مقدمه
مفهوم تولید ناب1 بر این اساس شکل می‌‌‌گیرد که انواع اتلافهای موجود در نظام تولید مانع رسیدن به حداکثر میزان بهره وری2 در بعد کلان آن است و بر پایه این موضوع ، گام نخست در پیاده سازی این سیستم ، حذف کامل اتلاف3 است . اتلافهایی که با حذف کامل آنها میتوان به میزان بسیار زیادی بازدهی عملیات ها را افزایش داد .این موارد شامل هفت مورد به شرح ذیلند :
1- اتلاف اضافه تولید 2- اتلاف تاخیر یا انتظار 3-اتلاف حمل و نقل
4- اتلاف پردازش نالازم 5- اتلاف موجودی4 6- اتلاف حرکات نالازم
7- اتلاف تولید قطعات و محصولات معیوب
اما آنچه در این میان از اهمیت ویژه برخوردار است این است که ، زمانی که ما به فکر حذف مطلق اتلاف می‌افتیم همواره می‌بایست دو نکته را در نظر داشته باشیم :
بهبود کارایی تنها وقتی موثر است که با کاهش هزینه همراه باشد .
در گام نخست می‌بایست کارایی هر جزء از سیستم ارتقاء یافته و سپس بازدهی کل سیستم در دستور کار قرار گیرد .
اما همانطور که عنوان شد یکی از مهترین اتلافهای موجود در سیستم تولید که عمدتاً بخش قابل توجهی از سرمایه شرکت را به خود اختصاص داده و مانع از گردش آن می‌گردد، اتلاف موجودی است که سرمایه مربوط به آن نیز سرمایه موجودی5 نامیده می‌شود. که خود شامل سه نوع موجودی محصول نهایی ، محصول نیمه ساخته و مواد اولیه و قطعات می‌شود . و در راستای دستیابی به استقرار کامل نظام تولید ناب ، یکی از مهمترین اتلافهایی که باید از میان برداشته شود ، همین اتلاف است .
اما همانطور که اشاره شد برای از میان بری این اتلاف همچون اتلافهای دیگر ، می‌بایست دو نکته بهبود همراه با کاهش هزینه و آغاز از جزء و رسیدن به کل را در نظر داشت .
در حال حاضر شرکت ایران خودرو در مرحله گذار از تولید انبوه6 (سبک سنتی تولید) به تولید ناب (سبک نوین تولید) قرار دارد ، و در این راستا اقدامات زیادی صورت گرفته و طرحهای متعددی ارائه گردیده است که یکی از مهمترین آنها طرح کاهش سطح موجودی انبار اقلام مورد نیاز تولید(که در واقع مواد اولیه مونتاژ محسوب می‌شوند) است که در حال حاضر در دستور کار مدیریت انبارهای معاونت سیستم جامع تولید7 شرکت قرار گرفته است .
ایده کاهش سطح موجودی که نهایتاً کاهش خواب سرمایه موجودی را نتیجه می‌دهد ، اساساً بر پایه مفهوم تولید بهنگام که یکی از دو ستون اصلی تولید ناب را تشکیل داده و هدف نهایی آن ، تولید درست درزمان مورد نیاز و دقیقاً به میزان مورد نیاز است ، اقتباس گردیده است . چراکه در واقع بخشی از موجودی اقلام که در زمان مربوطه و بر مبنای برنامه تولید از پیش تعیین شده ، مورد نیاز سیستم نیست می‌بایست حذف گردد .
در این راستا مهمترین ابزاری که مورد استفاده قرار گرفته است ، بکارگیری سیستم کانبان برای سفارش قطعات تولیدی است که در حال حاضر سفارش بخش کمی از اقلام ، از این سیستم تبعیت میکند . در ادامه گزارش به تشریح این سیستم و بررسی آن ، هم از دیدگاه تئوریک و هم در بعد اجرائی خواهیم پرداخت .
نکته ای که مجدداً یادآوری آن در اینجا حائز اهمیت است رعایت دو نکته اساسی یاد شده در ارتباط با حذف اتلاف است . کاهش موجودی بطور مستقیم منجر به کاهش خواب سرمایه موجودی و هزینه‌های نگهداری اقلام در انبار می‌شود و با این توضییح رعایت نکته اول عملاً در دستور کار قرار دارد . اما برای رعایت نکته دوم باید بگوییم ، که آغاز طرح کاهش سطح موجودی از یک جزء بعنوان پایلوت شروع شده و در صورت موثر واقع شدن به کلیه سیستم تعمیم داده می‌شود . این جزء پایلوت که در گزارش حاضر بدان پرداخته خواهد شد ، انبار 12 ایران خودرو ، زیر نظر اداره کل انبارهای گروه 405 و سمند و با ریاست جناب آقای مهندس عزیزی بوده ، که مخصوص نگهداری اقلام تولید داخل و خارج گروه خودروهای 405 می باشد .
مهمترین موضوعات مورد بررسی در این گزارش ، معرفی و تشریح فرآیند انبارداری ، سیستم کانبان در حال اجرا و ارائه راهکارهای پیشنهادی در ارتباط با تعمیم این سیستم به کلیه اقلام انبار مذکور میباشد ، که طی آن به این موضوعات پرداخته خواهد شد .
کلید واژه :
تولید ناب ،تولید به هنگام ، بهره وری ، بهبود کارایی ، حذف اتلاف ، اتلاف موجودی ، سیستم کانبان ، سرمایه موجودی ، ، کاهش سطح موجودی
کلیات
فصل اول
1. معرفی انبار 12
مدیریت انبارهای شرکت ایران خودرو ، واحدی است زیر نظر معاونت سیستم جامع تولید این شرکت که وظیفه نگهداری و ارسال قطعات مورد نیاز خطوط تولید را در زمان نیاز ، بعهده دارد . این واحد در ارتباط مستقیم با مدیریت دریافت کالای معاونت TPS و واحد تغذیه خطوط میباشد .
این مدیریت خود به چند اداره کل تفکیک می‌گردد که یکی از این ادارات ، که توجه گزارش حاضر به یکی از واحدهای آن معطوف است ، اداره کل انبارهای گروه 405 و سمند است که خود شامل چندین انبار مختلف می‌شود ، که انبار مورد بررسی در این گزارش ، انبار 12 ایران خودرو است .که وظیفه اصلی این واحد، انبارش و ارسال قطعات تولید داخل و خارج گروه خودروهای 1405 میباشد .
این انبار در مجموع شامل 2 فضای سرپوشیده به مساحتهایm2 10400 و m2 1600 و یک فضای سرباز به مساحت m2 7000 میباشد .
2. مشخصات اقلام نگهداری
همانطور که اشاره شد این انبار مخصوص نگهداری اقلام تولیدی گروه 405 است که در حال حاضر تنوع آنها به حدود 1500 نوع کالا می‌رسد .
اقلام یاد شده بر مبنای حجم و تعداد در پالت ، به 3 گروه A ، B و C تقسیم می‌شوند که اساس این تقسیم بندی را همان آنالیز ABC ، البته بر مبنای حجم و در نتیجه میزان درخواست کالاها از سوی خط تولید تشکیل می‌دهد . بدین معنا که 80% درخواستهای خط تولید عمدتاً مربوط به 20% اقلام است .
نظر به این توضییح ، اقلام گروهA کالاهایی را شامل می‌شود که به دلیل داشتن حجم بالا و متعاقباً اندازه دسته2 کوچک ، دارای بیشترین درخواست از خط می‌باشند . مواردی نظیر اکسل (با اندازه دسته 5 عدد در پالت) ، بخاری و رادیاتور نمونه هایی از کالاهای این دسته بشمار می‌روند .
1. Peugeot of 405 , Pars , Gli & RD
2. Batch
به همین ترتیب اقلام دسته B شامل کالاهایی است که درای نرخ درخواست کمتر در واحد زمان یا به بیان دیگر حجم کمتر یا اندازه دسته بزرگتر در مقایسه با اقلام گروه A هستند . رادیوپخش ، آئینه بقل ، شیشه عقب و موکت کف مواردی از اجناس این گروهند .
و در نهایت کالاهای با حجم بسیار کوچک یا اندازه دسته بسیار بزرگ در مقایسه با دو گروه قبل ، اقلام دسته C را تشکیل می‌دهند که مطابق با مفهوم آنالیز ABC ، فاصله زمانی درخواست آنان چندین برابر دو گروه قبل است . انواع پیچ و مهره ، بسط و اصطلاحاً قطعات خرده ریز جزء این گروه محسوب می‌شوند .
3. دسته بندی اقلام بر مبنای سیستم کانبان
سیستم کانبان1 اصلی‌ترین ابزار پیاده سازی تولید بهنگام2 است که در واقع یکی از دو ستون اصلی تولید ناب را تشکیل می‌دهد . در فصل سوم گزارش به تشریح اجمالی این سیستم خواهیم پرداخت . اما از جهت ترسیم اولیه شمای کلی مجموعه در این بخش به معرفی نحوه تفکیک اقلام از حیث تبعیت از این سیستم در سفارش گذاریشان می‌پردازیم .
نکته ای که در اینجا ذکر آن ضروری است، این است که در حال حاضر سیستم کانبان در شرکت ایران خودرو و برای شمار محدودی از اقلام انبار 12 در حال اجراست ، که در واقع یکی از اهداف مهم این گزارش بررسی نحوه بسط این سیستم به کل اقلام سفارشی ، درراستای کاهش سطح موجودی است .
مع هذا در حال حاضر جدای از تقسیم بندی بر مبنای آنالیز ABC که تشریح شد ، در نگاهی دیگر اقلام به دو دسته کانبان و غیر کانبان تقسیم بندی می‌شوند .
اقلام کانبان در واقع همان اجناسی هستند که سفارش آنها از سیستم کانبان تبعیت می‌نماید . اما اقلام غیر کانبان باز خود به دو دسته کالاهای لیست‌یک3 و کالاهای لیست‌سه4 تفکیک می‌گردند . لیست یک ، اجناسی هستند که تامین کنندگان آنها به لحاظ سابقه کیفیتی مورد تائید شرکت بوده و لذا کیفیت محموله‌های ارسالی آنان در مرحله دریافت (که در فصل دو تشریح خواهد شد) کنترل نمی‌شود. و لیست‌سه شامل اقلامی است که بر خلاف اقلام لیست یک ، تامین کننده آنان هنوز به لحاظ کیفی مورد اعتماد شرکت نبوده و لذا محموله های ارسالی آنان در مرحله دریافت می‌بایست مورد بازرسی کیفی قرار گیرد .
1. اهمیت بررسی فرآیند
در این فصل به تشریح کامل فرآیند گردش عملیات انبارداری ، از نقطه دریافت کالا تا ارسال آن در موعد مقرر به خط تولید می‌پردازیم . اما نکته‌ای که پیش از پرداختن به این موضوع ذکر آن ضروری به نظر می‌رسد ، این است که در واقع چه ارتباطی بین ثبت فرآْیند انبارداری و کاهش سطح موجودی وجود دارد ؟
همانطور که می‌دانیم و در ابتدای گزارش بدان اشاره شد ، موجودی یکی از هفت اتلاف مهم موجود در سیستم تولید است که برای پیاده سازی مفاهیم تولید ناب در سطح شرکت ، می‌بایست از میان برداشته شود. پس در نگاهی کلی ، هدف ما رسیدن به استقرار کامل تولید ناب در مجموعه بوده که برای دستیابی به این مهم گام نخست شناسایی وضعیت موجود است که فرآیند اصلی در حال اجراء ، بخش مهمی از آن را تشکیل می‌دهد .
با شناخت فرآیند ، نقاط قوت و ضعف مجموعه و به بیان دیگر گره‌ها (اتلاف ها)ی موجود در آن شناسایی می‌گردند . از طرفی ما معتقدیم که بخش زیادی از مشکلات موجود در سیستم انبارش ، البته تنها بعنوان یکی از زیر سیستمهای تولید ، به همین حجم بالای موجودی که سهم زیادی از آن به پیروی از سیستم سنتی سفارش گذاری قطعات باز می‌گردد ، مربوط بوده و در صورت پیاده سازی تولید ناب از طریق بکارگیری ابزارهای متنوع من جمله سیستم کانبان ، بخش قابل توجهی از معضلات فرآیندی نیز مرتفع می‌گردد . و در این شرایط ثبت وضعیت موجود می‌تواند بعنوان شاخصی برای سنجش میزان تاثیرگذاری بکارگیری این ابزارها در افزایش کارایی فرآیند و نزدیک شدن به اهداف یاد شده مورد استفاده واقع شود .
و کوتاه سخن آنکه برای بسط کامل مفاهیم تولید ناب در مجموعه سازمان ، در قالب تعریف پروژه‌هایی همچون کاهش سطح موجودی ، نقطه آغاز شناسایی وصعیت موجود و فرآیند گردش عملیات در حال اجراست و در گام بعد می‌بایست این فرآیند را از جنبه‌های گوناگون مورد بررسی و تجزیه تحلیل قرار داد.
اما نکته‌ای که باز پیش از پرداختن به اصل موضوع ، عنوان آن را ضروری می‌دانیم این است که در واقع تجزیه و تحلیل کامل وضعیت موجود واحد مورد مطالعه با توجه به گستردگی آن ، از گنجایش چنین گزارشی خارج بوده و خود گزارش کامل و مجزایی در قالب یک پروژه کارسنجی را می‌طلبد ، از این رو
ما تنها به ترسیم و تشریح نمودار گردش1 فرآیندهای انبارداری و همچنین معرفی اجمالی مهمترین فرمهای اطلاعاتی مورد استفاده در آنها اکتفا می‌نمائیم .
نظر توضییحات ذکر شده ، در این فصل فرآیند انبارداری که میتوان آنرا در مجموع به سه بخش کلی دریافت ، انبارش و ارسال تفکیک نمود توسط ترسیم نمودار گردش تشریح خواهد شد.0