گزارش کارآموزی در بخش ژنتیک و اصلاح نباتات مرکز تحقیقات توتون تیرتاش

مقدمه

توتون از گیاهان بومی دنیای جدید می‌باشد. امروزه کشاورزان آمریکا حدود 3/1 محصول توتون دنیا را تولید می‌کند. در ایران توتون نیز از گیاهان قابل اهمیت به شمار می‌رود. استان‌های مهم کشت توتون عبارتند از: آذربایجان غربی، گیلان و مازندران.

توتون‌هایی که در ایران کشت می‌شوند، عبارتند از: 1) باسما (توتون تیپ شرقی) در ارومیه، گرگان و مازندران، 2) ویرجینیا (توتون تیپ غربی) در مازندران، گیلان و گلستان، 3) بارلی (توتون تیپ غربی) در مازندران، گلستان و آذربایجان غربی.

توتون گیاهی است از خانواده سولاناسه و جنس نیکوتیانا این جنس 65 گونه دارد که  دو گونه تاباکوم و روستیکا در کشاورزان اهمیت دارد و هیچیک از این دو گونه به صورت وحشی دیده نشده است.

توتون گیاهی است اصلاً دائمی، ولی چون نمی‌تواند سرما و یخبندان را تحمل کند، به صورت یکساله مورد کشت قرار می‌گیرد. چون توتون گیاهی است اتوگام، و برای اصلاح آن از روش‌هایی مثل وارد کردن و سلکسیون و دورگ‌گیری استفاده می‌شود. دورگ‌گیری در اصلاح توتون خیلی کاربرد دارد. دورگ‌گیری بین گونه‌ای به منظورهای زیادی مثل انتقال صفت مقاومت به بیماری از ارقام وحشی به توتون معمولی نیکوتیانا تاباکوم به کار رفته است و در این روش بیشتر از روش تلاقی برگشتی استفاده می‌شود.

اهداف اصلاحی توتون عبارتند از: ازدیاد عملکرد، مقاومت به آفات و بیماری و کیفیت توتون.

ایجاد ارقام نر عقیم

مجری طرح فوق، جناب‌ آقای مهندس عباسی است و این طرح یک طرح چند ساله است. هدف از انجام این طرح، این است که خود کشاورز نتواند بذر تهیه کند و با این روش همه ساله مجبور می‌شود بذر خالص را از شرکت دخانیات (مراکز تحقیقاتی) تهیه نموده و با این استراتژی برگ‌های توتون یکدست حاصل از یک رقم خالص به دخانیات تحویل داده می‌شود.

برای این منظور، همه ساله عمل تلاقی به روش مالشی را انجام می‌دهند. روش اصلاحی در این طرح تلاقی برگشتی می‌باشد. برای تلاقی به روش بالینی نیاز به یک عدد قیچی، لاک قرمز رنگ، پنس، کارت، سم، پاکت و نخ می‌باشد.

در تاریخ 10/5/84 به همراه افراد بخش، وارد مزرعه شدیم و اقدام به این عمل نمودیم.

روش کار به این صورت است که ابتدا بوته‌های مادری را انتخاب نموده و گل‌های کاملاً باز و کاملاً بسته را حذف کرده و باقی گل‌ها را با محلول سم (برای مقابله با شته و هلیوتیس) سم‌پاشی نموده، سپس توسط پنس به آرامی گلبرگ را شکاف داده به طوری که  به مادگی صدمه وارد نشود. سپس چند پرچم از پایه پدری که قبلاٌ تهیه کرده‌ایم را آماده کرده و دانه‌های گرده را روی مادگی مالیده و سپس مادگی را به دورن گلبرگ‌ها برمی‌گردانیم. بعد از اینکه تمام این کارها را برای همه گل‌ها انجام دادیم، سپس با کمک لاک گل‌هایی را که لقاح یافته‌اند، را علامت‌گذاری کرده جهت شناسایی گل‌های غیرتلاقی که بعد از عمل تلاقی بوجود می‌آیند، سپس نام پایه پدری و مادری تاریخ تلاقی و نام تلاقی دهنده را روی کارت نوشته و به گل‌آذین آویزان کرده، سپس پاکت را روی گل‌آذین کشیده و با نخ پایین آن را می‌بندیم.

سپس در تاریخ 18/5/84 به همراه مهندس عباسی و پرسنل بخش به مزرعه رفتیم تا تلاقی‌های انجام شده را کنترل کنیم. مراحل کار به این صورت بود که نخ را باز کرده و  پاکت را خارج نموده و با کمک قیچی گل‌های جدیدی را که تشکیل شده‌اند و یا آنهایی را که عمل تلاقی برای آنها موفقیت‌آمیز نبوده است را حذف کرده و مجدداً پاکت را می‌بندیم. بعد از رسیدن کامل و خشک شدن کپسول‌ها گل‌آذین را جدا کرده و بذرهای موجود در آنها را جدا کرده تا برای سال بعد مورد کشف قرار گیرند.

K 326 F X ULT 128                 Mn 944 X ULT 128

K 326 F X Nc 100                    Mn 944 X nC 100

K 326 F X RGH 4                    Mn 944 X RGH 4

پاکت‌زنی و سرزنی

از دیگر فعالیت‌هایی که در این بخش انجام دادیم، عبارتند از: پاکت‌زنی و سرزنی.

هر دو فعالیت گفته شده زیر نظر مهندس عباسی می‌باشد و از فعالیت‌های مهم بخش ژنتیک به شمار می‌رود.

عمل پاکت‌زنی که تقریباً همه روزه صبح‌ها انجام می‌گرفت، به شرح زیر می‌باشد:

ابتدا بوته‌هایی که دارای گل‌آذین‌های مناسب بودند را شناسایی کرده و گل‌های کاملاً  باز را توسط قیچی حذف می‌کردند و بعد از آن با محلول سم‌پاشی کرده، احتمال خطر حمله آفات کم شود. سپس پاکت را روی آن کشیده و با نخ آن را محکم می‌کردند. هدف از انجام پاکت‌زنی، تهیه بذر خالص می‌باشد. بذرهای حاصل از این پاکت‌زنی‌ها به کشور آلمان فرستاده می‌شود تا در آنجا پوشش مخصوصی (پلیت) به آن بدهند و مجدداً بازگردانده شود (جهت استفاده در سیستم تهیه نشاء به روش خزانه شناور).

در تاریخ 13/5/84 به همراه کلیه افراد بخش و مجری طرح، جناب آقای مهندس عباسی برای عملیات سرزنی به مزرعه رفتیم. هدف از انجام این طرح، بهبود بخشیدن کیفیت برگ و حذف جوانه‌های جانبی می‌باشد.

مراحل کار به این صورت است که توسط قیچی ابتدا تمام گل‌آذین را قطع کردیم و سپس بعد از آن توسط ظروف 5/1 لیتری که حاوی محلول الکل چرب و آب (سی‌در هزار) بوده، محلول تهیه شده را روی محل قطع شده ریختیم.

بذرگیری

یکی از کارهای مهم بخش ژنتیک، تهیه بذر خالص برای مناطق توتون کاری مازندران و گلستان می‌باشد. پس از انتخاب مزارع ایزوله در مناطق کشت، نشاهای مورد نیاز از خزانه مرکز تحقیقات به مزارع تولید بذر منتقل شده و در تمام مراحل رشد مزارع بذرگیری مورد بررسی قرار گرفته و بوته‌های خارج از تیپ را حذف می‌کنند و در صورت آلودگی مزرعه به هلیوتیس، عمل سم‌ پاشی را انجام می‌دهند. پس از رسیدگی کامل، عمل برداشت گل‌آذین‌ها توسط کارگرها انجام می‌گیرد و بعد از آن خشک شدن کپسول‌ها در داخل گرمخانه و سپس کپسول‌ها توسط دستگاه «بذرکوب» کوبیده شده و بذرها را جدا می‌کنند. بعد از آن توسط دستگاه بوجاری تمیز می‌شوند و گرد و غبار و بذرهای پوک از آن بذرهای سالم جدا می‌شوند. سپس بذرهای سالم و خالص را در بسته‌های 25 گرمی برای باسما و 10 گرمی برای بارلی و ویرجینیا بسته‌بندی کرده و به مزارع توتونکاری فرستاده می‌شود.

بررسی مقاومت ژنوتیپ‌های مختلف توتون تیپ شرقی به کرم غنچه‌خوار توتون

مجری طرح آقای مهندس پیمان زمانی می‌باشد. این طرح به مدت 4 سال می‌باشد که از سال 1384 شروع شده است.

 اجرای طرح به این شکل است که در سال اول و دوم، 36 رقم توتون تیپ شرقی موجود در مرکز در قالب طرح لاتیس با 4 تکرار مورد کشت قرار می‌گیرد و از این 4 تکرار، 2 تکرار آن مربوط به آلودگی مصنوعی و 2 تکرار آن مربوط به آلودگی طبیعی می‌باشد. در پایان 2 سال اول، چند رقم حساس و مقاوم شناسایی شده و در سال سوم و چهارم، ارقام انتخاب شده در پایان سال دوم به صورت 2 آزمایش جداگانه در قالب طرح بلوک کامل تصادفی مورد کشت قرار می‌گیرند و نیز برای بررسی مکانیسم آنتی‌زنوز، این ارقام را در یک محیط محصور باتوری به صورت دوایر متحدالمرکز مورد کشت قرار داده، در پایان سال چهارم میزان مقاومت ارقام محاسبه شده و صفات مرتبط با مقاومت از طریق محاسبه تجزیه واریانس، تعیین همبستگی و معادلات رگرسیونی مشخص می‌شود و رقم مقاوم معرفی می‌شود.