مقدمه :
روند رو به رشد افزایش جمعیت و بالطبع، افزایش نیازها و خواسته های جوامع انسانی, موجب فراوانی سلایق و نیازهای مختلف گردیده است و از سوی دیگر باعث نیاز به منابع اقتصادی جهت تامین این نیاز ها شده است.
نیاز به شغل و حرفه، نه فقط از جهت اقتصادی و سلامت جسمی ، بلکه از نظر روانی و اجتماعی به عنوان یک نیاز بشر برای بروز و به نمایش گذاردن توانایی ها و استعدادهای خود و کسب تجارب مختلف ، امری اثبات شده و ضروری است.
اما شیوه انتخاب و کسب درآمد و شغل در افراد مختلف بر حسب نیازها و استعدادهای درونی آنان، متفاوت می باشد که از جمله این افراد، کارآفرینان (و کسانی که حرفه و شغل ایجاد می نمایند)، می باشند.
در تعریف کارآفرینی تعاریف متعددی ذکر گردیده و مشخصات و ویژگی های این افراد به تفصیل آورده شده است که در این مجال نمی گنجد اما آنچه برای هر کارآفرین، ضروری و حتمی است مجموعه ای از مقدمات و نیازها قبل از ایجاد شغل و راه اندازی کسب و کار می باشد؛ یکی از این نیازها که از جمله محوری ترین پیش نیازها نیز می باشد، طرح فعالیت یا کسب و کار است؛ که سعی شده است در این ارائه، به شرح مشخصات و ویژگی های یک طرح کسب وکار پرداخته شود ؛ و هدف از تهیه آن آشنایی با شیوه اجرایی و عملی طراحی و تدوین یک طرح کسب و کار مناسب می باشد.
تعریف طرح کسب و کار :
طرح کسب و کار، نوشته یا سندی مکتوب است که جزئیات یک کسب و کار پیشنهادی را مشخص می کند. این سند باید ضمن تشریح موقعیت کنونی و نیازها و انتظارات ، نتایج پیش بینی شده ی فعالیت را در آینده نیز شرح دهد و کلیه جوانب آن را ارزیابی نموده و سپس میزان سرمایه گذاری و تسهیلات لازم را تعیین نماید.
بطورخلاصه، طرح کسب و کار، همان اندیشه و فکر شما درباره کاری است که می خواهید انجام دهید، که بصورت نوشته و مکتوب تهیه گردیده است. همانگونه که فکر می کنید:
در آینده با راه اندازی یک کسب و کار، چه میزان سرمایه نیاز دارید؟،
چه وسایل و ابزاری را باید تهیه کنید؟،
کدام محل کسب را باید خریداری یا اجاره کنید؟،
چقدر فضا نیاز دارید؟،
چند نفر باید با شما همکاری کنند؟،
چقدر درآمد و سود خواهید داشت؟،
چه راهکاری برای توسعه کار خود و تبلیغات اندیشیده اید؟، چه میزان خود سرمایه دارید؟ و در آخر اینکه...
چقدر وام و تسهیلات نیاز دارید؟
اگرپاسخ به سوؤالات بالا را بصورت مکتوب تهیه نمایید، به این نوشته ی مکتوب ، بطور خلاصه:
طرح کسب و کار (Business Plan) یا طرح توجیهی، می گویند.
اما به چه دلیل به طرح کسب و کار یا طرح توجیهی یا "بیزینس پلان" نیاز داریم ؟
امروزه راه اندازی هر کسب و کار و یا بنگاه کوچک و بزرگ اقتصادی، قبل از شروع فعالیت، نیاز به تفکر و اندیشه دارد. نقشه آینده و وضعیت و انتظاراتی که شما از کسب و کار و وضعیت اقتصادی مورد انتظار خود دارید می- بایست به درستی مشخص شود تا آینده برای شما و کسانی که به شما در راه اندازی کسب و کار، کمک مالی و فکری می کنند روشن تر و مشخص تر باشد.
قطعا برای هر فعالیت اقتصادی، حتی اگر خود نیز، کل سرمایه گذاری آن فعالیت را انجام دهید، تفکر و پیش بینی انتظارات اقتصادی و منافع مادی از آن فعالیت، قبل از سرمایه گذاری لازم و ضروری است. حتی اگر مؤسسه ای غیر انتفاعی یا خیریه هم تأسیس نمایید بازهم برای ادامه فعالیت و خدمت رسانی آن مؤسسه باید بصورت دقیق، نقشه راه و انتظارات خود را مشخص و ترسیم نمایید.
حال اگر مؤسسات و یا افرادی غیر از شما نیز قرار باشد با شما در راه اندازی و یا ادامه کسب و کار، همکاری نمایند، پیش بینی آینده و طرح شما برای اداره یک کسب و کار برای ایشان نیز بسیار مهم و ضروری است؛ زیرا در غیر اینصورت نمی توانند چشم انداز سرمایه گذاری خود را مشخص نموده وبه احتمال زیاد از کمک به شما خودداری خواهند نمود.
به عنوان مثال داشتن یک برنامه کسب و کار مناسب، هنگام ارائه تقاضای دریافت وام ازمؤسسات اعتباری همچون بانک ها نقش مؤثری در تصمیم گیری آنها برای حمایت از طرح یا پروژه های در دست اجرای شما دارد.
در نتیجه وجود نوشته یا سندی که انتظارات و سرمایه گذاری و توجیه اقتصادی، فنی، مالی و بازار یک فعالیت اقتصادی را مشخص نماید، به عنوان طرح کسب و کار یا طرح توجیهی، هم برای صاحب آن و هم برای حمایت- کنندگان مالی آن، به دلایل زیر لازم است:
1- طرح به صاحب آن یا کارآفرین کمک می کند که جوانب و پیشرفت طرح یا کسب و کارش را مشخص، متمرکز و بررسی کند.
2- یک چهارچوب منطقی و حساب شده ایجاد می کند تا در آن یک حرفه بتواند توسعه یابد و تدابیر مربوط به آن حرفه را در چند سال آینده دنبال می کند و به کارآفرین کمک می کند که قبل از اجرای پروژه کلیه نیازهای خودرا بطور مشخص شناسایی و در باره آنها به دقت فکر کند.
3- بعنوان مأخذ و مبنایی برای مذاکره با اشخاص ثالث مانند سهامداران، دفاتر نمایندگی، بانک ها، سرمایه گذاران و... بکار می رود.
4- معیاری را برای سنجش وضعیت واقعی کسب و کار در برابرآنچه که باید باشد، ارائه می دهد.
بسیاری از افراد موفق که امروز درحرفه و کسب و کار خود موفق بوده اند، قبل از راه اندازی فعالیت اقتصادی، پیش از زمان راه اندازی طرح برای طراحی یک طرح مناسب کسب و کار، فکر، برنامه ریزی، تحقیق و مذاکره کرده اند.
بطور کلی یک طرح خوب کسب و کار باید شامل مطالب زیر باشد :
هدف از راه اندازی کسب وکار.
تعریف انجام کسب و کار و تعریف نحوه انجام کار.
شرایط فروش یا بازار محصول و نحوه تامین بازار.
تحلیل مالی در مورد میزان سرمایه گذاری ها و برآورد هزینه ها و درآمدها و در نهایت سود و زیان.
میزان سرمایه گذاری و نحوه تأمین و میزان مورد نیاز آن.
مشخصات مجریان طرح و سوابق کاری، علمی و تجربی ایشان.
اسناد و مدارک مرتبط با مجریان، محل اجرای طرح، ادوات و تجهیزات، و اسناد حقوقی دیگر.
خلاصه ی طرح.
چگونه یک طرح کسب و کار بنویسیم ؟
در این بخش بطور خلاصه و مفید، اطلاعاتی را که برای تهیه یک طرح مورد نیاز است و شما می بایست آنها را در طرح خود مورد توجه قرار دهید شرح می دهیم :
جهت بیان هرچه بهتر موضوع، در هر قسمت علاوه بر نمونه ی فرم ها، از ابتدا و جهت آشنایی هرچه بیشتر، یک مثال بصورت قدم به قدم آورده می- شود و در هر مرحله با هدف تدوین یک طرح برای یک شخصیت خیالی، مثال هایی ملموس تر ، بیان خواهد شد.
مثال : آقای صالحی 26 سال سن دارد و پس از انجام خدمت نظام وظیفه، دوره های آموزشی را در مراکز علمی و آموزشی گذرانده است، اینک او تصمیم گرفته است با توجه به مهارت هایی که کسب نموده است ، کسب و کاری راه اندازی نماید. فعالیتی که او قصد انجام آن را دارد، راه اندازی یک غرفه ی فروش محصولات غذایی آماده (سیب زمینی سرخ کرده ) در محل نمایشگاه های بین المللی می باشد.
آقای صالحی برای این منظور ابتدا تحقیقاتی را انجام داده است و می داند که باید در مناقصه ی واگذاری غرفه ها شرکت کند؛ به همین منظور او باید طرحی را تهیه کند مبنی بر این که جهت راه اندازی این فعالیت، به چه میزان سرمایه گذاری و چه تجهیزاتی نیاز دارد و چگونه می تواند این فعالیت را اداره نماید زیرا برای راه اندازی این کسب و کار، شرکت نمایشگاه های بین المللی جهت اطمینان از انجام کار، تعهداتی دریافت نموده است. لذا لازم است آقای صالحی قبل از زمان شرکت در مناقصه، برآوردی راجع به هزینه ها و درآمدها و نحوه سودآوری و توجیه اقتصادی این فعالیت انجام دهد. به همین منظور آقای صالحی شروع به تهیه طرح کسب و کار نموده است.
طور کلی، یک طرح کسب و کار ، شامل سه بخش :
بررسی های فنی (توجیه فنی ) ،
بررسی های اقتصادی و بازار (توجیه بازار ) و
بررسی های مالی (توجیه مالی )
می باشد که ضمن معرفی و تعریف ویژگی ها و مشخصات این سه بخش، نمونه هایی جهت تهیه یک کسب و کار مناسب نیز آورده خواهد شد.
بخش اول :
(( توجیه و بررسی های فنی ))
بررسی های فنی طرح شامل بخش های زیر می باشد :
کلیات و معرفی طرح
معرفی مجریان طرح و سابقه کاری و تحصیلات مجریان
شرح فرایند و عملیات اجرایی طرح (نحوه تولید یا ارائه خدمات )
مجوزهای قانونی ( نظیر : پروانه کسب، مجوز فعالیت، جواز تاسیس، مجوز اتحادیه و پروانه یا کارت بهداشت و... )
معرفی محصولات
معرفی و ویژگی های محل اجرای طرح
ویژگی های محصولات یا فرایند
میزان و آمار تولید
تعداد و تخصص های مورد نیاز نیروی انسانی
تعداد و شرح ماشین آلات و تجهیزات
تاسیسات و انرژی مورد نیاز
زمان بندی اجرای طرح
اینک به شرح تفصیلی هریک از بخش های توجیه فنی طرح می پردازیم.
کلیات و معرفی طرح :
هدف از این بخش،به طور خلاصه، معرفی و شرح طرح و هدف از اجرای آن می باشد.
این بخش از طرح، به ماهیت فعالیت اقتصادی و روش انجام آن می پردازد، تهیه کننده طرح در این قسمت نوع فعالیت اقتصادی خود را مشخص می نماید؛ بدین صورت که معین می کند نوع کار و فعالیت مورد نظرش، " تولیدی، توزیعی، یا خدماتی " می باشد.