نخستین اصل از اصول اخلاقی مدیریت ، شرح صدر است .
تفسیر شرح صدر :
شرح صدر مرکب است از دو کلمه (( شرح )) و ((صدر )) ابتدا هر یک از این دو کلمه را معنا می کنیم . کلمه ((شرح)) در لغت به معنای بسط و گسترش و باز کردن است . راغب در کتاب مفردات القرآن در تفسیر کلمه ((شرح)) می نویسد: أصلَ الشّرحَ بسطَ اللّحم و نحوُه . ریشه لغت ((شرح)) باز کردن گوشت ومانند آن است . وقتی که کسی یک مسأله علمی پیچیده را برای دیگران بسته ونا مفهوم است باز می کند می گویند مسأله را شرح کرد . عمل شکافتن مسائل علمی و باز کردن پیچیدگیهای آن ، باطن آن مسائل را قابلیت رویت عقلی می دهد و لذا به این عمل نیز شرح و تشریح گفته می شود. اما کلمه ((صدر)) : صدر دو معنا دارد : یکی حقیقی و دیگری مجازی . معنای حقیقی صدر، قفسه سینه و معنای مجازی آن عبارت است از جایگاه ادراکات و شناختهای انسان یا محلی که مرکز ادراکات عقلی و قبلی انسان در آنجا قرار دارد.
وقتی که ما صدر را در مرکز ادراکات به کار می بریم مرتکب دو مجاز شده ایم: یکی اینکه مجازاً (( صدر )) را در (( قلب )) به کار برده ایم و مجازاً در روح استعمال نموده ایم . به عبارتی هر چه ظرفیت فکری و روحی انسان بیشتر باشد دارای شرح صدر بیشتر و هر چه ظرفیت انسان کمتر باشد دچار ضیق صدر بیشتر است .
مدیر شایسته نیازمند صفات و ویژگی هایی است که عمده آن ویژگی ها یا تمام آنها از شرح صدر مایه می گیرند.
بصیرت ، بینش سیاسی ، حسن خلق ، رفق و مدارا ، قاطعیت ، انتقاد پذیری ، تغافل ، امید و استقامت از ویژگی های یک مدیر شایسته است و همه این صفات از آثار شرح صدر هستند .
1. بصیرت : در انواع مدیریت ها ، به ویژه در مدیریت جامعه ، مدیر علاوه بر دانش مدیریت نیازمند به روشن بینی و بصیرت و بینش است تا او را قادر سازد در هر موقعیت نقش مقتضی را ایفا نماید. ممکن است کسی دانش مدیریت را دارا باشد ولی بینش مدیریت نداشته باشد بتواند کتابی در زمینه مدیریت بنویسد و در دانشگاه مدیریت تدریس کند ولی در مقام عمل به دلیل فقدان بینش مدیریت مدیر خوبی نباشد.
بینش مدیریت چیست ؟
بینش مدیریت احساس ویژه ای است که شکوفایی آن انسان را به انجام کار از طریق دیگران قادر می سازد و او را دارای هنر مدیریت می نماید.
2. بینش سیاسی : یکی دیگر از آثار شرح صدر که در رابطه با مدیریت قابل توجه است عبارت است از ((بینش سیاسی )) . شرح صدر انسان را سیاستمدار می کند ، شرح صدر اسلامی به انسان بینش سیاسی اسلامی می دهد، برای تبیین این اثر دو مسأله باید مورد بررسی قرار گیرد . الف) رابطه سیاست و مدیریت . ب) رابطه سیاست و شرح صدر.
سیاست و مدیریت : سیاست از لوازم اجتناب ناپذیر مدیریت است و تنها کسی می تواند از عهده اداره گروه، سازمان و حکومت برآید که بینش سیاسی داشته باشد و هر چه تشکیلات اداری گسترده تر و مشکلات آن بیشتر باشد نیاز آن به تدبیر و سیاست و مدیر سیاستمدار افزون تر است. قوی ترین تعبیر در تبیین رابطه سیاست و مدیریت و رهبری جامعه این جمله امیرالمومنین علیه السلام است که می فرمایند: ألمُلکُ بیاسه .(حکومت عین سیاست است )
سیاست و شرح صدر : شرح صدر به معنای گسترش ظرفیت فکری و روحی است و گسترش اندیشه و روان موجب می شود که بینش مدیریت در انسان تقویت شود. بنابراین، با در نظر گرفتن اینکه سیاست چیزی جز روان شناسی فرد وجامعه برای اجرای نقش مدیریت نیست، نقش شرح صدر در تقویت بینش و بنیه سیاسی مدیریت جامعه مشخص می شود. شرح صدر اسلامی یعنی گسترش ظرفیت انسان برای پذیرش حق، بینش سیاسی اسلامی آدمی را تقویت می کند و مدیریت را در مسیر حق و عدل قرار می دهد.
3. حسن خلق : حسن خلق یکی دیگر از ویژگی هایی است که برای مدیریت بسیار لازم و ضروری است. مدیریت عبارت است از انجام کارها از طریق دیگران و علم مدیریت علمی است که انسان را به انجام کارها از طریق دیگران هدایت می کند. و عمل به این علم هنر مدیریت نامیده می شود و اخلاق مدیریت خصلتهایی است که عمل به این علم را میسر می سازد . در میان این خصلتها حسن خلق از اهمیت ویژه ای برخوردار است . حسن خلق نیز یکی از آثار شرح صدر است و تنها افراد با ظرفیت می توانند خوش اخلاق باشند.
4. رفق و مدارا : یکی از خصوصیات اخلاقی ضروری و اجتناب ناپذیر برای مدیریت ویژگی رفق و مدارا است. این خصوصیت مدیر را قادر می سازد که در شرایط مختلف ، انعطاف پذیری لازم را داشته باشد و افرادی را که سلیقه های گوناگون و افکار و احساسات متضاد دارند در جهتی که خود می خواهد هدایت کند و به کار گیرد . کلمه رفق به معنای (( نرمش در برخورد با دیگران )) است. مدارا نیز به همین معنا است . در فارسی بیشتر از کلمه مدارا استفاده می شود . روایتی از امام صادق(ع) در مورد رفق و مدارا که فرمودند : مَن کانَ رَفیقاً فی أمرهِ نال ما یریدُ منَ النّاسِ . کسی که سیاست رفق را در امور به کار گیرد هرچه از مردم بخواهد به آن نائل می آید. جمله ای از محدثان شیعه و سنی که نقل کرده اند : إنّ الله رَفیقٌ یحبُّ الرِّفقَ( خداوند رفیق است و رفق را دوست می دارد .) رفیق به معنای کسی است که بسیار اهل رفق و مدارا است و اطلاق رفیق به خداوند متعال از این باب است که او با بندگان خود بسیار مدارا می کند . در دعای جوشن کبیر نیز خداوند با نام (( رفیق )) خوانده می شود: أللهُمَّ إنی أسئلُکَ بإسمِکَ یا شفیقُ یا رَفیقُ