مقدمه
ضرورت حضور فضای سبز در حیات انسانی و از آنجا که انسان موجودی است تنوع طلب، لذا در فضای سبز شهری علاوه بر ضرورت اهمیت و بهاء دادن به درختکاری، ایجاد تنوع هم از دیگر فاکتورهای مهم به نظر می رسد استفاده به جا و مناسب از پوشش گیاهی، احداث و نگهداری فضای سبز نیاز به تجربه و دانش، تحقیق و تفحص و شناخت نیازهای گونه های مختلف دارد، تا رابطه دیرین انسان و طبیعت تقویت شود و انسان بار دیگر با طبیعت فراموش شده آشتی نماید.در ایجاد تنوع گیاهی در فضای سبز شهری همواره محدودیت های هوا و اقلیم،خشکی باد ، تابش بیش از حد خورشید و غیره وجود دارد که همین امر باعث کاهش تنوع می گردد انتخاب گونه های جدید • در انتخاب و بررسی انواع گونه های جدید موارد ذیل ، بایستی مد نظر باشد: الف) سازگاری گونه معرفی شده با خصوصیات آب و هوائی منطقه این امر باعث بالا رفتن قدرت رشد، تکثیر و در نهایت بقای گونه می گردد. ب)زیبایی و ظاهر آراسته گونه جدید گیاه به نحوی که شکل و ظاهر گیاه مناسب محل مورد نظر باشد ، که در این رابطه دیدگاه و نظر کارشناس فضای سبز از اهمیت ویژه ای برخوردار استعدم استفاد ه مناسب از یک گونه گیاه در محل مورد نظر، باعث کاهش زیبایی محوطه گردیده ضمن آنکه گاهی ممکن است باعث بروز مشکلاتی گردد به عنوان نمونه چنانچه از گیاهان انبوه در حواشی معابر و پیاده رو استفاده گردد، باعث کاهش دید رانندگان و ممانعت از توجه آنها به عابرین پیاده که در انتظار عبور از خیابان هستند، می گردد و همین امر باعث بروز حوادثی می شود. ج) خصوصیات فیزیولوژیک و مرفولوژیک گیاه گاهی صمغ تانن و سایر اسانس های موجود در بخش های مختلف انواع گیاهان باعث وارد گردیدن لطماتی به اقشار مختلف بخصوص کودکان می گردد زیرا کودکان از روی کنجکاوی و یا بازیهای کودکانه در تماس با این پیکره های گیاهی بوده و حتی بخشی از برگ و غیره را در طی بازیهای کودکانه تناول می نمایند که در آنها ایجاد مسمومیت می نماید ، لذا توجه به ایمنی اقشار مختلف این موضوع دارای اهمیت به سزائی است سالها است که فضای سبز شهری سطح مالامال از درختان صنعتی،جنگلی چون چنار، نارون ، زبان گنجشک گردیده است و سالها است که مهمترین پوشش سطح زمین در پارک ها ، مبادین و بلوارها چمن است، حال آنکه مشخص گردیده است که بیشترین آلرژی از طرف گیاهان فوق حادث می گردد و چمن نیز با توجه به وضعیت خشکسالی ها و کمبود آب و همچنین هزینه های بالای نگهداری ، حداقل در پاره ای از مناطق که امکانات و بودجه وسیع و کلان در دسترس نیست ، کاملا از چرخه کشت و فضای سبز خارج گردیده است.لذا ایجاد تنوع اوری ضروری و رویکردی الزامی برای بهبود فضای زندگی انسان ماشینزده امروزی است که ما جزئ لاینفک آن هستیم لذا بر آن شدیم تا بخش نخست این موضوع را در اختیار علاقه مندان قرار دهیم و انشائ اله در آتیه نزدیک اهم مطالب به صورت جامع آماده خواهد شد. معرفی اهم گیاهان فضای سبز که در بیشترین کاربرد را دارند
اهمیت اقتصادی گلکاری در ایران
سرمایه گذاری مهم به منظور تولید گل ،که از نظر اقتصادی قابل اهمیت است ،از 50 سال پیش درایران آغاز شده است . قبل از آن تاریخ نیز در بسیاری از منازل وباغها ،گل ودرختچه زینتی وچمن کشت وکار می شد ، لیکن این کار از نظر اقتصادی به وسعت واهمیت امروز نبود .
بخش عمده سرمایه گذاری گلکاری در بخش خصوصی است . لیکن دولت در یک سرمایه گذاری وسیع تر که از نظر اقتصادی به صورت غیر مستقیم به کشت وکار گل ، چمن درختچه زینتی ، گیاهان پوششی وغیره مربوط است ،شرکت دارد که سمایه گذاری در در پارک سازی ها ،محوطه سازی در شهرها ،در اطراف بیمارستانها وساختمانهای ادارات دولتی ، در کنار خیانها ومیادین ،در باغ های گیاه شناسی وغیره از آن جمله است . با این همه وسیع ترین ومهم ترین سرمایه گذاری در گلکاری وکشت وکار گیاهان زینتی توسط توسط مردم به صورت پراکنده در سرتاسر ایران تا کنون انجام گرفته است . میزان سرمایه گذاری ها چه در بخش خصوصی وچه در بخش دولتی در 10 سال گذشته رشد سریعی داشته است، ودر سالهای1345 تا1355 حجم این سرمایه گذاری به چندین برابر نسبت به 10 سال قبل از آن رسیده است ، چه بسیاری از پارکها ومحوطه سازیها در بخش دولتی وبسیاری از گلخانه ها در مراکز تولید گل در بخش خصوصی در این سالها به وجود آمده اند .
سطح زیربنای گلخانه ها در مجموع به دهها هزار متر مربع و سطح زیر کشت گیاهان زینتی وگیاهان وگیاهان پوششی ،نظیر چمن ، در ایران به ده ها هزار هکتار بالغ است . مراکز مهم توللید گل وگیاه زینتی در کنار شهر های بزرگ مثلاً جنوب وجنوب شرق تهران ودر شمال ، در ساحل دریای خزر که آب وهوای مناسب تری نسبت به نواحی مرکزی ایران برای این منظور دارد ، واقع است ودر برخی از شهرهای مرکزی ، خصوصاً در محلات وقمصر نیز گلکاری حائز اهمیت است . چنان که گل در قمصر به منظور تولید گلاب کشت وکار می شود . تعداد افرادی که مستقیماً به گلکاری وکشت وکار گیاهان زینتی وچمن اشتغال دارند ، به علاوه آنهایی که در موسسات وابسته در تهیه وفروش کود ، سم، بذر وابزار کار فعالیت دارند به ده ها هزار نفر بالغ می شوند . ونیز تعداد کثیری از مردم در باغها وپارکها ومنزل به امور مربوط به گل می پردازند . این افراد در رشته های مختلف گلکاری تخصص یافته اند . بسیاری از موسسات فقط به کار پرورش گل جهت تهیه گل بریده زودرس پرداخته اند وبرای این منظور در گلخانه ها رز، میخک ، داوودی وغیره کشت وکار می کنند . در موسسات دیگر پرورش گیاهان زینتی گلدانی یا گلخانه ای معمول است که از جمله سیکلمن ، بنت القنسول ، انواع سرخس ها وصدها نوع دیگر از گیاهان ازدیاد ونگهداری می شوند. در مراکز دیگر درختان ودرختچه ها و پیچهای زینتی به منظور تهیه نهال پرورش داده می شوند . همچنین در برخی باغها اقدام به تهیه نشا گلهای فصلی ویا دائمی شده است . هریک از رشته های فوق خود در برگیرنده فنون مختلفی است که تخصص در تمامی آنها کار مشکلی است . روی این اصل برخی از موسسات پیش رفته انشعابات بیشتری در گل کاری ملاحظه می شود ، مثلاً درگلکاری گلخانه ای کشت وکار یک محصول خاص ، مثل گل میخک ، مورد توجه است . یا افراد وکار گرانی که به کار تهیه وکشت وپرورش سوزنی برگها تخصص می یابند . با این همه هنوز موسسات بسیاری وجوددارند که در آنها در همه رشته های گلکاری فعالیت می شود .
وضع جغرافیایی وطبیعی ایران که آسمان روشن وآفتاب گرم آن عامل مثبتی برای رشد ونمو برخی گیاهان در بعضی از فواصل است به ما این نوید را می دهد که در اینده نه تنها از واردات بیرویه بذر وقلمه گل وگیاه منصرف خواهیم شد ، بلکه برعکس به صادرات این محصولات خواهیم پرداخت . بایستی توجه داشت که فراورده های داخلی مربوط به این دسته از گیاهان بایستی بتوانند دربازارهای داخل وخارج از کشور با فراورده های خارجی رقابت کنند . درحقیقت کسانی که به کار پرورش گیاهان زینتی می پردازند ، هنگامی در این حرفه موفق خواهند بود که که همه ساله از محصول کارشان سود ببرند،وبرای دست یابی به این منظور مسائل مربوط به کیفیت گل ، میزان محصول در واحد سطح ،زودرسی ودیررسی گل ،هزینه تولید ، روش بسته بندی وحمل ونقل وبازاریابی مطرح است . بیشتر این مسائل مربوط به شرائطی می گرددکه گیاهان زینتی درآن شرائط رشد ونمومی کنند وپرورش می یابند . عواملی نظیر درجه حرارت خاک وهوا ، شدت نور وطول مدت روشنائی ، میزان رطوبت وشدت تبخیر در کیفیت ومیزان عملکرد فراورده های گیاهان زینتی بسیارموثر می باشد. همچنین موضوع تغذیه گیاهان زینتی به وسیله عناصر مورد نیاز آنها و تنظیم یک برنامه صحیح ومتعادل کود پاشی ونیز اجرای برنامه مبارزه با آفات وامراض در بالا بردن میزان محصول وافزایش مرغوبیت محصول گل موثر است . وسر انجام حفاظت ژنتیکی وبرنامه های اصلاح نباتی برای حفظ ونگه داری وتکثیر مجموعه های گیاهی واصلاح نژاد گیاهان زینتی وتهیه پایه های مادری دارای ارزش خاص می باشند .
بنا بر آنچه که گفته شد تولید ،کشت وکار ، نگهداری گلها وگیاهان پوششی ، چمنها وغیره هزینه چشم گیری را در بردارد که کل این هزینه هادر ایران صدها میلیون تومان براورد می شود . در مقابل این هزینه مهم ، حفاظت ونگهداری این گیاهان مزایای بیشماری دارد . که از جمله:
1) کشت مجموعه های گیاهی که بخشی از انها شامل گلها، چمنهاو گیاهان پوششی می باشد از عوامل مهم در محیط زیست به شمار آمده ، نقش عمده ای در سلامت این محیط برای زندگی مردم بازی می کند.
2)گلخانه ها ،محلهای تولید نهال وکشت وکار گل وگیاه ،پارکها ، میدانهای بزرگ، محوطه ها وباغهای مربرط به ساختمانهای دولتی وشخصی ؛ فروشگاهای ابزار کار ودیگر فروشگاهای این تولیدات در مجموع مراکز مهمی از نظر اشتغال می باشند .
3)گرچه تولید گل وگیاه وبذر این دسته از گیاهان رقم کوچکی از تولیدات ملی ما را تشکیل می دهد لیکن با توجه به تنوع آب وهوا ووجود آسمان صاف وآفتاب گدم در میهن ما امکان فعالیت بیشتر در این زمینه واحیاناً صادرات این تولیدات به کشور های دیگر وجود داردواین مسئله می تواند از نظر اقتصادی حائز اهمیت باشد .
4)کشت وکار برخی گونه های بومی از انهدام آنها جلوگیری می کند .برخی از گونه ها کهدر معرض خطر نابودی می باشند ، در باغبانی کشت وکارمی شوند . در آینده نظر به اهمیت روز افزون حفظ ونگهداری مجموعه های گیاهی ،گل کاری اهمیت بیشتری می یابد .
5)وسر انجام گل کاری دارای اهمیت فرهنگی ، آموزشیو هنری است که به تفضیل از این ارزشها بیان خواهد شد .
گلهای یکساله
در گلخانه ومحوطه پارک کوثر شیروان
گیاهان علفی یکساله
تعدادی از گیاهان یکسال ه برای برگهای زیبا ورنگین شان پرورش داده می شوند ، مثل انواع تاج خروس ها ،حسن یوسف وتعداد بیشتری برای گلهای رنگارنگشان (انواع آهار ،بنفشه،اطلسی،جعفریو...) مورد توجه هستند . استفاده از گلهای یکساله می تواند با اهداف مختلف باشد . مثلاً گلهای یکساله را می توان در فضاهای محدود در باغ ویا حتی در یگ گلدان کاشت ومنظره ای زیبا ایجاد کرد یا ممکن است آنها رادر سطوح وسیع کاشته وفضاهای بسیار متنوعی را ایجاد کرد . از گلهای یکساله همچنین می توان برای پر کردن فضاهای خالی بین درختها ورختچه ها در باغ وپارک استفاده نمود یا می توان آنها را در سایه انداز یک درخت کاشت . دسترسی به بذرها ونشاء گلهای یکساله بسیار آسان است، زیرا تقریباً در همه مناطق شرکت ها یا نهالستان های متعددی آنها را تولید کرده وبه فروش می رسانند . به علاوه گروهی از تولید کنندگان به طور تخصصی روی گروهی خاص از آنها تحقیق نموده و موفق به تولید رقمهای جدید با رنگها وشکلهای متنوع شده اند . رقمهای مختلفی از یک گل یکساله در بازار وجود دارد، مثلاً رقمهای پا کوتاه ، رقمهای پابلند، رقمهایی با گلهای کم پر ویا گلهای پرپر که هریک از این رقم ها دارای کاربرد خاص خود می باشند .
در اینجا به معرفی برخی از این گیاهان یکساله می پردازیم
تقویم کاشت گیاهان زینتی یکساله
گلهای یکساله با توجه به نوع وکاربرد آنها برنامه کاشت متفاوتی دارند . اصولاًتولید این گلها با کاشت بذر آنها آغاز می شود . زمان کاشت بذرها برای تعدادی از گلها که آغاز گلدهی آنها اوایل بهار می باشد ،اواخر تابستان است ؛ این نوع گلها مانند بنفشه وقرنفل و سیلن ومیمون وشب بو می توانند سرمای زمستان را تحمل نمایند. بنابراین با کاشت بذر آنها در خزانه ونشاء آنها در اوایل پاییز ، این گیاهان بخشی از دوره رشد خود را انجام داده وبا شروع فصل مساعد با توجه به درجه حرارت هوا، از اواخر زمستان فعالیت رویشی آنها سرعت گرفته وبا آغاز بهار گلهای زیبا تولید می نمایند . نشاء این گیاهان در اواسط پاییز در باغچه ها باعث می شود با شروع فصل بهار زیباتر وپر گل تر ادامه رشد دهند. ضمناً کار نشاء این گیاهان را می توان در اوایل بهار نیز انجام داد اما نشاهای کاشته شده در پاییز قوی تر وبهتر بوده وگلهای بیشتر وزیبا تری تولید می نمایند . لازم به ذکر است در مناطق با یخبندان های شدید ، بهتر است انتقال نشاها به زمین اصلی ، پس از گذشت دوره یخبندان باشد .
زمان کاشت گیاهانه یکساله برای گل کاریهای تابستانه وپاییزی
تعدادی از گیاهان یکساله برای تولید گل به گرما ونور بیشتری احتیاج دارند واین نوع گیاهان عموماً در فصل تابستان گل می دهند وبه این دلیل کاشت بذر این گیاهان معمولاً اواسط زمستان (در درون شاسی ویا گاخانه) ویا اوایل بهار در فضای باز در نهلستان صورت می گیرد . از جمله این گیاهان ، می توان از اطلسی، جعفری، دکمه ای، آهار، لوبلیا، ابری و... نام برد .
تعدادی از گیاهان یکساله برای تولید گل به روزهای کوتاه نیاز دارند واین نوع گیاهان معمولاً اواخر تابستان وپاییز اوج گلدهی شان می باشد مانند سلوی ، ابری ، برخی از گونه های جعفری وهمچنین تعدادی از گیاهان دارای دوره گلدهی بسیار طولانی هستند که از اواخر بهار شروع شده وتا اوایل زمستان ادامه می یابد .(مانند اطلسی)