سوره احزاب متضمن پنج خطاب به حضرت پیامبر اکرم (ص) یعنی هدایتگر امت و راهبر آن ا ست. پس از هر خطاب اموری را بیان میدارد که اجرای آن توسط پیامبر برای ایشان و همه امت مطلوب است.
1. اولین خطاب:«یا ایّها النّّبیّ اتق الله و لاتطع الکافرین و المنافقین انّ الله کان علیماحکیما. و اتّبع ما یوحی الیک من ربّک ا نّ الله کان بما تعملون خبیرا.و توکل علی الله و کفی بالله وکیلا»(ای پیامبر،از خدا بترس و از کافران و منافقان اطاعت مکن ، زیرا خدا دانا و حکیم است . از هر چه از پروردگار وحی می شود اطاعت مکن ، زیرا خدا به آنچه می کنید آگاه است. به خدا توکل کن ،زیرا خدا کار سازی بسنده است .)
امر و نهی، هر دو متوجه پیامبر اکرم است . این دو برای تثبیت هر چه بیشتر اوست. همان گونه که شما به کسی که در حال پیشرفت است می گویید کسل مشو ،و یا به هر طرف برتر- در مسابقه میگویید سست مشو ! او که پیامبر خداست در تقوا کوتاهی نکرد ،و با کفر و نفاق نرمش به خرج نداد و جزاز وحی که بر او نازل شد از چیزد یگری پیروی ننمود،و از نامهای این پیامبر گرانقدر متوکل است. پس اگر به توکل امر میشود در واقع استمرار حالتی است که در میان مردم به آن معروف شده است.
2.دومین خطاب در این سوره چنین است:« یا ایّها ا لنّبیّ قل لأ زواجک إ ن کنتنّ تردن الحیاه الدنیا و زینتها فتعالین أمتعکن و أسرّحکن سرلحا جمیلا»(ای پیامبر، به زنانت بگو : اگر خواهان زندگی دنیا وزینتهای ان هستید ،بیایید تا شما را بهرمند سازم و به وجهی نیکو رهایتان کنم.)
خانه پیامبر کاخ پادشاه نیست ،او در خانه خود به آسا نترین و کمترین اثاثیه اکتفا می کرد . در این بیت که خانه وحی است ، امکان اطاعت از شهوات و پیروی از لذتهای بیهوده وجود ندارد.
پیامبر اکرم (ص) زیر سلطه شکمش نبود ،ودر زندگی او مجالی برای فزونی طلبی وزیاده روی در غذاهای نیکو و زندگی مرفه وجود نداشت ،ولی همشرا نش از خانهای برزگان و ثروتمندان آمده بودند و به زندگی مرفه عادت داشتند ، لذا خیلی زود همه همسران گرد آمدند و خواستار نفقهای بیشتر و امکانات مرفه تر شدند ! وحی نازل شد تا همه این خواسته ها را از میان بردارد.
3.سو مین خطاب در این سوره چنین است :« یا ایّها الّنبیّ انّا ارسلناک شاهدا و مبشرأ و نذیرا و داعیا الی الله بإ ذنه و سراجاً منیرا» ( ای پیامبر، ما تو را فرستادیم تا شاهد و مژده دهنده و بیم دهنده باشی. و مردم را به فرمان خدا به سوی او بخوانی و چراغی تابناک باشی.)
پیش از محمد (ص) نبو ت عامه ای که برای تمام بشریت باشد وجود نداشته است!در گذشته هر یک از پیامبران به طور ویژه فقط برای قوم خود مبعوث می گر دیدند . اما نور ی که بر همه هستی تابیدن گرفت آفتاب تابان آخرت نبوت بود .
لذا قران کریم ، این کتاب جاودانه الهی، اساس رسالت او شد. که در همان حال معجزه او نیز بود . قرآ ن خطابی است بر همه انسانها تا آنکه قیامت بر پا شود. طبیعت این خطاب گواهی می دهد که از جانب خداوند بی همتاست ، و حضرت محمد (ص) هیچ نقشی در آن ندارد مگر دریافت آن از سوی پروردگار و ابلا غش به مردم و اسوه حسنه بودن برای آنها.
4.چهار مین خطاب در سوره احزاب طبقاتی را در بر میگیرد که امهات المؤمنین از آنان انتخاب می شوند. نه هر زنی شایسته آن است که همسر انسانی عظیم الشأن گردد.
انسان با کرامت و بزرگوار به فردی مانند خود نیاز دارد تا مجبور نشود به او بگوید:
ذریتی فإن الشُّحَّ یا ام مالک لصالح اخلاق الرجال سروق!
(ای ام مالک مرا رها مکن که تنگدستی اخلا ق نیک مردان را می رباید)یا اینکه ان گونه که حاتم به همسرش می گوید:
اما ویَّ إنّ المال غاد و رائحٌ و تبقی من المال الأ حادیثُ و الذکر!!
(بدرستی که مال و ثروت مانند پول و دارایی از بین رفتنی است ، و صرفاً از آنها صحبتها و خاطراتی بر جای می ماند .)
باید که زن همسرش را در آنچه بدان مکلف شده یاری کند. پس اگر یار او نیست لااقل باری بر دوشش نباشد!!
5.آخرین ندا ، این فرمایش خداوند متعال است:« یا ایّها ا لنّبیّ قل لا زواجک و بتاتک و نساء المؤ منین ید نین علیهنّ من جلا بیهنّ ذلک أدنی أ ن یعرفن فلا یؤذین و کان الله غفوراً رحیما»(ای پیامبر ،به زنان و دختران خود و زنان مومنان بگو که چدار خود را بر خود فرو پوشند . این مناسبتر است ، تا شناخته شوند و در مورد آزار واقع نگردند. و خدا آمرزنده و مهربا ن است .) آیات بعدی دلیل این فرمان را شرح می دهند.
همانگونه که در مقدمه آمد در کنار خطابهای که پیامبر اکرم نازل شد شش خطاب نیز برای مؤمنان آمد.
نخستین خطاب موقعیت مد ینه در هنگام هجوم احزاب را بررسی می کند . موقعیت بسیار سخت بود، تمام کفار از اطراف و اکناف شبه جزیره عربستان به سمت مدینه آمده بودند تا آنها را اشغال کنند. هسته های منافقین و یهود نیز در داخل شهر آنها را یاری می کردند . مسلمانان که در میان دو سنگ آسیاب واقع شده بودند ، سعی می کند خود را از این دریای خروشان نجات دهد « إذجاء و کم من فوقکم و أ سفل منکم و إذزاغت الابصار و بلغت القلوب الحناجر و تظنون بالله الظنونا هنالک ابتلی المنون و الزلوا ز لزالاشدیدا»(آن گاه که از سمت پایین بر شما تا ختند ،چشمها خیره شد و دلها به گلوگاه رسیده بود و به خدا گمانهای گوناگون می بردید . در آنجا مومنان در معرض امتحان در آمدندو سخت متزلزل شدند.)
مسلمانان در پشت خند قی که حفر کرده بودند ، یکدیگر را یاری می کردند ،و به چپ و راست می شتافتند تا نارسایها و کمبود ها را بر طرف کنند. اگر در ستی ارتباط با خدا نبود ، مدافعان از پایداری عاجز می ماندند، آنها غرق در ناز و نعمت نشدند تا آنها آمادگی خود را از دست بدهند بلکه همان گونه که خداوند فرمود:«و لما رأ ی المنون الاحزاب قالوا هذا ما وعد ناالله و رسوله و صدق الله و رسوله و مازادهم إلا ایمانا وتسلیما.من المؤمنین رجال صدقوا ما عاهدوا الله علیه فمنهم من قضی نحبه و منهم من ینتظر وما بدّ لو ا تبدیلا»( و چون مومنان آن گروهها را دیدند، گفتند : این همان چیزی است که خدا و پیامبرش به ما وعده داده اند و خدا و پیامبرش راست گفته اند و جز به ایمان و تسلیمشان نیفزود. از مومنان مردانی هستند که به پیمانی که با خدا بسته بودند و فا کردند بعضی برسر پیمان خویش جان با ختند و بعضی چشم به راه اند و هیچ پیمان خود د گرگون نکرده اند .)
منطق عقیده داران غیر از منطق منفعت جویان است.
مدافعان مدینه حقیقتا از حدود آن پاسداری کردند و دفاع از آن را مستحکم نمودند، لذا هیچ روز نهای برای در کمین نشستگان باقی نماند!
اما یاس و نا امیدی مهاجمان را به سستی کشاند. آنها بر گرد مدینه می چر خیدند بی آنکه روزنه و یا منفذی برای ورود به آن بیابند . سپس طو فانی سر کوب کننده و سخت بر آنها وزیدن گرفت که خیمه ایشان را از جا کند و نیرویشان را پس راند و از بر جای ماندن مایوسشان ساخت. پس تصمیم به مراجعت گرفتنند:«و رد الله الذین کفروا بغیظهم لم ینالو ا اخیرا و کفی الله المومنین ا لتقا ل و کان الله قویا عزیزا» (خدا کافرا ن کینه توز را باز پس زد اینان به هیچ غنیمتی دست نیا فتند . ودر کارزار مومنان را خدا بسنده است زیرا خدا پرتوان و پیروزمند است.)
پیامبر اکرم در این مورد چنین اظهار نظر فر مودند: « الحمدالله وحده ، صدق و عده ،و اعز جنده ، و هزم الاحزاب و حده» (سپاس و ستایش تنها خداوند را سزاست ، که در و عدهاش صادق بود و سربازانش را عزت بخشید و همه احزاب را بتنهایی شکست داد.)پس از جنگ ، احزاب مشرک در یا فتند که امکان دست یا بی به مدینه وجود ندارد ! لذا د یگر به فکر اشغال آن نیفتادند و صرفا با زگشت را غنیمت شمرده به آن اکتفا کردند.
دومین خطاب به منومنان در این سوره چنین است :« ایها الذین آمنوا اذکر و الله ذکرا اکثیرا و سجوه بکره و اصیلا»( ای کسا نی که ایمان آورده اید ، خدا را فراوان یاد کنید . و هر با مداد و شبا نگاه تسبیحش گو یید. ) معتقدم که این نداء پیش از آنکه به افراد خطاب شود، همه جامعه را مخاطب قرار میدهد . امت اسلام صاحب ر سالتی جهانی ا ست و با ید چشم به حرا ست آن دا شته با شد و ازآن دفاع کند.برقراری این دین آسمانی بر اساس طرفداری از خداوند و اعتلا ی شعایر او و یقین به دیدارش در روز معاد استوار است . هیچ یک از ملتهای کنونی این معانی را نمی شناسند و فصل مشترک فعالیتعای تمام آنها عبارت است از:بالا بردن سطح معیشت و زندکی ، زیبا سازی این جهان ، اما حرف و سخن از آخرت اقدامی بیهود هو شوخی است!
همانا ادیان گذشته در آشنا سازی مردم با خدا وند و اماده کردن برای دیدارششکست خوردند. و عبادت و پرستش خاک ، جهان را فرا گرفت!
وقتی امت ما پرچم عبادت خداوند را برافرازد ، آن گاه شایسته این آیه می شود که می فرماید:«هو الذی یصلی علیکم و ملا ئکته لیخر کم من ا لظلمات الی النور و کان بالمومنین رحیما»( اوست که خود و فر شتگا نش بر شما درود می فرستند تا شما را از تاریکی به رو شنی برد ، زیرا خداوند با مومنان مهربان است .)
همانا درود خداوند و ملا ئکه او برا ی ا متی است که خدای را به یاد می آورندو دیگران را به او یاد آور میشوند، و تبلیغ او را و ظیفه و شغل خویش قرار می دهند .مسلمانان در قرنهایی که اولین ملت در جهان بودند به در جه اتقا یافته بودند،سپس خداوند را فراموش کردند،لذا خداوندنیز چنان کرد که خود را از یاد ببرند ،و آنها در حال حاضر در مقام و در جه پاینی قرار دارند....
سومین خطاب یک حکم فرعی فقهی است:«با ایّها الّذین آمنوا اذا نکحتم المومنات ثم طلقتموهن من قبل ان تمسو هن فمالکم علیهن من عده تعتدونها....) (ای کسا نیکه ایمان آور ده اید ، چون زنان مو من را نکاح کردید و پیش از آنکه با آنها نزدیکی کنید طلاقشان گفتید ، شما را بر آنها عده ای نیست که بر سر آرند...) اصول احکام فقهی و فروغ ان مادامی که نص در مورد آنها پا بر جا با شد، ضرورتا به گونه ای یکسان با ید اطاعت شوند.
اما چهار مین نداء برا ی ورود به خانه پیامبر اکرم است. آنها که هسته اصلی مومنان را تشکیل می دهند پیامبر خدا را بیش از وجود خود دوست می دارند . این مطلب ممکن است آنها را بر آن دارد تا رفت و آمد نزد ایشان را فزونی بخشد ضمنا برخی افراد بیکار نمی دادندچگونه اوقات فراغت خود را بگذارانند! و هستند کسانی که تفریح و یا همنشینی بزرگان را دوست می دارند.لذا ضرورت یافت تا این ارشاد حکیمانهنازل شود :«یا ایهاالذین آمنوا لا تدخلوا بیوت النبی الا ان یوذن لکم الی طعام غیر ناظرین إ ناه ولکن اذادعیتم فادخلوا فاذا طعمتم فانتشروا ولا مستأ نسین لحد یث.....)( ای کسانی که ایمان آورده اید ، به خانه های پیامبر داخل مشوید مگر شما را به خوردن طعامی فرا خوانند ، بی انکه منتظر بنشینیدتا طعام حاضر شود.اگر شما را فراخواندند داخل شوید و چون طعام خوردید پراکنده گردید، نه آنکه برای سر گرمی سخن اغاز کنید....)
این گونه تنظیم امور در خانه بزرگان که معمولا منزلشان دارای بخشهای مختلفی می با شد ،نیز امری معمولی و عادی است !اما خانه پیامبر فقط چند اطا ق با طول و عرض محدود، و چسبیده به مسجد . پس حتما ضرورت دارد تا دیدار ازآ ن تنظیم شود.