شیراز
شیراز یکی از شهرهای بزرگ ایران و مرکز استان فارس می‌باشد. این شهر در ارتفاع 1486 متری از سطح دریا[۵] و در منطقه یکوهستانی زاگرس واقع شده و آب و هوای معتدلی دارد.[۹] همچنین این شهر دارای جاذبه‌های جهانگردی فراوانی است و به‌عنوان شهر شعر، شراب، گل و پایتخت فرهنگی ایران شناخته شده‌است.[۱۰] شهر شیراز با ۳۴۰ کیلومتر مربع وسعت سومین شهر بزرگ ایران پس از شهرهای تهران و مشهد محسوب می‌گردد.[۳] همچنین براساس سرشماری رسمی سال ۱۳۸۵ خورشیدی جمعیت این شهر بالغ بر ۱٬۲۱۴٬۸۰۸ نفر بوده‌است که از این جهت ششمین شهر بزرگ ایران به‌شمار می‌رود.[۲] شیراز به ۹ منطقهیشهری تقسیم شده‌است که هر منطقه دارای یک شهرداری منطقه‌ای است.[۱۱]
شهر شیراز آرامگاه شاعرانی همچون حافظ و سعدی را در خود جای داده‌است و سرونازهای این شهر آوازهیجهانی پیدا کرده‌اند. عطر شکوفهینارنجستان‌ها، آب و هوای معتدل و مردم نرم‌خو و میهمان‌نواز شیراز به‌همراه جاذبهیتاریخی، فرهنگی، مذهبی و طبیعی فراوان، همواره گردشگران زیادی را به‌سوی خود فرا می‌خواند.[۱۲]
وجه تسمیه
در افسانه‌ها آمده‌است که شیراز فرزند تهمورس (از پادشاهان سلسله پیشدادیان) شهر شیراز را تأسیس کرد و نام خود را بدان بخشید. به روایتی دیگر نام این دیار «شهرراز» بوده که به اختصار شهر از و شیراز خوانده شده‌است. البته براساس تحقیقات تدسکو شیراز به معنای مرکز انگور خوب است.[۹][۱]
ابن حوقل -جغرافی‌دان مسلمان قرن چهارم هجری- علت نام‌گذاری شیراز بدین نام را شباهت این سرزمین به اندرون شیر می‌داند؛ چرا که به قول او عموماً خواربار نواحی دیگر بدان‌جا حمل می‌شد و از آن‌جا چیزی به جایی نمی‌بردند.
بنا به نوشتهیکتاب صورالاقالیم، از جهت وجود دام‌های بسیار در دشت شیراز، آن‌جا را «شیرساز» نامیده‌اند. برخلاف پندار پاره‌ای از جغرافی‌دانان مسلمان، تأسیس این شهر به قرن‌ها قبل از ورود اسلام به ایران باز می‌گردد.[۱][۱۳]
علاوه بر آن‌چه گفته شد، کاوش‌های باستان‌شناسی در تخت جمشید، به سرپرستی جورج کامرون در سال ۱۳۱۴ خورشیدی به پیدایش خشت‌نبشته‌هایی انجامید که بر روی چند فقره از آنها نام شیراز مشخص شده‌بود. بدین ترتیب می‌توان احتمال داد این شهر -که در عهد رونق تخت جمشید، آبادی کوچکی بیش نبوده‌است- بعد از انهدام پایتخت هخامنشیان، سمندروار از دل خاکستر آن دیار برپا خاسته‌است.[۱][۱۴]
پیشینه
بنوشته جان لیمبرت، ایران شناس، دیپلمات و مدرس سابق دانشگاه پهلوی شیراز، شیراز همیشه در طول تاریخ خود مرکز فارس نبوده است. شیراز طبق استانداردهای ایران شهری جدید بشمار می‌آید. تاریخنگاران اسلامی بر این عقیده هستند که شیراز در قرن اول هجری به توسط عبدالملک مروان بنیان نهاده‌شده است. یک تاریخنگار محلی در مورد شیراز می نویسد: جایی است که هیچگاه با بت پرستی آلوده نشده‌است. در نوشته های حمدالله مستوفی معتقد است که معتبرترین روایت این است که محمد برادر حجاج ابن یوسف پس از تبلیغ اسلام شهر شیراز را بنیان، یا دوباره بنیان می نهد. بگفته حمدالله مستوفی روایت دیگری است که این کار توسط برادر زاده او محمد ابن قاسم ابن ابی عقیل انجام شده‌است. او تاریخ این کار را سال ۷۴ هجری می‌نویسد. [۱۵] لیمبرت عنوان می‌دارد که می‌بایست نشانه‌هایی از سکونت پیش از اسلام در محل یا نزدیک شهر وجود داشته است که نام شهر را به آن داده است. مخصوصا با توجه به اشاره‌ای که حمدالله مستوفی داشته است. لیمبرت عنوان می‌دارد که کتیبه‌ای عیلامی در تخت جمشید حاوی نام قلعه‌ای بنام تیرازیس است یا شیرازیس است. او با توجه با اشارات موجود در منابع اسلامی و سایر اسناد و شواهد باستان شناسی همچنین با توجه به مهر هایی مربوط به اواخر ساسانی و اوایل اسلام حاوی نام شیراز یافت شده در محل قصر ابونصر، معتقد است که قصر ابونصر در شرق محل کنونی شهر شیراز در نزدیکی روستای سعدی قلعه ای بوده که شیراز نام داشته‌است. او چنین نتیجه می گیرد که محل اولیه شیراز، این استحکامات موجود در محل قصر ابونصر بوده که همان محل قلعه تیرازیس یا شیرازیس یاد شده در لوح تخت جمشید است و بعد ها پس از آنکه شهر فعلی شیراز در نزدیک این قلعه بنیان نهاده شده، این شهر نام خود را از این قلعه در حوالی شهر به یادگار گرفته است. [۱۵]
پس از حمله اعراب به ایران و انحطاط شهر استخر، اهمیت شهر استخر به شیراز منتقل شد. در قرن چهارم و پنجم هجری قمری سلسله آل بویه فارس، شیراز را به پایتختی برگزیدند و مساجد، قصرها، کتابخانه و حصاری در آن بنا نمودند. در حمله چنگیز خان مغول، شیراز از تخریب و قتل عام در امان ماند چرا که حکمرانان محلی به پرداخت مالیات به مغولان رضایت دادند. شیراز همچنین از قتل عام تیمور نیز در امان ماند زیرا شاه شجاع، فرماندار فارس تسلیم شد.[۱۶]
در قرن سیزدهم میلادی، بدلیل رونق علم، فرهنگ و هنر، شیراز به دارالعلم مشهور شد. تعداد زیادی از شاعران، صوفیان و فیلسوفان مشهور ایرانی در شیراز متولد شده‌اند که سهم مهمی در به شهرت رسانیدن شیراز داشته‌اند. از بین انها می‌توان سعدی، حافظ و ملاصدرا را نام برد.[۱۶]
در دوره صفویه و حکومت شاه عباس، شیراز تحت زمام امام قلی خان دارای رونق بود و وی بناهای با شکوهی در شیراز ساخت. پس از حمله افغانها به ایران و سقوط صفویه، دوران نزول شیراز آغاز گشت و سپس با شورش حکمرانان محلی در دوره افشاریان بر علیه نادر شاه، این وضع بدتر گشت. نادر شاه سپاهی را روانه شیراز کرد و شهر پس از چندین ماه محاصره سقوط کرد. پس از این حمله بسیاری از بناهای با شکوه شیراز از بین رفت و جمعیت شیراز به ۵۰۰۰۰ نفر، یعنی ربع جمعیت قرن پیش از آن تنزل یافت.[۱۶]
شیراز باز بسرعت رونق یافت. کریم خان زند شیراز را به‌عنوان پایتخت سلطنت خود برگزید. وی با استخدام ۱۲۰۰۰ کارگر، اقدام به ساخت قلعه‌ای در مرکز شهر و خندقی دورتادور شهر نمود. وی همچنین به ساخت مسجد، حمام، آب انبار و بازار اقدام نمود. در دوره زندیه همچنین شیراز دارای سیستم آبیاری و زهکشی گردید. پس از کریم خان، جانشینان وی موفق به حفظ سلسله زندیه نشدند و پس از روی کار آمدن قاجارها، آقا محمد خان قاجار پایتخت را به تهران منتقل نمود. در دوره قاجاریه نیز شیراز از اهمیت خاصی برخوردار بوده‌است و حکمرانی شیراز همواره به‌عنوان امتیاز ویژه‌ای بوده که به حکمرانان داده می‌شده‌است. بسیاری از باغها و ساختمانهای شیراز در این دوره ساخته شده‌است. نوسازی شیراز از دوره پهلوی آغاز گشت. در این دوره چندین بیمارستان، دانشگاه و کارخانه در شیراز ساخته شد که مهم‌ترین آنها را بترتیب می‌توان بیمارستان نمازی، دانشگاه شیراز و پالایشگاه نفت شیراز دانست.[۱۶]
پس از انقلاب، احیا و مرمت آثار تاریخی مورد توجه قرار گرفته‌است که از مهم‌ترین کارهای انجام گرفته می‌توان به احیای ارگ کریم خان، مرمت و بازسازی آرامگاه خواجوی کرمانی و دروازه قرآن، حمام وکیل و حافظیه اشاره نمود.[۱۶]
جغرافیا و آب و هوا
شیراز در ارتفاع ۱۴۸۶ متری از سطح دریا،[۵] در دامنهیکوه‌های دراک، بمو، سبزپوشان، چهل‌مقام و باباکوهی (از رشته‌کوه زاگرس)، در فاصلهی۹۱۹ کیلومتری جنوب تهران و در بخش مرکزی استان فارس واقع شده‌است. این شهر دارای آب و هوای معتدلی است. یک رود فصلی از وسط شهر عبور می‌کند که به رودخانه خشک معروف است و تنها در فصل زمستان و بهار آب دارد. این رود به دریاچه مهارلو واقع در جنوب شرقی شیراز می‌ریزد. همچنین این شهر در '۳۷°۲۹ شمالی و '۳۲°۵۷ شرقی قرار دارد.[۱۲]
مردم
زبان
لهجه شیرازی یکی از لهجه‌های زبان فارسی است. از زمان تشکیل شیراز لهجه شیرازی به سه گونهی«شیرازی میانه»، «شیرازی پودنکی» و «شیرازی قصردشتی» بخش شد. با این‌که تمامی لهجه‌های شیرازی از یک لهجه یعنی لهجهیاصیل سرچشمه می‌گیرند؛ اما اصلاحاتی که در لهجه‌های منشعب وجود دارد گاهاً باعث می‌شود که این تصور حاصل شود که این لهجه‌ها از ریشه با هم متفاوتند. البته اصطلاحات هر خانواده با خانوادهیدیگر در موارد بسیار معدودی تفاوت دارند.[۱۸]
فرهنگ
شیراز نقش ویژه‌ای در فرهنگ ایران دارد و «پایتخت فرهنگی ایران» محسوب می‌شود.[۱۹]
شاعران بسیاری از این شهر برخاسته‌اند. از میان آنها سعدی و حافظ شهرت جهانی پیدا کرده‌اند. آرامگاه این دو شاعر همواره پذیرای جهانگردان بسیاری از سراسر جهان می‌باشد. از دیگر شاعران معروف شیرازی می‌توان به اهلی شیرازی، شوریده شیرازی، قاآنی شیرازی و وصال شیرازی اشاره نمود.[۱۶]
شیراز به شهر شعر، شراب، باغ و گل و بلبل معروف است. باغ در فرهنگ ایرانیان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و شیراز از قدیم به داشتن باغ‌های بسیار و زیبا مشهور بوده‌است. شیراز از دوران باستان باغ‌های انگور فراوانی داشته و همین باعث شهرت جهانی شراب شیراز در دنیا شده‌است. امروزه بیشتر باغ‌های این شهر در شمال غرب آن و در مناطق قصردشت، کشن، چمران و معالی‌آباد واقع شده‌اند. تعدادی از باغ‌های شیراز از لحاظ تاریخی بسیار حایز اهمیت هستند و به‌عنوان مراکز مهم گردشگری به‌شمار می‌آیند. از معروف‌ترین این باغها می‌توان به باغ ارم، باغ عفیف‌آباد، باغ دلگشا و باغ جهان‌نما اشاره نمود.[۱۶]
جمعیت
تغییرات جمعیت شیراز بین سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۸۵[۲۰]
در نخستین سرشماری رسمی ایران که در سال ۱۳۳۵ خورشیدی انجام گرفت، شهر شیراز با ۱۷۰٬۶۵۹ نفر جمعیت ششمین شهر پرجمعیت ایران بود. در سرشماری سال ۱۳۵۵ خورشیدی این شهر با پیشی‌گرفتن بر آبادان به پنجمین شهر پرجمعیت ایران تبدیل شد و تا سرشماری سال ۱۳۷۵ خورشیدی همین جایگاه را در اختیار داشت. در آخرین سرشماری انجام‌گرفته در سال ۱۳۸۵ خورشیدی، کرج با رشد سریع خود بر شیراز پیشی گرفت و شیراز دوباره ششمین شهر پرجمعیت ایران شد.[۲۰]
براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵ خورشیدی، جمعیت شهر شیراز در این سال بالغ بر ۱٬۲۱۴٬۸۰۸ نفر بوده‌است که از این تعداد ۶۱۳٬۸۳۰ نفر مرد و ۶۰۰٬۹۷۸ نفر زن بوده‌اند. همچنین تعداد خانوارهای ساکن این شهر، ۳۱۵٬۷۲۵ خانوار بوده‌است.[۲]
(تصاویر و نمودار در فایل اصلی موجود است)
جاذبه‌های تاریخی
شیراز همواره به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز گردشگری و توریستی ایران مطرح بوده و با جاذبه‌های تاریخی فراوان برای گردشگران داخلی و خارجی شناخته شده‌است. این شهر در قلب تمدنی کهن واقع شده و برای دوست‌داران تاریخ و باستان‌شناسان بسیار ارزشمند می‌باشد.[۱۶]
از جاذبه‌های تاریخی شهر شیراز می‌توان به آتشکده یصمیکان، آرامگاه حافظ، آرامگاه خواجوی کرمانی، آرامگاه سعدی، ارگ کریم خان، باغ ارم، باغ تخت، باغ چهل‌تن، باغ دلگشا، باغ عفیف‌آباد، باغ نارنجستان قوام، باغ هفت‌تن، بقعهیشیخ یوسف سروستانی، پاسارگاد، تخت جمشید، چاه مرتاض علی، حمام باغ نشاط، عمارت باغ ایلخانی، عمارت باغ نشاط، عمارت دیوانخانه، عمارت کلاه‌فرنگی باغ نظر، مسجد نصیرالملک، قبر مادر نادرشاه، قصر ابونصر، قلعهیاژدهاپیکر، قلعهیدختر، قلعهیکک‌ها، کاخ سروستان، کاخ فیروزآباد، مدرسهیآقاباباخان، مدرسهیخان، موزهیپارس، موزهیهفت‌تنان، نقش‌برجستهیبهرام، نقش پیروزی و نقش رستم اشاره کرد.[۲۱][۲۲][۲۳]