پروژه کارآفرینی طرح تیپ شیر پاستوریزه

مقدمه

شیر به عنوان یک ماده ی غذایی ارزشمند نخستین و کامل ترین غذای نوزاد انسان و حیوان را تشکیل می دهد و در تمام طول دوران رشد عنصری حیاتی در جیره غذایی و الگوی تغذیه محسوب می شود .

مواد غذایی مختلفی که مورد استفاده بشر قرار می گیرند ، عمدتا به عنوان ماده ی غذایی آفریده نشده اند بلکه یک قسمت از یک موجود جاندار و یا زنده بوده و یا مثل تخم مرغ و عسل جهت برآوردن احتیاجات دیگری از قبیل ازدیاد نسل و تغذیه زمستانی می باشند .

مواد غذایی نباتی هر کدام قسمتی از گیاه و نبات مانند میوه – ریشه – ساقه و برگ می باشند ، در حالی که شیر را به عنوان هدیه ای از مادر به فرزند خویش و به عنوان اولین ماده ی غذایی نوزاد باید شناخت که تمامی مواد غذایی مورد نیاز بدن را داراست .

مواد متشکله شیر و تأثیر عوامل مختلف بر آنها :

شیر را نمی توان به عنوان مخلوطی از پروتئین – چربی = کربوهیدرات – مواد معدنی و ویتامین ها معرفی نمود . چون مخلوط نمودن این مواد هیچ موقع شیر را به وجود نخواهد آورد و آزمایشات مختلف انجام یافته در این مورد نیز تا به حال نتیجه ای نداده است . مواد متشکله شیر از حالت خیلی ساده تا خیلی پیچیده ( کمپلکس ) که ترکیب و ساختمان قسمتی از آن ها هنوز به طور کامل مشخص و روشن نیست ، عبارتند ار :

«« پروتئین ها – چربی ها – کربوهیدرات ها – مواد معدنی و ویتامین ها  »»

تحقیقات زیادی که در این زمینه انجام شده و حتی تحقیقات سال های اخیر هم هنوز نتوانسته اند ترکیبات شیر را با تمام جزئیات آن روشن نماید .

                طی روزهای نخست زایمان به لحاظ ایجاد دگرگونی گسترده در ترکیبات آن را « آغوز »

 می خوانند .

تغذیه نوزاد با « آغوز » بسیار مهم و ضروری است . وجود « فیزیم » زیاد در « آغوز » آن را ملین می کند و به این ترتیب در تمیز شدن روده های ننوزاد و جلوگیری از تجمع میکروب های مضر نقش اساسی دارد . به همین دلیل وجود پاتن و مواد ایمنی ساز کارشناسان علوم تغذیه مصرف آغوز کاملا طبیعی می دانند . همین کارشناسان در تشریح تفاوت های موجود بین شیر و آغوز می گویند . میزان پروتئین و چربی و در نهایت ماده ی خشک در آغوز بیشتر از شیر است و همچنین به خاطر تفاوت ترکیب پروتئین های آغوز با ترکیب پروتئین های شیر آغوز در مقابل مایه پنیر حساس نبوده و منعقد نمی شود ، بنابراین از آغوز نمی توان پرورش معمول پنیر تهیه کرد و شیر مانند بسیاری از مواد غذایی دیگر خواص خود را به مدت زیادی نمی تواند حفظ کند . شیر به خودی خود حتی اگر در بهداشتی ترین شرایط نیز دوشیده شود ، دارای میکروب است حتی اگر دام از  سلامت کامل برخوردار باشد .

 شیر پس از خروج از پستان در مرحله دوشش و پس از‌ آن در معرض آلوده شدن به انواع میکروب ها می تواند قرار می گیرد .

                شیر به صورت دایمی ترکیب و خواص خود را تغییر می دهد و این عمل تحت تأثیر میکرو ارگانیسم ها و آنزیم های موجود در ترکیب انجام می شود . شیر را نباید تنها به عنوان یک نوشیدنی تلقی کرد ، بلکه ماده ی خام و ماده اصلی خیلی از فرآورده های شیری از قبیل کره – خامه – پنیر – ماست – شیرهای کندانسه و خشک – بستنی و غیره را تشکیل می دهد و درجات خوبی و مقاومت و ارزش مواد فوق بسته به ماده ی تشکیل دهنده ی اصلی آن یعنی شیر می باشد . برای این که بتوان به طور صحیح ترکیب شیر را بررسی کرد ، بهتر است آنرا به دو قسمت آب و ماده ی خشک تقسیم کنیم . قسمت اعظم ترکیب شیر را ( 4/87 % ) آب تشکیل می دهد و آن محیطی است که تمام مواد متشکله شیر به صورت محلول و یا دیسپریسون در آن قرار گرفته اند . فونکسیون آب در بدن خیلی مهم است ، به طوری که نوزاد احتیاج آب بدن خود را از آب شیر تأمین می نماید . به غیر از آب مواد دیگر متشکله شیر را تحت عنوان ماده ی خشک نام می بریم .

در شیر گاوه به طور کلی ماده خشک 6/12 درصد شیر را تشکیل می دهد که مهم ترین قسمت های ماده ی خشک را لاکتوز – چربی – مواد ازته – مواد مینرال تشکیل می دهند . در ترکیبات شیر لاکتوز بعد از آب از لحاظ مقدار بیشترین قسمت آن را تشکیل می دهد ، لاکتوز در شیر گاو بیشتر از یک سوم ماده خشک یعنی 3/37 درصد را تشکیل می دهد . یکی دیگر از مواد مهم ماده ی خشک شیر ، چربی است که مقدار آن در شیر به طور متوسط 7/3 % و در ماده ی خشک 4/29 % می باشد . این ماده سبک ترین ماده ی متشکله شیر بوده که فوری تحت تأثیر عوامل مختلف قرار گرفته و تغییر می یابد ، چربی به حالت امولسیون در داخل شیر قرار دارد .

 چربی های شیر را از  دو گروه چربی های حقیقی « گلیسیریدها » و یا مواد شبیه چربی و یا وابستگی به چربی تشکیل شده است .

مواد ازت دار :

            مواد ازت دار به نسبت 4/3 % در شیر و 8/28 % از ماده ی خشک را تشکیل می دهد ، قسمت اعظم مواد ازت دار ( 95 % ) شیر را پروتئین ها تشکیل می دهند . پروتئین های شیر هم قسمت اعظم ( 80 % ) از کازئین تشکیل می شود .

مینرال یا مواد معدنی :

            75/0 درصد شیر و 5/5 % ماده ی خشک را تشکیل می دهند . برخی از مواد معدنی که در بروز خیلی از خواص فیزیکی و شیمیایی و حتی تکنولوژی شیر موثرند ، محلول بوده و برخی دیگر به حالت کلوئیدی در داخل شیر موجود می باشنند . این مواد ( کلسیم – سدیم – پتاسیم – منیزیم – آهن – مس – ید ) به حالت فسفات ها و کلرورها وجود دارد .

کمیت های فیزیکی قابل اندازه گیری شیر :

وزن مخصوص شیر :

                شیر ماده ای است که از تجمع مواد مختلفی به وجود آمده و مسلما وزن مخصوص هر یک از اینن مواد در وزن مخصوص شیر تأثیر به خصوصی خواهند داشت .به عبارت دیگر می توان گفت : وزن مخصوص شیر مقدار متوسطی است از وزن مخصوص مواد متشکله شیر ، وزن مخصوص شیر گاو به طور متوسط 023/1 می باشد یعنی 32/0 میلی گرم از آب مقطر سنگین تر است ( لازم به ذکر است که وزن مخصوص شیر قابل

 قبول در کارخانجات شیر داخلی مابین 028/1 – 032/1 می باشد ) . می توان گفت که هر چه نمونه شیر از لحاظ ماده ی خشک غنی بوده باشد به همان نسبت بر وزن مخصوص آن افزوده خواهد شد ، به عنوان مثال می توان شیر انسان با وزن مخصوص 030/1 و شیر گوسفند با وزن مخصوص 036 /1 و شیر گاوه با 032/1 را ذکر کرد و نتیجه گرفت که چون ماده ی خشک شیر انسان کمتر است و در نتیجه وزن مخصوص کمتری را دارا می باشد .

                وزن مخصوص به وسیله ی دستگاههای شیشه ای کوچکی به نام « لاکتودانسیمتر » اندازه گیری می شود . در کارخانه شیر با اندازه گیری وزن مخصوص به اضافه نمودن آب در شیر و یا برداشت چربی شیر پی می برند و به همین خاطر از تحویل شیر با دانسیته ی کمتر یا بیشتر از اعداد فوق خودداری می نمایند .

ویسکوزیته شیر :

                شیر محلولی است که غلیظ تر از آب می باشد و در اثنای خالی کردن آن از ظرفی به ظرف دیگر مقاومتی از خود نشان می دهد که در اصطلاح به نام « ویسکوزیته » یا کشش سطحی نامیده می شود که این خاصیت از امولسیون مواد کولوئیدال مخصوصا کازئین یا چربی شیر حاصل می شود ، ویستکوزیته آب در20 درجه سانتی گراد 005/1 بوده در حالی که ویسکوزیته شیر 2 می باشد ، بعضی از میکروب ها مانند :

Ract , Lactic viscosus ., Mesntericus viscosus , Coli aerogenes   سبب افزایش ویسکوزیته  و حرارت باعث کاهش ویسکوزیته شیر می شوند . ویسکوزیته شیر توسط دستگاه ویسکوزی متر اندازه گیری می شود که در کارخانجات در حال حاضر انجام نمی گیرد .

اسیدیته شیر :

                PH  شیر تازه دوشیده شده برابر 6/6 می باشد یعنی شیر تازه خاصیت اسیدی ضعیفی دارد . هرگاه 

شیر تازه در مجاورت فنل فتالئین با سود 1/0 نرمال تیتر شود به 6/1 سانتی متر سود سود آور احتیاج می باشد که اگر این مقدار را بر حسب اسیدلاکتیک بیان کنیم مقدار 16/0 درصد خواهد بود . این اسیدیته بنه نام اسیدیته طبیعی شیر که از کازئین – فسفات ها – سیترال ها و البومین حاصل می شود ، گفته می شود . اسیدیته شیر گاو تحت تأثیر عوامل مختلف قرار گرفته به طوری که مقدار اسیدیته آن بین 3/0 تا 8/0 درصد متغیر متغیر می باشد ، به طوری که می دانید شیر قادر به محافظت اسیدیته خود نبوده و تحت تأثیر عوامل مختلف از جمله باکتری های لاکتیک قرار گرفته و بر مقدار اسید لاکتیک افزوده می گردد .

                توسعه اسیدیته در شیر غیر مطلوب می باشد چون سبب تغییراتی در حالت تازگی و مزه شیر می شود . علاوه بر آن در مراحل مختلف تکنولوژی شیر مشکلاتی را پیش می آورد و باعث انعقاد آن در لوله ها و مخازن می شود . کارخانه های شیر بر روی اسیدیته شیر تأکید فراوان داشته و از فاکتور های تحویل شیر محسوب می شود . اسیدیته شیر در کارخانه های داخلی بر اساس روش درنیک “ Dornik "  بیان می شود و اسیدیته قابل قبول شیر حداکثر 18 درجه درنیک و حداقل 13 درجه درنیک می باشد . بعضی از بیماری ها باعث کاهش اسیدیته می شود و به همین خاطر حداقل آن نیز در نظر گرفته می شود . درجه درنیک با تیتراسیون 10 سی سی شیر با سود              به دست می آید . روش های دیگر مثل تورنر و سوکسلت هنکل در کارخانه های شیر به کار گرفته نمی شود .