تحقیق مقاله آسمانی در زمین

مقدمه

مرحله اول :

هرگز روزی که قرار شد از یک هنرمند و آثارش برای تهیه پروژه دانشجویی استمداد بطلبم به سراغ دلسوخته ای از  بارگاه مطهر امام رضا (ع) رفتم.

فکر نمی کردم با پیرمردی آشنا شوم که در اولین برخورد پدرانه اش با آن همه مشغولیات کاری این باور را در ذهنم بیشتر جای دهد که هر کسی را به در این خانه راه نیست. و ظاهراً امام رضا (ع) ما را هم طلبید و تلفن های اولیه به آستان مقدسه و هماهنگی ها را انجام دادم با ضبط صوتی کوچک به حضورش رفتم آنچنان خاضعانه من را در اتاقش به حضور پذیرفت و به سؤالاتم پاسخ داد که تا وقتی کارگاه و کارهایش را نشانم نداد و پیشنهاد فیلم برداری را مطرح نکرد باورم نشد که مردی بزرگ است و دستی چیره دارد بر عالم هنر!

چون من عادت کرده بودم به ژست های ادعا مدارانه به ظاهر هنرمندان دور و برم که حالا می دانم هیچ در چنته ندارند

مرحله دوم:

از سازمان تبلیغات حرم مطهر کتاب راهنمای جامع اماکن متبرکه حرم امام رضا (ع) را گرفتم و از مؤسسه آفرینش های هنری آستان قدس رضوی سی دی های : باغ ملکوت ، نور و آینه ، ( آب و آبی، ستاره ، کاشی )، آستان عشق را تهیه کردم در منزل مطالعه نمودم و با استاد قراری گذاشتم و دوربین هم کرایه کردم

مرحله سوم:

دوربین به دست با قلم و دفتر راهی خانه دوست شدم. ساعت 8 صبح صحن جمهوری رو به روی ایوان طلا اتاق 21.

«  السلام علیک یا علی بن موسی الرضا (ع)»

« السلام علیک ایها الصدیق الشهید»

پنجره فولاد است و التماس، ایوان طلا است و روح نیاز، باران اندک باریده و بوی بهشت را با تمام وجود می توان حس کرد.

در اتاق او هم مثل همه اتاق های صاحب خانه باز است ضربه ای به در وارد می شوم سلام من را به گرمی پاسخ می دهد می گوید در اتاقش مانده تا بیاید.

این لطف را بعد فهمیدم چون سرزدن به همه کارگاه ها ( کاشی ، معرق ، طلا و …) و مدیریت این همه پرسنل، نشستن نمی طلبید که دائماً راه رفتن آن را مهیا می کرد. از آقای یعقوبی می خواهد من را به چای گرم دعوت کنند و چقدر در آن صبح سرد مائده امام رضا (ع) پیمانکار، جوش کار، مغنی، کارگر ، مهندس و …. هر یک حرفی و حدیثی دارند.

یکی برای مقرنس کاری سر در غری چک 2 میلیونی می خواهد، دیگری برای سند مخارج جوش کاری معنا می گیر و چند کارگر روزمزد  مغنی حرف از رسیدن به نتیجه مطلوب بعد از همه کندن می زنند و او با چشم باز و دقیق به همه می رسد چرا که از خزان ای اعتبار می گیرد که پاسخ اخروی سنگینی تری دارد.

شروع به صحبت می کند.

بعد به کارگاههای مختلف می رویم همراه و همگام با او می روم بعضی از جاها امکان فیلم برداری وجود نداشت خیلی دوست داشتم هر چه می بینم ثبت کنم و ضبط کنم.

نمی دانم چرا با شما می آیم ،  می دانم که این عنایت آقایی است که ما را بسیار دوست    

می دارد . و به دل این پیرمرد پر کار انداخته که امروز کار ما را هم جزء فراوان کارهایش به حساب آورد.

از این کارگاه به آن کارگاه، از این صحن به آن صحن خجالت تنها چیزی است که برایم مانده، نصیحتهای پدرانه اش هم چاشنی قدم زدن های حرم است که قانع باشید و صبور و هرگز بچه هایتان را به دروغ وادار نکنید تا همیشه صادق باشند.

زندگی امام رضا ( ع ) :

امام آیت حق:

مسلمانان جهان در سال 148 ه. ق هدیه ای بزرگ و الهی را دریافت نمودند و آن میلاد هشتمین حجت خدا بود. نام مبارکش علی، لقب مشهور آن حضرت رضا (ع) و کنیه معروف ایشان ابوالحسن است. پدر بزرگوارش ، امام موسی بن جعفر (ع)، هفتمین امام شیعیان و مادر  آن حضرت بانوی پاکدامن و پرهیزکار به نام تکتم که بعدها طاهره نامیده شد. همسر مکرمه حضرت رضا (ع) ام ولد و مادر امام جواد (ع) است.

جایگاه علمی امام:

حضرت رضا مانند اجداد بزرگوار خود از مقام علمی والایی برخوردار بود تا آنجا که به وی لقب عالم آل محمد دادند.

عبد السلام بن صالح هروی ( ابوالصلت ) گفته است:

کسی را داناتر از علی بن موسی الرضا (ع) ندیدم  هیچ دانشمندی با آن روبرو نشد مگر اینکه وی نیز چنین شهادت می داد. دوران پر شکوه امامت حضرت از سال 183 ه . ق آغاز شد. در این سال امام موسی کاظم (ع) در زندان هارون در بغداد به شهادت رسید، مدت ده سال امامت حضرت رضا (ع) مصادف با زمانی بود که حکومت سیاسی به دست هارون الرشید اداره می شد و شیوه حکمرانی وی بر اساس اعمال زور بر مردم بود.

در آن روزها بیت حضرت در مدینه مرجع مردم و پناه مسلمانان و مرکز تجمع دانشمندان، فقها و مجتهدان بود، به طور کلی دوره امامت 20 ساله امامت و رهبری حضرت به دو بخش تقسیم می شود.

بخش اول: از آغاز امامت تا سفر به خراسان یعنی از سال 183 تا سال 201 ه . ق

بخش دوم : از نیمه سال 201 ه . ق تا پایان عمر امام یعنی آخر صفر سال 203 ه . ق

وقوع قیامها و نهضت های سیاسی و نظامی در خراسان علیه هارون الرشید وی را بر آن داشت که در سال 193 ه . ق به منظور کشتن رافع بن لیث و مصادره علی بن عیسی بن ماهان رهسپار آن دیار شد. وی در حالی که بیمار بود وقتی که به گرگان رسید بیماری اش شدت یافت و در توس درگذشت بدن او در یکی از تالارهای باغ منسوب به حمید بن قحطبه در روستای سناباد ( مهشد فعلی ) به خاک سپردند.

پس از مرگ هارون، جنگ قدرت بین مدعیان خلافت، امین و مأمون در گرفت، در این مبارهخ امنی دستگیر و به هلاکت رسید. این پیروزی ظاهری حکومت پر فراز و نشیبی را برای مأمون ایجا کرد و واکنش ها و نتایج منفی علیهخ او و اهدافش به وجود آورد که منجر به بوجود آمدن شرایط سیاسی عصر امام ( ع) شد زیرا مخالفت شدید شیعیان و علویان با خاندان عباسی از یکسو و قیام هواداران امین در بغداد که قتل او را جرمی سنگین می دانستند از سوی دیگر، قیام ها و نهضتهای گسترد ای را علیه حکومت عباسی و مأمون به وجود آورد.

مأمون پس از رویارویی با اوضاع ناآرام حکومت و احساس ناامنی و نگرانی شدید، دریافت که این خطر جدی نه تنها خلافت وی بلکه حکومت عباسیان را تهدید می کند.

از طرفی موقعیت و شخصیت برجسته و ممتاز حضرت رضا (ع) و توجه و گرایش شدید مردم به آن حضرت نیز تهدیدی دیگر برای براندازی حکومت عباسی بود و از این رو درصدد برآمد که فریاد انقلابیون را خاموش و اعتماد مردم بغداد را به خود جلب کند.

پس از مشورت با وزیر خود فضل بن سهل، تصمیم گرفت که حضرت رضا (ع) که نزد علویان و شیعیان از محبوبیت خاص برخوردار بود و در ایران پایگاه مردمی استواری داشت را از مدینه به خراسان دعوت کند ، تا با مطرح کردن مسئله ولایت عهدی از خطر جدی
پیش گیری کند

از این رو دعوت نامه های متعددی برای ان حضرت فرستاد حضرت که از واقعیت ها آگاهی داشت به شدت با این دعوت مخالفت نمود تا اینکه با پافشاری مأمون و سرانجام با تهدید وی مواجه شد و سفر خراسانم را به گونه ای طی کرد که معلوم شد سفری                  اجباری است.

پس از مطرح نمودن مسئله ولایت عهدی و خود داری حضرت از پذیرش، مأمون او را با اصرار و اجبار وادار به پذیرش شروط ولایت عهدی نمود، اما مواضع منفی امام (ع) در برابر ترفندهای مأمون وی را آگاه کرد که نیرنگش موفقیت آمیز نیست، زیرا او می خواست با تحمیل ولایت عهدی به هدفهای خاصی برسد که مهم ترین آنها عبارت بود از:

1 دور نگه داشتن امام رضا (ع) از پیروان و شیعیان خود

2 کاستن وجه معنوی امام و متهم کردن او به دنیا پرستی  و حب جاه و مقام

3 مراقبت دقیق از حضرت و زیر نظر داشتن ایشان

4 مشروح و جلوه دادن خلافت خود

5 یافتن پایگاه مردمی و سرانجام فرو نشاندن نهضت ها و قیام ها

علل و انگیزه های پذیرش اجباری ولایت مهدی:

الف) امام احساس نکرد پذیرفتن ولایت عهدی ، تنها به قیمت جان او تمام شود، بلکه جان تمام شیعیان و علویان هم به خطر می افتد.

اگر در آن شرایط برای امام رضا (ع) جایز بود جان خود را به خطر اندازد، اما علویان و شیعیان چنین روا نمی دانست چنانچه امام با رد مقام ولایت عهدی، خود و پیروانش را به نابودی می کشاند کفر  و انحاد همه جا را فرا گرفت و در نتیجه مأمون به اهداف شوم خود دست می یافت

ب )امام دریافت پذیرش ولایت عهدی، یک اعتراف ضمنی از طرف عباسیان که علویان هم در این حکومت سهم شایسته ای دارند.

ج) انگیزه دیگر اینکه عموم مردم تلاش اهل بیت را بر خلاف شایعات. در صحنه سیاست ببینند و گمان نکنند که آنها عالمانی هستند که فقط در گوشه ای به عبادت می نشینند و در امور سیاسی دخالت نمی کنند

د) دیگر اینکه امام فرمود: همان انگیزه ای که جدم امیر المؤمنین علیه السلام داشت را وادار به شرکت در شوراهای شش نفره نمود ، مرا نیز به پذیرش ولایت عهدی واداشت .

در پذیرش شروط ولایت عهدی، امام به خوبی به توطئه ها و هدفهای پنهان اشکار مأمون آگاهی داشت . گفتار و رفتار حضرت حکایت از اجبار و عدم رضایت او در  این پذیرش نمادین می کرد و به همین جهت ولایت عهدی را با شرایط خاص زیر پذیرا شد :

1 به امر قضاوت و داوری نپردازد.

2- هیچ رسم و سنتی را جابه جا و نقض نکند.

بدهی است، این شرایط خط بطلان بر اهداف مأمون کشید و این امر موجب شد تا حکومت نتواند کارها را به نام امام پیش برد و امور را به صورت شرعی و دینی جلوه دهد.

از طرف دیگر چون موضع امام (ع) عدم اعتراف به قانونی بودن نظام حکومتی او بود، به همین دلیل و با چنین شرایطی دیگر مامون قادر به اجرای نقشه هایش به نام امام (ع) نبود. پس از اینکه مأمون به عظمت معنوی امام در جامعه پی برد و از طرفی با اعتراض عباسیان بغداد در مورد واگذاری ولایت عهدی به حضرت مواجه گردید، تصمیم گرفت امام (ع) را از سر راه خود بردارد.

مأمون برای شکستن شخی علمی حضرت، اقدام به تشکیل مجالس مناظره و مباحثه با دانشمندان ادیان مختلف نمود که با حضرت  رضا (ع) به مناظره و مباحثه بنشینند ، شاید از این رهگذر بتوانند در مباحثات علمی که بین آنها به وجود می آید شکستی برای حضرت ایجاد کند و از محبوبیت ان وجود مقدس در بین مردم بکاهد.

سرانجام توفیق نیافت و داشنمندان برجسته تمام ادیان و مذاهب از مراکز علمی جهان با امام (ع) به بحث و گفتگو نشسته و همه عالمان مذاهب و صاحب افکار  و آرای مختلف به بزرگواری و احاطه علمی آن حضرت اقرار و اعتراف نمودند و با زبان خودشان جواب داده و همه را محکوم و مجاب نموده اند.

پاسخ امام (ع) به مسائل علمی و فلسف ی با بیانی رسا و منطقی قوی در حضور مأمون، چنان موجب شگفتی وی شد که لب به سخن گشود. گفت:

یا ابا الحسن! در روی زمین کسی جز شما نیست که اینگونه سخن نیکو بگوید.

پیروزیهای حضرت در مباحثات ، مأمون را نا امید کرد. وی خود را در تحقق اهدافش شکست خورده و ناکام دید، در حالی که روز به روز بر عظمت امام رضا (ع) افزوده می شد و حقانیت فرزند پیامبر (ص) روشنتر می گردید، سرانجام بعد از گذشت دو سال از ورود امام به خطه خراسان، مأمون در روز جمه آخر صفر سال 203 ه . ق اقدام به جنایتی هولناک نمود و آن امام همام را که حدود پنجاه و پنج سال از عمر پر برکتش سپری شده بود در توس به وسیله انگور زهر آلود مسموم کرد و به شهادت رساند، آنگاه از باب عوام فریبی، خود را عزا دار نشان داد تا پیکر مطهر امام (ع) را در سرای حاکم عباسی ( بقعه هارونی‌) به خاک بسپارند .

پس از شهادت امام رضا (ع) و دفن در بقعه هارونی ( حرم فعلی) بنا به پیشگویی آن حضرت  خراسان، مطاف فرشتگان الهی و قبله نیاز و زیارتگاه شیعیان جهان شد و تا انقراض عالم چنین خواهد بود.

مشهد الرضا :

مشهد واژه ای عربی است و در کتابهای لغت در معانی، محل دیدار، زیارتگاه ، جای دیدنی و مانند آن به کار رفته است اما در میان عموم مردم به معنی محل شهادت شناخته می شود. این نام از ان روی بر این شهر نهاده شد که مأمون حضرت رضا (ع) را در سال 203 ه ق در این محل به وسیله سم به شهادت رسنده و شهرت مشهد نیز در طول تاریخ مرهون وجود مرقد منور آن امام می باشد.

این شهر که آخرین محل زندگی پر فراز و نشیب هشتمین امام شیعیان می باشد، تا پیش از به خاک سپاری پیکر ایشان دهکده ای مصفا و خوش آب و هوا بود که سناباد نامیده می شود و حدود 24کیلومتر با شهر توس مرکز ایالت خراسان فاصله داشت.

حمید بن قحطبه طایی که از سوی منصور و مهدی عباسی به امارات خراسان منصوب شده بود در این دهکده بنایی با شکوه و باغی سرسبز ایجاد کرد تا جایی برای نزول و اقامت و استراحت حاکمان و خلفای بنی عباس که از بغداد به خراسان سفر می کردند باشد.

خاک سپاری پیکر مطهر امام در سال 203 ه . ق در مشهد باعث شد که این دهکده به سرعت گسترش یابد و روستای سناباد به صورت شهری بزرگ درآید بعدها مشهدالرضا        نامیده شود.

از آن زمان هسته اصلی شهر ( شهر کنونی) شکل گرفت، اکنون شهر با مساحت حدود 27478 کیلومتر وسعت در شمال شرقی استان خراسان رضوی قرار دارد.

جمعیت این شهر به علت موقعیت ممتاز زیارتی ، سیاحتی، تجاری و کشاورزی و مهاجر پذیری در حال تغییر و تزاید است، جمعیت ساکن ( ثابت ) در مشهد و حومه بیش از 2 میلیون و سیصد هزار نفر و تعداد جهانگردان، مسافران و زائران به حدود پانزده میلیون نفر در سال می رسد.

تاریخچه ی معماری داخلی و خارجی حرم مطهر

وضعیت حرم مطهر در سال های آغازین

روضه منوره که پیکر مقدس حضرت رضا (ع) در آن مدفون  است زیر گنبدی زرین و با شکوه قرار دارد هسته مرکزی بناهای آستان قدس رضوی به شمار می آید. در سالهای آغازین به خاک سپاری پیکر پاک امام رضا (ع) حرم مطهر به صورت بنای ساده، با مصالح ویژه آن دوران بنا شده بود، چنانچه بقعه مطهر تنها یک در ورودی ساده در پیش روی مبارک داشت و دارای تزئیناتی مختصر به سبک آن زمان بود.

صفه های اضلاع حرم به جز صفه پیش رو، به سوی خارج از بنا بسته بود . بر فراز بقعه تنها قبه ای وجود داشت، در آن سالهای دور زمینهای اطراف حرم همه خالی از سکنه بود و نوغان که یکی از دو قصبه معروف و معتبر توس بود، تنها آبادی مسکونی منطقه محسوب می شد.

نظارت دقیق حکام جور بر حرکات و سکنات شیعیان، منع انها از توجه به مرقد امام و درک فیض زیارت، موجب شد که سالهای سپری شود و بنای در خور و شایسته مضجع شریف حضرتش احداث نگردد

سرانجام سالهای سخت و سنگین به کندی سپری شد، عنایات خدای تعالی نسبت به روضه رضوی موجب شد که در آن روزهای اولیه و جو خاص آن زمان، حرم از هر گونه آسیبی محفوظ بماند تا آنجا که باب رأفت خاصه حضرت به صورت بروز کرامات پی در پی و معجزات ، گره از کار دردمندان و نیاز آوران گشود، کثرت و تداوم کرامات امام موجب شد که توجه و اقبال مردم و حاکمان آن زمان به ویژه بیشتر اهالی خراسان و مناطق دیگر فزونی گیرد و ارادتمندان به بقیه و بارگاه رضوی زیارت پر فیض مرقد منورش را بر خود فرض دانسته اقدام به ساخت و مرمت و تزئین و تذهیب و حفظ . نگهداری آن بنای مقدس نمایند.

در طول قرنهای مختلف رجال کشورهای اسلامی، حکام و امرای خراسان ، مردان با اخلاص و علاقمند به مقام ولایت و امامت با صرف مبالغی در تجدید عظمت آن کوشیده اند ضمن تزئین آن ، با ایجاد بناها و به جای گذاشتن آثاری این مکان شریف را مملو از جلوه های کهن هنری دوران گذشته نموده، نفایس تاریخی و شاهکارهای هنری شان را مخلصانه به این جایگاه رفیع عرضه دارند.

سامانیان :

به روایت تاریخ، بوبکر شهمرد از پیشکاران نوح بن منصور سامانی، شهادت گاه علی بن موسی الرضا (ع) امام هشتم (ع) شیعیان را آباد کرد. به گفته ابن بابویه ، محمد بن عبدالرزاق طوسی و امیر حمویه از امرای عهد سامانی در دوران امارتشان نسبت به مرقد مطهر امام     رضا (ع) کمال ارادت و توجه را داشتند و تزئیناتی در دم به وجود آوردند.