تا پنجاه سال قبل تعداد کسانی که برای سرگرمی و استراحت به یک کشور خارجی سفر می کردند بسیار کم و محدود بود. زیرا مسافرت ها اغلب طولانی و ناراحت کننده بودند و وسایل حمل و نقل سریع و راحت وجود نداشت و مسافرت بسیار گران تمام می شد.
جهانگردی در دنیای قدیم فقط به گروه خاصی از افراد اختصاص داشت. در کشور ایران در گذشته کلمه سیاح به کسانی گفته می شد که با هدف و منظور خاصی دست به سفر می زدند مانند ناصرخسرو، اصطلاح توریست (جهانگرد) از قرن نوزدهم معمول شد از ابتدای قرن بیستم حجم فعالیت های جهانگردی با صنعتی شدن جوامع افزایش یافته است.
چه عواملی موجب گسترش و تکامل جهانگردی در قرن بیستم شده است؟
ظهور و توسعه وسایل نقلیه موتوری: در قرن نوزدهم ظهور راه آهن، تحول عظیمی در حمل و نقل بوجود آورد. پس از آن با اختراع اتومبیل و گسترش آسفالتی شدن راه ها و پیدایش بزرگراه ها،حمل و نقل و جا به جایی سریعتر و آسان تر گردید و راه های آبی نیز توسعه یافت و بالاخره با ظهور هواپیما در قرن بیستم مسافرت به نوای دور دست را میسر ساخت.
توسعه شهر نشینی : شهر نشینی ،خستگی ها و فشارهای جسمی وروحی زیادی برای شهرنشین ها ایجاد کرده است. آلودگی هوا آلودگی صوتی،تراکم جمعیت کارخانه ها و ساختمان های بلند ، کمبود فضای سبز و زمین های ورزشی و مشکلات عصبی و روانی ناشی از آن ها نیاز انسان های شهرنشین رابه گذران اوقات فراغت در خارج از شهر بیشتر کرده است.
بهبود شرایط کار : با بهبود شرایط کار و کم شدن مدت انجام کار و اختصاص یافتن روزهایی به تعطیلات رسمی، امکان گذران امکان فراغت بیشتر شده است.
بهبود در آمد مردم : افزایش درآمد مردم و تغییر شیوه های زندگی نیز در گسترش جهانگردی مؤثر بوده است.
توسعه ارتباطات و افزایش سطح فرهنگ و آگاهی مردم : با پیشرفت روز افزون رسانه های گروهی مثل رادیو، تلویزیون کتاب و روزنامه ، سطح آگاهی مردم از امکانات اوقات فراغت و شناسایی محیط های دور و نزدیک بیشتر شده و فرهنگ سیر و سفر گسترش یافته است.
پیدایش مؤسسات و دفاتر جهانگردی : این مؤسسات با ارائه خدماتی برای جهانگردان نقش عمده ای در تکامل بخش جهانگردی داشته اند. گردشگران به دو گروه تقسیم می شوند :گروه اول کسانی هستند که از خارج وارد کشوری شوند و یا از کشور خود به کشور دیگری مسافرت می کنند گروه دوم افرادی هستند که در داخل کشور خودشان مسافرت می روند
اهمیت اقتصادی :
جهانگردی یکی از راههای عمده کسب درآمد می باشد در کشورهای در حال توسعه منبع درآمد مهم حتی پس از درآمدهای نفتی می باشد. جهانگردی از دو راه می تواند به توسعه اقتصادی کشورها به ویژه کشورهای کم درآمد کمک کند : 1. افزایش درآمد 2. ایجاد شغل
1 - وقتی جهانگردان به کشوری وارد می شوند الزاماً باید هزینه هایی را در آن کشور بپردازند این هزینه ها را جهانگردن با ارزی که همراه آورده اند می پردازند و در واقع مثل این است که خدمات و کالاهای داخل کشور به کشور جهانگرد صادر شده باشد به این جریان اقتصادی که از طریق جهانگردی حاصل می شود ( صادرات نامرئی) می گویند.
2 – با توسعه فعالیت های جهانگردی زمینه ای برای ایجاد اشتغال فراهم می شود و این امر به خصوص برای کشورهایی که با جمعیت جوان و متقاضی اشتغال روبرو هستند مفید است با جلب جهانگرد یک کشور، بخش های ساختمانی در زمینه ساختن هتل ها و رستوران ها فعال می شوند. صنایع ساخت قایق های تفریحی، تولید انواع لوازم ، چادر و اردوگاه و لوازم ورزشی بیشتری می شود. تعداد بیشتری از افراد به عنوان کارگر و کارمند درهتل ها، رستوران ها و ... مشغول به کار می شوند. همچنین مرکز تولید صنایع دستی بسته بندی فرآورده های غذایی، بروشورهای مختلف و ... افزایش می یابد فعل هایی مانند تابستان و زمستان تعداد زیادی جهانگرد را به خود جلب می کند.
اهمیت فرهنگی :
توسعه جهانگردی به تبادل فرهنگی میان کشورها کمک می کند و بینش اجتماعی و تفاهم بین المللی افزایش می یابد.
اروپا و حوزه دریای مدیترانه : یکی از مهمترین قطب های جهانگردی،جهان است و سالیانه میلیاردها دلار از راه جهانگردی عاید کشورهای این ناحیه می شود. اعتدال هوا و سواحل آفتابی مدیترانه انواع تفریحات و ورزشها نظیرشنا، تنیس، مسابقات رالی و اسب سواری را در فصل تابستان میسر می سازد. سینماها، نمایشگاه های تمبر و نقاشی جشنواره های موسیقی، شهرهای هنری و موزه ای نظیر لندن و پاریس و بناهای تاریخی و تابستانی بخصوص در تابستان جهانگردان فراوانی رااز سراسر دنیا جلب می کند. البته کشورهای اروپایی، نه تنها جهانگردان زیادی را می پذیرند بلکه در ردیف کشورهای توریست فرست نیز هستند. اتریش و سویس به علت ایجاد امکانات خدماتی و رفاهی ورزش های زمستانی در کوهستان های آلپ از مهم ترین مراکز توریسم زمستانی اروپا هستند. آسیا به عنوان مهد تمدن ها و ادیان بزرگ از جاذبه های جهانگردی فراوانی برخوردار است. خاورمیانه یکی از بزرگترین کانون های جهانگردی مذهبی است. مکه معظمه در هنگام مراسم عبادی – سیاسی حج زائران را به سوی خود می خواند. جمعیت این شهر به هنگام حج به بیش از 5 برابر افزایش می یابد.
شهرهای زیارتگاهی نجف و کربلا در عراق، مشهد و قم در ایران حوزه نفوذ دیگری دارند. در سوریه شهر دمشق با وجود مزار متبرکه ای چون حرم مطهر حضرت زینب (س) و حضرت رقیه (س) زائران فراوانی را بخصوص از کشور ایران به خود جلب می کند. نقش بازرگانی شهرهای مذهبی نیز از اهمیت خاصی برخوردار است. کشور هند با تنوع چشم اندازهای زیبا و شگفت انگیز و جاذبه های فرهنگی و هنری کانون جلب جهانگردان است. ترکیه سالیانه میلیون ها جهانگرد را می پذیرد . دیوار بزرگ چین، مسجد پادشاهی لاهور شهر قدیمی پاکستان مجموعه معابد بانکوک در تایلند که از دوران مغولها به جای مانده و قصد دالایی داما در لهاسا (تبت) از جاذبه های جهانگردی آسیا به شمار می روند. آمریکا و کانادا با انواع چشم اندازهای طبیعی و پارک های ملی ، موزه های حیات وحش و امکانات تفریحی گسترده و متنوع برای جهانگردان از جمله کانون های مهم جهانگردی محسوب می شوند. در کشور آمریکا در ایالت فلوریدا جاذبه های طبیعی و جاذبه های ساخت دست انسان در هم آمیخته و از این ناحیه را به عنوان یکی از مهم ترین کانون های جلب جهانگرد دنیا در آورده اند.
جایگاه جهانگردی در جهان و ایران:
جهان امروزه گردشگری یکی از پر رونق تر ین فعالیت های اقتصادی جهان است. این صنعت اکنون در بسیاری از کشورها با رشد سریع تر نسبت به سایر بخش های اقتصادی و با ایجاد فرصت های شغلی جدید، یک صنعت پیشرو تلقی می شود. امروزه گردشگری به قدری در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها اهمیت دارد که اقتصاددانان آن را «صادرات نامرئی» نام نهاده اند. در تقسیم بندی مهم تر ین منابع درآمدزایی در جهان، صنعت اکتشاف نفت و بهره برداری از آن به عنوان پر درآمد
ترین فعالیت صنعتی مطرح می شود و پس از آن صنعت خودروسازی و در رتبه سوم گردشگری و جذب گردشگر قرار دارد.