تاریخچه پیمانکاری در ایران :
حرفه پیمانکاری در ایران ، به عنوان پدیده ای مدرن و امروزین با ظهور انقلاب مشروطه آغاز شد نخستین سند برنامه ریزی اقتصادی در ایران به دست مهندسی ایرانی به نام ( ضیع الدوله ) ، با عنوان " راه نجات " نوشته شد و نمایندگان مشروطه خواه، در نخستین قانون محاسبات عمومی در سال 1289 تصویب نمودند که : « تمام معاملات دولتی ، از خرید و فروش و اجاره و استیجار و مقاطعه باید با اطلاع عموم و از طریق مزایده و مناقصه صورت پذیرد.» اما تفکر سنتی در برابر این تغییرات مقاومت می کرد به طوری که مقاطعه کاری در ذیل اجاره اشخاص قرار داشت و شالوده اندیشه ها ی گذشته در حوزه حقوق مدنی ، پیمانکار را « اجیر » تلقی می نمود. این تعارض سنت و مدرنیسم قریب به یک قرن ادامه یافت به طوریکه آنچه نزدیک به چهل سال قبل تهیه شده ، تا امروز از نظر مبانی و رویکردهای حقوقی همچنان ثابت مانده است و هنوز پیمانکار ، بعنوان « طرف دیگر قرارداد » ،« با حقوق » برابر تلقی نمی شود بلکه هنوز " اجیر " است درحالیکه فروشندگان کالا و تجار بواسطه جایگاه تاریخی خود " تجار محترم " تلقی می شوند ، و از امتیازات ویژه در زمینه های مالیاتی و حقوق دولتی بر خور دارند. اما پیمانکاران که در زمره بخش تولیدی کشور تلقی می شوند ، قبل از اینکه سودی ببرند ، مالیات علی الحساب می دهند و پیمانکاران حدود 5/2 برابر تسهیلاتی که تأمین اجتماعی به کارگران تحت پوشش پیمانکار پرداخت می کند حق بیمه پرداخت می کنند ، در هنگام پرداخت مالیات در ذیل " صنوف تولیدی " به رسمیت شناخته نمی شوند بلکه " حرفه خدماتی " تلقی می شوند
تا همین سالهای اخیر بلکه در بسیاری موارد در حال حاضر ، رقابت در کیفیت ، جای خود را به رقابت در قیمت ، خوشنامی جای خود را به رابطه بازی و هویت مستقل حرفه ای جای خود را به همنوایی و انطباق با محیط ناکارامد بخش دولتی به جهت سیطره و حق انتخاب بخش دولتی داده است و این خود باعث از بین رفتن سرمایه اجتماعی شده است.
عدم توازن و تعادل دو سوی پیمان از نظر آثاری که بر فعالیتهای اقتصادی می گذرد بیش از آنکه به ضرر پیمانکار باشد برای نظام کارفرمایی بویژه بخش دولتی زیانبار است و موجب طولانی شدن پروژه ها ، تخلفات اداری ، ادعاهای حقوقی و . . . می گردد.
تلاشهای جدیدی ظرف چندسال گذشته در زمینه بازنگری در مقررات قراردادهای همسان سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور آغاز شده و دردست انجام است که البته تا باورهای غلط بویژه تلقی « اجیر
بودن پیمانکار » از میان نرود ، قوانین و مقررات جدید باموانع اداری مواجه خواهد بود.
ضرورت توجه به پیمان :
در دنیای امروز ، تقریباٌ بیشتر فعالیتهای اقتصادی توسط بخش خصوصی اداره می شود و دولتها بیشتر نقش نظارت و هماهنگ کننده را بعهده دارند.
درسالهای اخیر روند خصوصی سازی در کشور ما و اهداف تغییر در ساختار اداری و تمرکز زدایی نقش بخش خصوصی در اقتصاد و اجرای پروژه های عمرانی بیشتر به چشم می خورد و این امر با ابلاغ اصل 44 قانون اساسی و سیاستهای کلی این اصل توسط رهبری نظام اهمیت بیشتری پیدا نموده است از آنجا که در سالهای اخیر اجرای پروژه های عمرانی بیشتر به بخش خصوصی واگذار شده است لذا تقویت این بخش بویژه از طریق اصلاح ساختارهای نظام اداری و اصلاح قوانین و مقررات امری اجتناب ناپذیر به حساب می آید.
در راستای تحقق اهداف و سیاستهای مدیریتی کشور مبنی بر فراهم آوردن زمینه حضور بخش خصوصی در عرصه ها و فعالیتهای عمرانی کشور و توجه به تخصص و تجربه رویکردی جوانگرایی و نیز با عنایت به تغییرات پیش آمده در ارکان سه گانه نظام فنی و اجرایی کشور یعنی کارفرما- پیمانکار و مجموعه قوانین و مقررات الزام آور به منظور واگذاری پروژه های عمرانی به بخش خصوصی وزارتخانها ، سازمانها ، نهادها و شرکتهای دولتی پروژه های قابل واگذاری خود را در چارچوب قوانین و مقررات به اشخاص حقیقی و حقوقی واگذار مینماید تا بدین صورت ضمن ایجاد زمینه جذب و اشتغال فارغ التحصیلان دانشگاهی در رشته مورد نظر و همچنین پیمانکاران محلی از یک سو و قوی تر نمودن نظارت عالیه خود همراه با استفاده حداقلی از امکانات دولتی و نیز کوچک نمودن بدنه دولت از سوی دیگر به این مهم دست یابد.
پیمانکاری
در
دستگاه کارفرما ییبخش اول
طبقه بندی معاملات
تعاریف برخی از واژگان قانون مناقصات
طبقه بندی انواع مناقصات
آشنایی با برخی از عبارات و مفاهیم
مراحل اجرای طرح
ارکان اصلی پیمان
طبقه بندی معاملات و روش های انجام مناقصه :
( موضوع ماده 3 و 11 قانون برگزاری مناقصات )
-معاملات کوچک :
اخذ فاکتور مشخص با تشخیص و مسئولیت مامور خرید یا کارپرداز با رعایت صرفه و صلاح و تامین کیفیت به کمترین بهای ممکن.
-معاملات متوسط :
اخذ حداقل سه فقره استعلام کتبی توسط مامورخرید، با تامین کیفیت و صرفه صلاح پس از تائید مسئول واحد تدارکاتی با عقد قرارداد یا اخذ فاکتور.
-معاملات بزرگ :
1. برگزاری مناقصه عمومی از طریق انتشار فراخوان در روزنامه های کثیر الانتشار.
برگزاری مناقصه محدود.
نصاب معاملات در سال 1386 :
معاملات از نظر نصاب ( قیمت معامله ) به سه دسته تقسیم می شوند :
1.معاملات کوچک : معاملاتی که کمتر از بیست و نه میلیون و سیصد و چهل هزار (29،340،000 ) ریال می باشد .
2.معاملات متوسط : معاملاتی که مبلغ معامله بیش از سقف معاملات کوچک بوده و از دویست و نود و سه میلیون و چهارصد هزار (293،400،000 ) ریال کمتر می باشد.
3.معاملات بزرگ : معاملاتی که مبلغ برآورد اولیه آنها بیش دویست و نود و سه میلیون و چهارصد هزار (293،400،000 ) ریال می باشد.
تبصره : وزارت امور اقتصادی و دارایی مکلف است در ابتدای هر سال نصاب معاملات را بر اساس شاخص بهای کالاها و خدمات اعلام شده توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، جهت تصویب به هیآت وزیران پیشنهاد نماید.
(شایان ذکر است تا تاریخ تهیه این پروژه نصاب جدید معاملات برای سال 1387 اعلام نشده است )
تعاریف برخی از واژگان قانون مناقصات :
الف) مناقصه : فرایندی است رقابتی برای تامین کیفیت مورد نظر که در آن تعهدات موضوع معامله به مناقصه گری که کمترین قیمت مناسب را پیشنهاد کرده باشد واگذار می شود.
ب ) مناقصه گزار: موضوع بند (ب) ماده (1) قانون برگزاری مناصات.
ج ) مناقصه گر: شخص حقیقی یا حقوقی که در مناقصه شرکت میکند.
د ) کمیته فنی بازرگانی: سه عضو خبره که وظیفه ارزیابی فنی پیشنهادها را بعهده دارند.
ه ) ارزیابی کیفی مناقصه گران: ارزیابی توان انجام تعهدات مناقصه گران.
و ) ارزیابی مالی: فرایندی که درآن مناسب ترین قیمت از بین پیشنهادهایی که از نظر فنی پذیرفته شده اند.
ز ) ارزیابی شکلی: بررسی کامل بودن اسناد، غیرمشروط و خوانا بودن پیشنهاد قیمت.
طبقه بندی انواع مناقصات :
( از نظر روش دعوت به مناقصه موضوع ماده 4 قانون برگزاری مناقصات )
مناقصه عمومی :
فراخوان مناقصه از طریق آگهی عمومی
مناقصه محدود :
فراخوان مناقصه از طریق ارسال دعوتنامه به تشخیص و مسئولیت بالاترین مقام دستگاه مناقصه گزار با توجه به محدودیت برگزاری مناقصه عمومی با ذکر ادله .
........................................................................................................................................................................................................................
ترک تشریفات مناقصه :
درمواردی که انجام مناقصه بر اساس گزارش توجیهی دستگاه مناقصه گزار به تشخیص یک هیات سه نفره میسر نباشد.
.........................................................................................................................................................................................................................
آشنایی با برخی از عبارات و مفاهیم :
پروژه : مجموعه ای از فعالیتها و عملیات همگن برای تامین قسمتی از اهداف اصلی یا فرعی طرح.
پیمان : توافقی که به همراه شرایط و مدارک الحاقی در یک مجموعه غیر قابل تفکیک بین کارفرما و پیمانکار منعقد می گردد.
موافقتنامه : از دو واژه موافقت (با علم بودن و سازگاری ) و نامه (نوشته ) ترکیب شده، و به منظور سندی است که توافق حداقل دو شخص را با همدیگر در یک موضوع نشان می دهد.
شرایط عمومی پیمان : شرایطی است که اصول کلی حاکم بر پیمان را تعیین می نماید و تعهدات و التزامات مندرج در آن غیر قابل تغییر و در تمامی قراردادهای پیمانکاری جنبه عام دارد.
شرایط خصوصی پیمان : تعهدات تبعی که با توجه به شرایط عمومی و متناسب با وضعیت و ماهیت هر یک از انواع قراردادهای پیمانکاری در محدوده تعیین شده تغییر می کند.
پیمانکار : شخص حقوقی یا حقیقی که امضاء کننده یکطرف پیمان بوده و اجرای پیمان را براساس اسناد و مدارک پیمان ، به عهده گرفته است و نمایندگان قانونی وی ، درحکم پیمانکار می باشند.
کارفرما : شخص حقوقی که امضاء کننده یکطرف پیمان بوده و عملیات موضوع پیمان را بر اساس اسناد و مدارک پیمان به پیمانکار واگذار کرده است ونمایندگان قانونی وی ، در حکم کارفرما می باشند.
مهندس مشاور : شخص حقوقی یا حقیقی که برای نظارت بر اجرای کار، در چارچوب اختیارات تعیین شده در اسناد و مدارک پیمان ، از سوی کارفرما به پیمانکار معرفی می شود.
مهندس ناظر : نماینده مقیم مهندس مشاور یا کارفرما در کارگاه که در چاچوب اختیارات تعیین شده در اسناد و مدارک پیمان ، از سوی کارفرما به پیمانکار معرفی می شود.
کارگاه : محلی که عملیات موضوع پیمان درآن اجرا می شود یا به منظور اجرا ی پیمان، با اجازه کارفرما از آن استفاده می کنند.
تجهیز کارگاه : عملیات ، اقدامات و تدارکاتی که باید به صورت موقت برای دوره اجراء انجام شود تا آغاز و انجام عملیات موضوع پیمان ، طبق اسناد و مدارک، میسر شود.
برچیدن کارگاه : جمع آوری مصالح ، تجهیزات، تاسیسات و ساختمان های موقت ، خارج کردن مواد زائد، ماشین آلات و دیگر تدا رکات پیمانکار از کارگاه و تسطیح و تمیز کردن محل های تحویلی کارفرما.
فهرست بهاء : مجموعه شرح ردیف قیمت های واحد کالاها ی پیش بینی شده برای تهیه، برآورد و نیز پرداخت هزینه کارهای اجراء شده متناسب با شرح ردیف مربوطه.
هزینه های بالاسری : هزینه های جنبی و وابسته به قراردادهای پیمانکاری نظیر : مالیات، هزینه مستمر کارگاه، هزینه دفتر مرکزی و ...
ضریب منطقه ای : ضریبی است که تفاوت قیمت تمام شده کار را در مناطق مختلف کشور به طور متوسط نسبت به تهران نشان می دهد.
ضریب پلوس و مینوس : میزان درصد افزایش قیمت های پیشنهادی پیمانکار نسبت به مبلغ برآورد پلوس و کاهش آن مینوس نامیده می شود.
تعدیل : متعادل کردن قیمتها و تعیین شاخص های هزینه عملیات پیمانکاری به طور متناوب و اعمال این شاخص ها در نرخ پیمان به طوری که در هر دوره،تاثیر افزایش یا کاهش قیمتها در عملیات انجام شده در آن دوره به حساب آمده و در تمام شرایط بازار فروش ، ارزشمندی خود را حفظ نماید.
صورت ریالی ( خلاصه مالی ) : ریز کارهای انجام یافته و کارکرد هر آیتم بدون ضریب و کارکرد هر آیتم با ضریب و میزان و مبلغ پیمانکار درج می شود.
صورت متره ( ریز متره ) : عملیات انجامی و ردیف فهرست بهاء و تعداد یا ابعاد عملیات انجامی قید می گردد.