تحقیق مقاله حوزه آبخیز کمرچه شهرستان تربت جام

حوزه آبخیز کمرچه شهرستان تربت جام در موقعیت جغرافیایی 30 35 تا 36 35 ، 42 64، 46 64 واقع شده است. ساده ترین راه دسترسی به حوزه از طریق جاده آسفالته موسی آباد تربت جام می باشد که حدود 20 کیلومتر از این جاده دسترسی شوسه می باشد تحت اعظم این حوزه دارای امتدادی شمالی جنوبی و کمی شرقی غربی می باشد. جزء حوزه های کشیده و پهن به شمار می آید. این حوزه دارای 5 زیر حوزه هیدرولوژیکی و 2 زیر حوزه غیر هیدرولوژیکی تفکیک شده است. ساخت حوزه برابر 35/ 45 کیلومتر مربع می باشد. که از 5 زیر حوزه هیدرولوژیکی زیر حوزه های A1 , A2 دارای شباهت از نظر ارخنمون سنگی – پوشش گیاهی – زمین شناسی.و زیر حوزه های B1, B2, B3 دارای شباهت نزدیک به هم دارند.

نکته قابل توجه و تذکر در رین گزارش ، وقوع تگرگ بهار سال 84 است که باعث کوبیدگی خاک سطحی حوزه و همچنین از بین رفتن گیاهان یکساله چمنی شده است. بطوریکه این تگرگ قسمت اعظم ریزدانه ها و حتی سنگ ریزه های با قطره های مختلف و متفاوت را از مناطق بالادست کنده و به مناطق پایین دست حمل کرده است که وقوع این امر مم را در مطالعه ژوشش گیاهی با مشکل مواجه کرد. بطوریکه تخریب تگرگ ذکر شده در زیر حوزه A1, A2 بسیار مشهود بود که باعث شکسته شدن بندهای خاکی در خروجی این رو زیر حوزه شده بود. برون زدگی سنگی در زیر حوزه A1 بخصوص در دامنه های شمالی جنوبی- در حد 60% به چشم می خورد.

در زیر حوزه های B1, B2 , B3 یک لایه مارنی در فاصله بین اراضی دیمزارها و نقاط ارتفاعی (1440- 1760 متر) قرار داده است که این لایه مارنی از پوشش گیاهی ضعیفی برخوردار می باشد که این لایه به دلیل از بین رفتن خاک، در اثر فرسایش می باشد. بیشتر اراضی حوزه در مناطق تپه ماهوری قرار گرفته است از مسائلی دیگر که در این حوزه به چشم می خورد وجود دیمزارهای فاوان در شیب های مختلف و متعدد می باشد. کل اراضی مرتعی حوزه در چهار سامان عرضی قرار گرفته که سامان عرضی چشمه گل بیشترین سطح اراضی حزه ربا در بر گرفته است به واسطه شدت بهرا برداری از اراضی مرتعی حوزه شرایط کاملاً نامناسبی در اکثریت مراتع حوزه دیده می شود. شرایط اقتصادی دامداران باعث شده تا مراتع حوزه در اکثر اوقات سال مورد بهره برداری و تحت چرای شدید دامها واقع شوند. که در شرایط تخریب شده ها در آنها بواسطه همین شدت بهره برداری و زمان نامناسب چرا می باشد.

از کل سطح حوزه حدود 2/2518 هکتار مراتع را تشکیل می دهند. که در قالب 6 تیپ گیاهی قرار گرفته که در جدول شماره 1 ذکر شده است. منظور از سطح مراتع که در 6 تیپ بیان شده است در واقع مراتعی که در زیر حوزه های هیدرولوژیکی می باشد. از کل مساحت حوزه که 4535 هکتار است از حدود 3454 هکتار حوزه هیدرولوژیکی و حدود 1080 هکتار از سطح حوزه غیر هیدرولوژیکی است . با توجه به نقشه فیزیو گرافی حوزه که توسط گروه آقای محسن ظهوری تهیه شده، 5 زیر حوزه هیدرولوژیکی و 3 زیر حوزه غیر هیدرولوژیکی تقسیم شده است . با توجه به اهمیت یکی از زیر حوزه های غیر هیدرولوژیکی جهت مطالعه و برآورد پوشش گیاهی با زیر حوزه B1 هیدرولوژیکی ادغام شده است. و دو زیر حوزه غیر هیدرولوژیکی دیگر به این قسنت اعظم آن از اراضی دیم تشکیل شده حدود 88% ، و 12% باقی مانده مرتع می باشد که جهت براورد و محاسبات صرف نظر شده است و تأثیر چندانی در کت سطح حوزه ندارد.

مقدمه

در مناطق خشک و نیمه خشک که بخش اعظمی از سطح مراتع کشورها در این گونه مناطق واقع شده است . محدودیت هایی از جهت شرایط اقلیمی و به طبع آن ، شرایط خاک، باعث شده است تا ضعیت پوشش گیاهی این گونه مراتع دارای ثبات زیادی نبوده و تحت تأثیر تغییر بعضی از عوامل اصلی حالت شکننده ای داشته باشد به این صورت که با کمترین فشار بر روی گونه های مرتعی در هنگام بهره برداری از آن ، مراتع مذکور سیر قهقرایی را می پیماید لذا با تمام سعی و تلاش بیشتر که در راستای اصلاح و احیای مراتع صورت می گیرد . بازکشت آنها به شرایط اولیه براحتی مقدور نمی باشد. از حالت ویژگی های مناطق خشک و بعضاً نیمه خشک حضور گونه های گیاهی مقاوم به شرایط خشکی وکم آبی است. که معمولاً دارای مکانیسم های تنظیم شده طبیعی برای سازگاری با این شرایط می باشند و عدم تنوع زیاد در نوع و فراوانی گونه های گیاهی و همچنین وجود گونه های بوته ای و باشتکی در قسمت های مرتفع این مراتع از دیگر خصوصیات این مناطق می باشد. استان خراسان نیز که وسعت زیادی از جنوب وتا حدودی شرق آن در مناطق خشک قرار گرفته است، دارای این شرایط سخت اقلیمی بوده که همواره تأثیرات خود را در وضعیت پوشش داشته است. اینگونه مراتع بواسطه شرایط اقتصادی و اجتماعی ساکنین مناطق وابسته نه تنها تحت تأثیر شدت چرای دامها قرار دارند. بلکه با وجود میزان بارندگی محدود و کاملاً با پراکنش نامناسب تحت تغییر نوع کاربردی به صورت تبدیل به اراضی دیمزار و بعد از مدتی بهره برداری ناچیز رها و تخریب می شود. پس از نتایج این دخالت های غیر معقولانه انسان نسبت به طبیعت می توان به موارد ذیل اشاره نمود.

وقوع سیلابهای مخرب و وحشتناک

وقوع انواع فرسایشهای آبی و بادی

حمل رسوبات ریز دانه به مناطق پایین دست و پر شدن مخازن سدهای خاکی

تخریب پوشش گیاهی

از بین رفتن منابع آبی و خاکی

مهاجرت ساکنین این مناطق به شهرها

(صفحه 4 نانوشته)

هدف:

هدف از مطالعه پوشش گیاهی حوزه آبخیز روستا کمرچه در درجه اول تهیه و جمعآوری اطلاعات لازم از پوشش گیاهی منطقه و ارتباط آن با دامهای تعلیف کننده موجود در حوزه و همچنین اثرات متقابل این دو و تعادل دام و مرتع و سایر عوامل و مسائل دیگر می باشد. در درجه دوم بررسی و نقش دخالتهای مختلف و عوامل اکولوژیک در مرتع ، لذا با عنایت به مساول فوق قبل از تعیین هر نوع خط مشی برای منطقه باید نسبت به شناسایی پوشش گیاهی آن اقدام نمود. روی این اصل بررسی پوشش گیاهی به منظور رسیدن به اهداف زیر انجام می گیرد.

شناسایی و جمع آوری گیاهان منطقه و تهیه لیست فلور(FLORESTIC LIST)

تهیه نقشه اجمالی پوشش گیاهی و تیپ های رستنی منطقه (Rang type map)

محاسبه درصد پوشش گیاهی منطقه(plant cover)

انجام عملیات ‍آنالیز و ارزیابی مراتع شامل تعیین گرایش ، وضعیت و ظرفیت مراتع منطقه

تعیین فصل و تناوب تعلیف دام از مراتع منطقه و روش های بهره برداری

بررسی تعادل دام و مرتع در کل محدوده و تناسب دام با مراتع

جمع آوری اطلاعات و بررسی نقشه های مورد نیاز اعم از نقشه های توپوگرافی ، زمین شناسی ، شیب، جهت و …

مطالعات پوشش گیاهی شامل پارامترهای مختلفی همچون تهیه لیست فلور ، تیپ بندی مراتع، موقعیت و ساحت تیپ ها ، وضعیت گرایش آن ، مشخص کردن سایر کاربری های اراضی زراعی ( آبی ، دیم) اراضی جنگلی ، بیشه زارها، رخنمون سنگی ، اراضی بدون پوشش گیاهی و بررسی تعادل دام و مرتع ، ارائه برنامه های مدیریتی و اجرایی و… می باشد. لذا جهت بررسی و مطالعه دقیق موارد برآورده شده نیاز به برخی مطالعات پایه حوزه همچون ، فیزیوگرافی، هواشناسی، زمین شناسی، اقتصادی و اجتماعی و نقشه های پایه ، جهت شیب ، شیب، زمین شناسی و ژئومورفولوزی، کاربری اراضی، سامان عرضی و نقشه های توپوگرافی 50000/1  و یا عکس های هوایی 50000/1 یا 20000/1 و تصاویر ماهواره ای 100000/1 حوزه مورد مطالعه می باشد. که قبل از عزیمت به حوزه جهت تهیه اولیه در حین مأمریت به منظور کنترل و پس از انجام عملیات جهت نقشه نهایی و تدوین گزارش لازم می باشد. بدین جهت تمام گزارشات و نقشه های یاد شده در طول انجام مطالعات جهت تدوین و تهیه نقشه پوشش گیاهی مورد بررسی و استفاده قرار می گیرد.

2-روش انجام کار( متدولوژی)

تهیه نقشه تیپ های گیاهی جزء مراحل اولیه انجام مطالعات پوشش گیاهی حوزه مورد نظر می باشد. برای این منظور ابتدا باید نقشه های پایه که در پارامتر اولی ذکر گردید. ( جمع آوری اطلاعات و بررسی نقشه 5) تهیه شود. سپس در عملیات صحرایی با ارزیابی انوانتری مراتع با توجه به ترانسکت گذاری 20 متری و یا پلات اندازی (1.1)یا ( 2.2متری) بصورت تصادفی و سیستماتیک گونه های غالب و همراه مرتعی تعیین و در نتیجه تیپ های مرتعی مشخص می گردد . و مرز مقدماتی در نقشه اولیه با کنترل دقیق و لازم تصحیح شده و نقشه پوشش گیاهی پس از مشخص شدن اراضی زراعی (آبی و دیم ) از نقشه کاربری اراضی بصورت نهایی تهیه می گردد. در عملیات ترانسکت اندازی و یا پلات گذاری لرزیابی و انوانتری مراتع ، فاکتورهای همچون در صد تاج پوشش گیاهی خاک سخت ، سنگ ریزه ، لا شبرگ وضعیت تجربه حیات گونه ها ، توسط روش چهار فاکتوری ( فرسایش خاک ، ترکیب گیاهی ، بنیه و شادابی ، در صد پوشش گیاهی ) و تعیین وضعیت مرتع ، توسط فرم گرایش مرتع با توجه به علائم قهقرا در گیاهان و خاک مرتع ، گرایش هر تیپ مرتعی مشخص می گردد . در این حوزه جهت تعیین میزان علوفه تولیدی و ظرفیت به دلیل چرای بیش از حد و مداوم بناچار از روش تعیین ظرفیت مرتع با توجه به درجات وضعیت مرتع و میزان بارندگی استفاده شده است .

تهیه لیست فلور گیاهی حوزه آبخیز کمرچه علیا و سفلا :

برای رسیدن به این هدف در طی انجام عملیات آنالیز و ارزیابی مراتع و تیپ بندی مراتع و بازدیدهای صحرایی و با استفاده از کتابچه مطالعاتی موسی آباد که در مجاورت این حوزه قرار گرفته است . و همچنین بر اساس تقسیم بندی مناطق ( بیابانی – نیمه بیابانی – استپی – نیمه استپی – مناطق مرتفع – و …) و گیاهان موجود در این ، مناطق حوزه مورد نظر اقلیم استپی قرار گرفته و لیست گیاهان موجود در منطقه بر اساس پارامترهای فوق تهیه گردیده است . لازم به ذکر است با توجه به زمان مطالعه و به دلیل چرای بیش از حد آثاری از گیاهان پهن برگ علفی و یکساله نیست و فقط گیاهان بوته ای در منطقه وجود داشت .