پروژه کارآفرینی تولید و بسته بندی نمک ید دار

فصل اول

کلیات

- 1 مقدمه :

کمبود ید سلامتی انسان ها را  از راه های مختلف به مخاطره می اندازد. مهمترین تأثیر منفی کمبود ید، عدم رشد مغز انسان است. بعضی از عوارض ناشی از کمبود ید، در صورت بروز، غیر قابل جبران می باشند اما همه این عوارض به طور کلی و به سادگی با استفاده از یک سری تکنیک ها و روش های افزودن ید به مواد مصرفی قابل پیش بینی هستند، به طوری که مسئولین بهداشت و سلامتی و سازمان های بین المللی به طور فزاینده ای تشخیص داده اند که پیش گیری از عوارض ناشی از کمبود ید یک هدف قابل حصول می باشد که منافع زیادی برای مردم جهان خواهد داشت.

روش های اضافه کردن ید :

الف- نمک ایده آل ترین وسیله برای اضافه کردن ید است زیرا هر فردی به طور روزانه احتیاج به حد معمولی از نمک خواهد داشت. تکنیک های اضافه کردن ید به نمک بسیار ساده هستند. ضمن اینکه اضافه کردن ید، ظاهر و مزه نمک را تغییر نمی دهد.

ب- اضافه کردن ترکیب ید دار به آب آشامیدنی.

پ- توزیع قرص های حاوی ترکیبات ید.

ت- تزریق روغن های حاوی ترکیبات ید.

نحوه ید دار کردن نمک:

الف- مخلوط کردن خشک: این روش برای نمک پودر مورد استفاده قرار می گیرد.

ب- اضافه کردن ترکیبات ید به صورت قطره ای: که برای نمک کریستال مورد استفاده قرار می گیرد.

پ- روش اسپری کردن.

ت- تماس محلول اشباع شده نمک و ترکیبات ید با هم و سپس خشک کردن نمک.

از بین روش های فوق الذکر روش اسپری کردن و مخلوط کردن خشک کوفقیت آمیز تر از سایر روش ها هستند.

با توجه به اهمیت مصرف ید و تأکید مسئولین بر توزیع سراسزی نمک های ید دار، توجیه اقتصادی اجرای این طرح مناسب بوده ضمن اینکه با اجرای این طرح، می توان بستر مناسبی را برای اشتغال نیروهای ماهر و نیمه ماهر فراهم آورد که با توجه به ماهیت صنایع غذایی بانوان می توانند سهم بسزایی در آن داشته باشند.

1 – 2 نام کامل طرح و محل اجرای آن :

تولید و بسته بندی نمک ید دار

محل اجرا :

1 – 3 – مشخصات متقاضیان :

1 – 4 – دلایل انتخاب طرح :

با توجه به اهمیت مصرف ید و تأکید مسئولین بر توزیع سراسزی نمک های ید دار، توجیه اقتصادی اجرای این طرح مناسب بوده ضمن اینکه با اجرای این طرح، می توان بستر مناسبی را برای اشتغال نیروهای ماهر و نیمه ماهر فراهم آورد که با توجه به ماهیت صنایع غذایی بانوان می توانند سهم بسزایی در آن داشته باشند.

1 – 5 میزان مفید بودن طرح برای جامعه :

این طرح از جهات گوناگون برای جامعه مفید است ، شکوفایی اقتصادی و خودکفایی در تولید یکی از محصولات ، سوددهی و بهبود وضعیت اقتصادی ، اشتغالزایی ، استفاده از نیروی انسانی متخصص در پرورش کالای داخلی و بهره گیری از سرمایه ها و داشته های انسانی در بالندگی کشور .

1 – 6  - وضعیت و میزان اشتغالزایی :

تعداد اشتغالزایی این طرح 7 نفر میباشد .

تاریخچه و سابقه مختصر طرح :

ید یکی از ریز مغذیهایی است که به میزان 20 تا 50 میلی گرم در بدن انسان وجود دارد ، که حدود 70 تا 80 درصد آن در غده تیروئید وجود دارد. این ریز مغذی که مقدارش بسیار ناچیز است چه تأثیر سوئی بر رشد مغزی و جسمی انسان دارد. حدود یک میلیارد نفر از کمبود ید رنج می برند و 20 میلیون نفر گواتر دارند . در ایران به طور گسترده کمبود ید وجود دارد . چند سالی است که وزارت بهداشت و وزارت صنایع اقدام به تهیه نمک ید دار برای رفع این مشکل کرده اند.

ید در مواد غذایی مختلفی وجود دارد ، بهترین منابع غذایی ید انواع سبزی های سبز و ریشه ها مثل اسفناج است .

وجود ید در مواد غذایی بستگی به وجود آن در خاک منطقه دارد. اگر خاک منطقه ای از نظر ید فقیر باشد غذاهای تولید شده در آن منطقه از نظر ید فقیر خواهد بود. اگر ید آبی در منطقه ای از 2 میکروگرم در لیتر کمتر بود ، مسلماً مشکل کمبود ید در آن منطقه وجود دارد . بعد از سبزی ها و میوه ها طبیعتاً فرآورده های دریایی مخصوصاً ماهی های آب شور ، مهمترین منبع ید هستند. با وجود این بستگی به آب دریا دارد که ید در آن وجود دارد یا نه . به عنوان مثال بر اساس بررسی های انجام شده آب دریای خزر از ید فقیر است و بر عکس آب خلیج فارس از نظر ید غنی است. بنابراین درست نیست که بگوئیم همه فراورده های دریا از ید غنی هستند .

ید در دستگاه گوارش به راحتی جذب می شود ، پس از جذب به غده تیروئید می رود، قسمت قابل توجهی از آن توسط غده تیروئید برداشت می شود و راه دفع ید از طریق ادرار است. بنابراین یکی از آزمایشهایی که می توان برای تشخیص ید انجام داد ، اندازه گیری ید خون است.

البته ید به اشکال مختلف در خون وجود داردکه به دلیل غیر قابل نفوذ بودن ، ید متصل به پروتئین در درون گلبول ها ، برای اندازه گیری از این نظر مناسب است.

ید با اسید آمینه تیروزین ترکیب می شود و در ابتدا مونو ید و تیروزین و دی ید و تیروزین و سپس تری ید و تیروزین و تترا ید و تیروزین را تشکیل می دهد . تترا ید و تیروزین با تیروگلوبولین ترکیب می شود و بدین ترتیب در غده تیروئید ذخیره می شود .

در صورت وجود کمبود ید یا به هر دلیلی که غده تیروئید بزرگ شود ، فرد دچارگواتر میشود.

دو نوع گواتر وجود دارد که عبارتند از :

گواتر ساده

گواتر سمی

در گواتر ساده علی رغم اینکه غده تیروئید بزرگ می شود اما با مکانیسم های جبرانی تیروکسین کافی تهیه می شود . بنابراین مشکلی از نظر تیروکسین نداریم. منتها غده تیروئید بزرگ شده است. در صورتیکه در گواتر سمی تیروکسین کافی تولید نمی شود و سلامتی فرد به طور جدی در معرض خطر قرار می گیرد و باید اقدامات پزشکی صورت گیرد. اگر درمان دارویی موثر نشود، عمل جراحی صورت می گیرد .

در بررسی های علمی گواتر درجه بندی می شود :

گواتر درجه یک ( A) : بزرگی غده تیروئید در آن قابل لمس نیست. در معاینه زیر انگشتان پزشک معالج لمس می شود.

گواتر درجه یک ( B ) : بزرگی غده به گونه ای است که اگر فرد سر را بالا نگاه دارد و آب دهانش را قورت دهد. از حرکتی که در این ناحیه ایجاد می شود ، بزرگی غده تیروئید قابل رویت است.

گواتر درجه دو : هنگامی که بیمار سرش را راست نگه می دارد غده قابل رویت است.

گواتر درجه سه : غده کاملاً بزرگ است ، به طوری که از فاصله دور هم نمایان است در این حالت ممکن است پوشیدن و در آوردن لباس برای بیمار مشکل ایجاد کند.

اگر مادر در دوران بارداری دچار کمبود باشد احتمال اینکه فرزند کرتین یا عقب مانده ذهنی به دنیا آید زیاد است . در مناطقی که کمبود ید وجود دارد توجه به دختران در سنین بلوغ و مادران باردار اهمیت ویژه ای دارد . زیرا عدم توجه به دوران بارداری خطر تشکیل غده تیروئید ناقص و در نتیجه تولد نوزاد کرتین یا عقب مانده ذهنی را بالا می برد.

در مناطقی که کمبود ید وجود دارد مشکل کمبود ید را از طریق زیر می توان جبران کرد :

مواد غذایی را از جایی وارد کنیم که مطمئن باشیم غنی از ید است .

اضافه کردن ید به نمک طعام ، شکر و آب .

اما ثابت شده است که بهترین شیوه استفاده از نمک ید دار است که وزارت بهداشت و صنایع چند سالی است که نمک ید دار تهیه شده در دسترس همگان قرار می دهد .

البته اگر در منطقه ای کمبود ید وجود نداشته باشد ، مصرف نمک ید دار نگران کننده نیست. مقدار یدی که در نمکها وجود دارد ، حتی اگر برابر این مقدار هم باشد عارضه و مشکلی ایجاد نمی کند.

علاوه بر کمبود ید که می تواند ایجاد گواتر کند . در برخی از مناطق آب های آلوده نیز می توانند باعث ایجاد گواتر شوند . در مناطقی که آب های زیر زمینی بالاست و نزدیک به دریا هستند به علت آلوده شدن آب آشامیدنی با آب فاضلاب میتوانند ایجاد گواتر کنند.

بعضی از مواد غذایی که دارای ترکیبات گوگردی هستند مثل شلغم و کلم گواتر زا هستند.

دو سوم ید موجود بدن، در غده تیروئید است؛ به علّت اینکه غده تیروئید متابولیسم را کنترل میکند و ید در کار این غده بسیار مؤثر است. کمبود این ماده معدنی میتواند به تدریج موجب اختلالات روانی، اضافه وزن، سستی و بیحالی گردد.

این عنصر پنج عمل مهم در بدن انجام میدهد:

سبب رشد متناسب میشود.

در نشاط روانی مؤثر است

در داشتن پوست، مو، ناخن و دندان های سالم مؤثر است.

در رژیم لاغری به منظور سوزاندن چربیهای اضافی بدن به شما کمک میکند.

انرژی بیشتری به شما میبخشد.

منابع طبیعی ید

گیاهانی که در زمینهای سرشار از ید رشد کرده اند و همچنین پیاز و تمام غذاهای دریایی از این ذسته میباشد.

چرا و چگونه نمک یددار مصرف کنیم؟

ید یک عنصر حیاتی برای زندگی انسان است که به صورت عمده در خاک یافت می‌شود. البته خاک بسیاری از مناطق جهان حاوی مقادیر کافی از این ماده مغذی ضروری نیست و لذا محصولات کشاورزی و فرآورده‌های دامی این مناطق، دچار کمبود ید هستند. بدین ترتیب رژیم غذایی انسان‌ها که به این منابع وابسته است نیز به مقدار کافی ید نخواهد داشت.

مقدار ید مورد نیاز یک فرد بالغ به طور متوسط ۱۵۰ میکروگرم در روز است (یک مقدار جزئی که می‌تواند به اندازه سر سوزن باشد) و مقدار مورد نیاز ید در تمام طول عمر متوسط انسان یک قاشق چایخوری است. ید به خصوص در اوایل دوران کودکی، بلوغ، حاملگی و شیردهی، به دلیل افزایش نیاز فیزیولوژیک بدن، بیشتر مورد نیاز است و دریافت مقدار کافی آن اهمیت حیاتی دارد.

گواتر حداقل اختلالی است که در اثر کمبود ید به وجود می‌آید. فرد مبتلا به گواتر به سرعت خسته می‌شود و فعالیت کمتری نسبت به افراد طبیعی دارد. در دوران بارداری در صورتی که جنین به مقدار کافی ید دریافت نکند، مغز در حال رشد او قادر به ایجاد شبکه‌ای متراکم از ارتباطات سلول‌های مغزی نخواهد بود و توانایی ذهنی او قربانی حفظ حیات می‌شود. در مناطقی که با کمبود شدید ید مواجه هستند کودکان از عقب‌ماندگی شدید ذهنی رنج می‌برند.

پیشگیری از اختلالات ناشی از کمبود ید به منظور مبارزه با اختلالات ناشی از کمبود ید باید مقادیر ناچیزی از این عنصر را به رژیم غذایی روزانه افزود. این کار به بهترین نحو و با کم ترین هزینه با یددار کردن نمک مصرفی انسان و دام انجام می‌شود.

یددار کردن نمک‌های مصرفی به عنوان بهترین روش یدرسانی در بسیاری از کشورهای جهان به کار رفته است. امروزه حدود ۷۰ درصد از خانوارهای جهان به نمک یددار دسترسی دارند و یددار کردن جهانی نمک باعث خواهد شد که هر ساله مغز نود میلیون نوزاد در برابر کاهش چشمگیر قدرت یادگیری محافظت شود.

نحوه مصرف و نگهداری نمک تولیدکنندگان نمک یددار در کشور یکی از ایفاکنندگان نقش در پیشبرد برنامه مبارزه با اختلالات ناشی از کمبود ید هستند. در حال حاضر تعداد ۱۸ واحد تولیدکننده نمک مجهز به سیستم تصفیه نمک و ۱۵ واحد نیز دارای سیستم شستشوی نمک وجود دارد. تولیدکنندگان نمک برای راه‌اندازی سیستم تصفیه نمک با یکدیگر رقابتی سازنده داشته و روز به روز به تعدادشان افزوده می‌شود.

نمک تصفیه، نمکی است کاملا بهداشتی که ناخالصی‌های آن طی مراحل فرآیند تصفیه (کریستالیزاسیون مجدد) حذف شده است. ناخالصی‌های نمک معمولا به دو صورت محلول و نامحلول وجود دارد. موادی مانند شن، ماسه یا خاک که حین استخراج وارد نمک می‌شوند از ناخالصی‌های نامحلول و کلسیم، منیزیم، سولفات و فلزات سنگین نظیر سرب، جیوه، آرسنیک و کادمیوم از ناخالصی‌های محلول نمک محسوب می‌شوند.

وجود این ناخالصی‌ها در نمک می‌تواند منجر به بروز ناراحتی‌های گوارشی، کلیوی، کبدی و حتی ممانعت در جذب آهن شود، به همین منظور در کشور استاندارد نمک تصفیه شده تدوین و به تصویب رسیده است و به موجب این استاندارد کارخانه‌های تولیدکننده نمک ملزم هستند نمک را با رعایت درجه خلوص و دیگر مشخصات آن تولید و عرضه کنند.

به طور کلی توصیه می‌شود که نمک به مقدار کم مصرف شود و همان مقدار کم نیز نمک تصفیه شده یددار باشد.

نمک‌های تصفیه شده یددار به دلیل خلوص بالا میزان ید را بهتر و به مدت بیشتری حفظ می‌کنند. نمک‌های یددار نباید به مدت طولانی در معرض نور خورشید یا رطوبت قرار گیرند چرا که ید خود را از دست می‌دهند. بهتر است نمک یددار را در ظروف بدون منفذ پلاستیکی، چوبی، سفالی یا شیشه‌ای رنگی با سرپوش محکم نگهداری کرد. همواره باید به تاریخ مصرف نمک و وجود پروانه ساخت از وزارت بهداشت و قید عبارت تصفیه شده بر روی بسته‌بندی دقت کرد.

کمبود ید در ایران تحت کنترل قرار گرفته است ایران کشوری موفق در کنترل و پیشگیری از اختلالات ناشی از کمبود ید بوده است. براساس تصمیم دولت در سال ۱۳۷۳ کلیه نمک‌های مصرفی خانوارهای ایرانی در کشور یددار شده و در بین کشورهای منطقه مدیترانه شرقی، ایران نخستین کشوری است که اقدام به بررسی کشوری گواتر و تولید و توزیع نمک یددار در سطح جامعه کرده است.

در حال حاضر بیش از نود درصد خانوارهای ایرانی از نمک یددار استفاده می‌کنند و بر اساس آخرین بررسی کشوری در سال ۱۳۸۰ میزان شیوع گواتر به نحو چشمگیری کاهش یافته است، به طوری که از ۵۲ درصد در سال ۱۳۷۵ به ۸/۹ درصد در سال ۱۳۸۰ رسیده است. در سال ۱۳۷۵ کشورمان با احراز دو شاخص عمده تحت عناوین مصرف بیش از نود درصد خانوارها از نمک یددار و بالاتر بودن میانه ید ادرار از ده میکروگرم در دسی‌لیتر در دانش‌آموزان مدارس از نظر استانداردهای سازمان جهانی بهداشت در حد مطلوب بوده است و به عنوان کشور عاری از اختلالات ناشی از کمبود ید در منطقه شناخته شده است.

دست‌اندرکاران سلامت جامعه علی‌الخصوص دفتر بهبود تغذیه جامعه معاونت سلامت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی معتقدند، برای این‌که با مشکل اختلالات ناشی از کمبود ید مواجه نشویم بر مصرف نمک یددار تصفیه شده در برنامه غذایی روزانه افراد تاکید کردند هر چند برای پیشگیری از بیماری‌های قلبی - عروقی و افزایش فشارخون، مصرف کم ‌نمک توصیه شده است اما همان مقدار کم باید از نمک یددار باشد تا ید مورد نیاز بدن تامین و نمک مصرفی نیز حتما از نوع تصفیه شده انتخاب شود تا عوارض احتمالی ناشی از وجود ناخالصی‌ها در نمک را از میان بردارد.

رعایت این نکات مهم در سلامت تغذیه‌ای مردم اثرات جدی و همیشگی داشته و با در نظر گرفتن شیوه‌های صحیح زندگی می‌تواند موجب شادابی، سلامت و بهبود تغذیه جامعه شود.