوتاه اشکالی نخواهد داشت. در صورتیکه نهالها بوسیله کامیون های روباز حمل شود،باید توجه کرد که ممکن است نهالهائیکهدرسطوح بالا قرار می گیرد و در معرض بر خورد با هوا هستند، در اثر بادزدگی خشک شوند، بنابراین شایسته است که روی ریشه آنها را بوسیله گونی خیس شده یا چادر بپوشانند.

کاربرد کاج ها در پارکها و درختکاری شهرها:

اکثر کاجها را می توان براحتی در پارکها بصورت تک درخت و درختان گروهی، کشت و از آنها بعنوان درخت زینتی،درخت سایه دار،درختان پشت نما و غیره استفاده نمود . همچنین کاجها در

بسیاری از موارد برای کاشت در میادین شهرها ، حاشیه خیابانها ییکه پیاده روهای وسیع دارند

و ساختمانهای آنها خیلی بلند و سایه افکن نیستند کاشت چه اگر آنها را در کنار پیاده روهای باریک و جلو ساختمانهای بلند بکارند ، درختان پس از بزرگ شدن به منظور رسیدن به نور بطرف قسمت سواره رو خیابان خم شده  مشکلاتی را بوجود می آورند . از کاجها برای کاشت در رافوژها بلوارها (مانند بلوار شهید چمران در تهران) نیز میتوان بخوبی استفاده کرد.

  برخی از کاجها مانند کاج معمولی (کاج تهران) که مدتها نسبتا طولانی است در تهران کاشته

 می شود ،آزمایش خود را از نظر سازگاری با شرایط اکولوژیکی تهران پس داده و موفق بیرون آمده اند و نشان داده اند که از آنها می توان براحتی در سطح تهران و اطراف آن استفاده نمود .

علاوه بر کاشت درون شهری ،از کاجها می توان برای جنگلداری و ایجاد فضای سبز وسیع تر نیز برای تامین هدفهای مختلف مانند ایجاد گردشگاه ها ، ایجاد پارکهای جنگلی ، کاشت درختان به منظور تولید چوب و غیره استفاده نمود .

فقط توصیه می شود که این درختان را در سطح شهرها بصورت ترکیب با درختان پهن برگ نکارند. زیرا:

اولاً : نیاز اکولوژیکی آنها با پهن برگان متفاوت است.

ثانیاً : کاجها درختان همیشه سبز و اکثر پهن برگ ان درختان خزائی هستند. کاشت آنها با هم بویژه در زمستان یک منظره ناموزونی را بوجود می آورد.

 گونه ها و واریته های مناسب کاجها جهت کاشت در تهران

بدون تردید تقریبا همه گونه های کاجها را می توان در سطوح کوچک در شرایط تهران کاشت و

 بامراقبت کافی نگهداری کرد ولی کاجها ییکه بنظر می رسد برای تولید در سطح وسیع و کاشت در سطح تهران بتوان از آنها استفاده کرد بشرح زیر می باشد :

1_کاج معمولی (کاج تهران ) Pinus  eldarica  Medv.                                

Pinus halepinsis  Mill.(1768) var . eldarica                                   

Pinus hierosomili  tana DUHAMEL . 1755                                   

E.Alepp pine            

F. Pin dAlep ,Pin de je rusalem .ِ

D . See kiefer .

گردشگاه طبیعی :

به احتمال قوی منشأ اصلی  کاج معمولی از قفقاز و از آذربایجان ایران می باشد . گرچه امروزه این گونه فقط بصورت کاشته شده در این مناطق بچشم می خورد ولی اخیرا سنگواره (فسیل) چوب آن که توسط یکی از کارکنان منابع طبیعی دانشگاه تهران در کرج ،از منطقه خسرو شاه نزدیک تبریز پیدا شده و به آن دانشکده آورده شده بود توسط نگارنده تشخیص داده شده است که احتمالا دال بر بومی بودن این کاج در منطقه آذربایجان ایران می باشد. سابقا معتقد بودند که این کاج بومی ایران نیست و از راه ناشناخته ای وارد ایران شده است . بهر حال جنگل کاری هایی از این گونه در نقاط مختلف ایران بویژه در شمال ایران و اطراف شهر های بزرگ آغاز شده است و در تهران و اطراف آن ، در مساحتهای چشم گیری به منظور درختکاریهای درون شهری استفاده شده است . به همین مناسبت نیز این کاج در بین عموم به کاج تهران موسوم شده است . درختان آن در اکثر نقاط و خیابانهای تهران وجود دارد . هم اکنون نمونه های کهنسال این گونه که بیش از70 سال عمر دارند

در پارک آزادگان افسریه تهران وجود دارد .

ویژگیهای گیاهی

کاج معمولی در تهران و اطراف آن به بلندی 12 تا 20 متر می رسد و قطر تنه آن به حدود 40 تا 50 سانتیمتر بالغ می باشد .

ریشه آن :

قوی ، قطور ، نیمه عمیق ، دارای ریشه های فرعی تنومند است .

شاخه ها :

تنومند ، منشعب و به رنگ قهوه ای مایل به آجری است . در جوانی بطور جانبی به تنه چسبیده اند . شاخه های جوان ابتدا سبز بعد خاکستری روشن و بدون کرک می باشد .

ساقه و تنه :

در جوانی نسبتا صاف و با پوست نازک برنگ خاکستری مایل به قهوه ای و در پیری استوانه ای ، پر گره و دارای پوست ضخیم چوب پنبه ای با شیار های عمیق برنگ قهوه ای مایل به آجری است  کج ومعوج می باشد .