تحقیق مقاله مطالعه فضایی - مکانی شهر مرودشت با تاکید برفضا های گذران اوقات فراغت

بیان مسئله :

نظر به این که اقتصاد گردشگری در سطح جهانی مطرح است رهبران و مدیران کشورهای درحال توسعه به خصوص ایران می بایست این مهم را در راس امور قرار داده و برنامه ریزان و طرحان شهری را ملزم سازند تا برای تمامی اقشار جامعه مکان های گذراندن اوقات فراغت را طرح ریزی نمایند. در کشور ما علی رغم داشتن پتانسیل های بالقوه آن طور که باید بنا به دلایل مختلف این مهم برنامه ریزی نگردیده است.

شهر مرودشت با قدمتی کمتر از 80 سال از جمله شهر هایی است که بارشد فزآینده جمعیت همراه بوده است، این شهر طبق آمار سرشماری عمومی نفوس مسکن در سال 1335 دارای 8987 نفر جمعیت بوده و در آمار سال 1375 یعنی کمتر از 40 سال به 3030،1 نفر رسیده و در این دوره زمانی جمعیت شهر یازده برابر گردیده است. طبق آخرین سر شماری عمومی نفوس مسکن مرکز آمار ایران در سال 1385 جمعیت این شهر 124757 نفر وبارشد جمعیت3/2 % بوده و چون میانگین رشد کشور 7/1 % بوده لذا از میانگین رشد کشور بالاتر است.

براساس اولین طرح تفصیلی مرودشت در سال 1375، عدم برنامه ریزی اصولی و دقیق واجرایی نشدن بعضی برنامه ها و رشد فزاینده جمعیت، موجب بروز مشکلات و مسائل مختلف شهری از جمله کمبود فضاهای کذران اوقات فراغت و فضاهای آموزشی و . . . را  می توان     یاد آور شد. لذا بیان مسئله فراغت نحوه و مکان گذران آن در شهر های کشور باید مطالعه مورد بررسی و برنامه ریزی قرار گیرد .

اهمیت و ضرورت تحقیق

هدف برنامه ریزان شهر، باید تامین رفاه شهروندان باشد و این رفاه بدست نمی آید مگر با برنامه ریزی اصولی ، مناسب و دقیق. در منشور آتن برای بافت فیزیکی شهر چهار نوع کارکرد:

1- ارتباطات 2- مسکن 3- حمل و نقل 4- اوقات فراغت در نظر گرفته شده است و مجموع کاربری های موجود نیازمند فضاهای تعریف شده با کیفیت وکمیت متناسب می باشد نحوه گذران اوقات فراغت و مطالعه فضاهای آن که موضوع مد نظر ما در شهر مرودشت است  نیز از این مقوله جدا نمی باشد و نیازمند به برنامه ریزی دقیق و اصولی  ومطابق استاندارد دارد مرودشت پر جمعیت ترین شهر استان فارس بعد از شیراز و به عنوان یکی از جرم خیزترین شهر های کشور بوده است که علت اصلی آن فقر اقتصادی، فرهنگی می باشد که مورد اول مربوط به اقتصاددانان و از موضوع بحث ما خارج است و موضوع دوم یعنی مبارزه با فقر فرهنگی محقق نمی گردد مگر با برنامه ریزی دقیق و اصولی و آموزش صحیح در مکان های مناسب گذران اوقات فراغت و پرورشی کودکان.

اهداف تحقیق :

با توجه به این که جغرافیا علم مطالعه رابطه و تعامل بین انسان و محیط می باشد و انسان در این میان می تواند این رابطه را مدیریت و تجزیه و تحلیل نماید ودرنهایت با برنامه ریزی دقیق و منظم این تعامل را تعادل بخشد و با این باور که شهر تجلی فضای ایفای نقش های اساسی انسان (مسکن، حمل ونقل، ارتباطات و اوقات فراغت) است این رابطه مشهود تر و مهم تر جلوه می کند.

مشکل کمبود فضاهای گذران اوقات فراغت یکی از تنگناها و معضلات کشورهای کم توسعه، در حال توسعه و توسعه نیافته است در ایران نیز این مشکلات بیشتر به صورت فقدان جانمایی اصولی و دارای استاندارد نمایان است و از آن جا که بستر سازی فراغتی فرهنگی

نیازمند به مکان های متنوع و گسترده است لذا مطالعه دقیق و شناخت آن در نقاط شهری و روستایی ضروری  می باشد در این پژوهش سعی بر آن داریم که نخست اهمیت موضوع را بررسی نموده و سپس فضاهای مربوطه و چگونگی نحوه استقرار آن را مطالعه و کمبودهای آن را نمایان سازیم.

پیشینه تحقیق :

در میان کاربری مختلف شهری فضاهای گذران اوقات فراغت قابل اهمیت می باشد. در یک تقسیم بندی ساده اگر ایران را به دو مرحله زمانی قبل و بعد از انقلاب تقسیم و مورد مطالعه قرار دهیم و به دلیل شرایط خاص و نحوه گذران اوقات فراغت و مسائل دیگر از مطالعه قبل از انقلاب صرف نظر کرده و مختصرا به مطالعه  بعد از انقلاب می پردازیم در سال های اوایل انقلاب مردم به ویژه اکثر جوانان به خاطر شرایط موجود بیشتر در مساجد و کلاس های آموزشی شرکت نموده و اوقات فراغت از تنوع و گستردگی کمتری برخوردار بود.

در زمان جنگ نیز اوقات فراغت مود توجه کارشناسان قرار نگرفت و جوانان و اقشار جامعه نیز به جز عده ی محدودی درگیر جنگ و امنیت ملی بودند اما بعد از جنگ نیاز مردم به ویژه جوانان به مکان های گذران اوقات فراغت نمایان تر و مشهودتر گردید ولی چون تا آن زمان مورد مطالعه و برنامه ریزی دقیق و پیش بینی نگردیده بود لذا اول نیاز مشهود و ضروری گردید و بعد از ان توجه کارشناسان به سوی این امر معطوف گشت شهر مرودشت نیز در گذر همین بُرهه زمانی می باشد و تا به حال در مورد فضاهای فراغتی و نحوه گذران ان هیچ گونه مطالعه و تفحصی صورت نگرفته است.

سوال ها و فرضیه های تحقیق

دراین پژوهش با توجه به موضوع آن یعنی مطالعه فضایی مکانی شهر مرودشت با تاکید برکاربری های فراغتی سولات زیر مطرح می گردد

آیا مکان گزینی واحد های گذارن اوقات فراغت شهر مرودشت با معیار های استاندارد موجود مطابقت دارد؟

آیا سطح زیربنای کاربری های گذارن اوقات فراغت در شهر مرودشت نسبت به جمعیت شهر پائین تر از حد استاندارد است؟

آیا توزیع و پراکندگی مکان های گذارن اوقات فراغت در شهر مرودشت مطابق ضوابط و مقررات بوده و دارای تنوع است؟

با توجه به این که حکم مقدم بر کاوش علمی و در حقیقت حدس و پیش نویس قانون علمی فرضیه می باشد در پژوهش خود فرضیه های زیر مورد بررسی قرار می گیرند:

ظاهراً مکان گزینی واحد های گذارن اوقات فراغت شهر مرودشت با معیارهای استاندارد موجود، مطابقت ندارد.

به نظر می رسد سطح زیر بنای کاربری های گذارن اوقات فراغت در شهر مرودشت نسبت به جمعیت آن ناچیز و بسیار اندک است.

به نظر می رسد فعالیت های فراغتی در شهر مرودشت محدود و فاقد تنوع است.

1-6-  قلمرو تحقیق :

قلمرو تحقیق ما شهر مرودشت در 45 کیلومتری شمال شرقی شیراز در استان فارس ودر شهرستان مرودشت می باشد که بین51 درجه و 44 تا 53 درجه و30 دقیقه طول جغرافیای شرقی و 29 درجه و 15 دقیقه تا 30 درجه و 59 دقیقه عرض جغرافیایی می باشد.

1-7-  روش و مراحل  تحقیق:

روش تخقیق به صورت توصیفی تحلیلی می باشد و بی تردید اطلاعات ما از طریق منابع و ادبیات موجود جغرافیایی و همچنین انجام تحقیق میدانی در طی بررسی های مربوط به دست می آیند تا از این طریق بتوانیم فرضیه های تحقیق را آزمایش نمائیم.

جهت جمع آوری اطلاعات در مورد پژوهش فوق از منابع زیر استفاده گردیده است.

الف: منابع اطلاعاتی غیر میدانی شامل اسناد کتابخانه ای وکتاب های جغرافیایی و بانک های اطلاعاتی جغرافیایی

ب: منابع آماری رسمی نظیر سرشماری های عمومی نفوس مسکن

ج : برداشت های میدانی :

((جهت تعیین کاربری های گذران اوقات فراغت از سیستم همراه با تجزیه و تحلیل استفاده گردیده است))

1-8- تنگناها و محدودیت های تحقیق

هر تحقیق به تناسب موضوع و مکان دارای مسائل و مشکلات متعددی می باشد خصوصاً در کشورهای کمتر توسعه یافته (ایران) در زمینه اطلاع رسانی با مشکلات ریشه ای رو به رو هستیم که اهم آن به صورت زیر عنوان می گردد.

کمبود اطلاعات آماری دقیق و جزیی و عدم ارائه آن از جانب مسئولین

به روز نبودن اطلاعات اماری و عدم انتشار آمار سال 85 از سوی سازمان آمار ایران  علیرغم قول انتشار ان در اردیبهشت 86

به هنگام نبودن نقشه های و اطلاعات مربوط به شهر

عدم دسترسی آسان به اطلاعات و نقشه های موجود به دلیل ضوابط دست و پاگیر اداری.

-1-تعریف اوقات فراغت

اوقات فراغت ترجمه معادل فرانسوی Loisir و معادل انگلیسی Leisare بوده ، ریشه لاتین آن licere است و دو بعد معنایی یکی آزادی انتخاب و دیگری اجازه داشتن برای برگزیدن را در بر دارد. اوقات فراغت مدت زمانی که انسان کار نمی کند تعریف می شود. از لحاظ زمانی و سرشت درونی تغییرات بسیاری یافت . این تغییرات خود مستلزم نگرش تازه ای بود که با اصطلاح ((اخلاقیات کار مشخص گردید. در این اخلاقیات کار، منبع اصلی هویت، منزلت و در آمد فرد در جامعه مدرن است (کومار ، 1381) در این راستا بود که زمان های آزاد از کار اهمیت یافت و گذران آن اوقات فراغت نامیده شد . در واقع پدیده اوقات فراغت در رابطه با کار و در چهار چوب زمانی و وابستگی به کار توجیه گردید. زمان مفهومی خطی یافت که مصرف آن ، ارزش گذاری شد.

مدرنیته- کار بیرون خانه – کار + اوقات فراغت – اوقات فراغت ( زمان وقت آزاد )= یک کالا = نیاز به سرمایه + فضای جغرافیایی + ابزار توزیع + ابزار مصرف = سود – اوقات فراغت – دور تسلسل

از این رو زمان تبدیل به کالایی رشد که شیوه های مصرف آن در رابطه با «اخلاق کار» شکل         می گرفت. به همین دلیل مدت زمانی که طی اوقات فراغت صرف می شد در راستای مصرف بهینه زمان متراکم و بسته بندی گردید. برای گذران این زمان اضافی و فراغت از کار ، نیاز به فضایی جدا از خانه و محل کار پیدا شد و گذران اوقات فراغت به کالای تجاری تبدیل گردید . حول این کالای تجاری سرمایه ، تولید ، مصرف و سود پدیدار گشت .

مدرنیته که در اساس تمایزات متفاوتی را بین حوزه های مختلف سبب می شود مکان تولید را از مکان مصرف متمایز ساخت. پیامد این تمایز ظهور حوزه ای از علم بود که از لحاظ هنجاری قاعده مند نبود. نقش های تولیدی خانواده به لحاظ جغرافیای، زمانی و ساختاری از بین رفت (اسملسر،1381)، در عوض نقش خانواده در مصرف افزایش یافت . به همین جهت ضرورت توجه به فضاهای بیرون از خانه فزونی گرفت. در جامعه مدرن کار به عنوان زمان تولید و اوقات فراغت به عنوان زمان مصرف به دو شکل عمده همبستگی یافتند. در وهله اول زمانی که صرف اوقات فراغت می شد به عنوان زمانی کاملاً مجزا از اوقات کاری و مفید تلقی گردید ، و در وهله دوم ، بسیاری از فعالیتهای اوقات فراغت ویژگیهایی به خود گرفت که از مشخصه کار صنعتی و بنابراین در خدمت نیازهای تولید بود و بستری برای اخلاقیات کار به شمار می رفت ( هیوود ، 1380 ).

همچنین تمایز بین کار و اوقات فراغت در جامعه مدرن تجزیه و تحلیل و تفکیک امر عمومی و خصوصی را ضروری می سازد. در جامعه مدرن آگاهی فرد از وجود دو گانگی شدید بین دنیای زندگی خصوصی و دنیای نهادهای عمومی از طریق نقشهای گوناگونش افزایش یافت. از این رو فرد در جامعه مدرن در جهت ساخت و حفظ دنیای خانه که در حکم کانون با معنای زندگی او به شمار می رود تلاش می کند. در این جاست که برنامه ریزی زندگی معنا می یابد . یعنی فرد به طور هم زمان باید در ذهن خود نه تنها به گوناگونی روابط اجتماعی ، بلکه به چند گانگی خط مشیهای زندگی خویش نیز سامان بخشد . این خط مشیها دستکاری در قلمروها نهادی گوناگون و زمان بندیهای مختلف را ایجاد می کند (برگر ، 1391).

اوقات فراغت نقش اصلی و غیر قابل انکاری را در این زمانبندی دارد . زیرا فشار حاصل از مدرنیته و تقسیم کار، زمانی را برای فراغت ضروری می سازد . اوقات فراغت در جامعه مدرن به آدمی فرصت  می دهد که خستگی از کار را از تن خود بیرون کند زیرا این خستگی بر وجود انسان مدرن تحمیل می شود و نمی شود آن را از انسان جدا دانست . تنها از طریق فراغت است که جسم و روح را می توان از خستگی رهانید. اوقات فراغت چه جامعه آن را مجاز یا ممنوع بداند در برابر انسان مدرن دنیایی تازه واقعی یا خیالی ، می گشاید که انسان می تواند به سوی آن روی آورده ، ساعاتی را به دور از هیاهوی دنیای ماشینی و مادی بگذراند و با تفریح و سرگرمی ارضا شود ( رضوانی ،1374) .

بیشتر فعالیتهای اوقات فراغت فرصتی را پیش می آورد که انسان مدرن از حالت رسمی بیرون آید و از شر آداب و رسوم و قید و بندهای زندگی عادی و کاری رهایی یابد و خوش بگذراند یکی از فرضهای مسلم عصر مدرن و پسامدرن این است که اوقات فراغت برای حوزه های عاطفی یا (احساسی) شخص فرصتهایی را فراهم می آورد تا بتواند برخود ((آگاه)) و معقول خویش چیره گردد. و برای مدتی آن را کنار بگذارد . در این میان عواملی که بر استفاده انسانها از اوقات فراغت موثرند در سه دسته کلی به شرح زیر تقسیم می شوند (هیوود ، 1380).

الف ) عوامل شخصی و خانوادگی شامل سن ، وضعیت شخصی در چرخه زندگی ، جنس، سطح تحصیلات .

ب) شرایط و موقعیت اجتماعی از لحاظ در آمد ، اشتغال و رده اجتماعی.

ج ) عوامل مرتبط از بابت استنباط شخصی از اوقات فراغت، دسترسی و سیاستهای تدارک و مدیریت اوقات فراغت.

گذران اوقات فراغت که گردشگری یکی از اشکال آن است تابع دو متغیر زمان و مکان است. عامل زمان به عنوان یک متغیر اشکال مختلفی به اوقات فراغت می دهد: اوقات فراغت کوتاه مدت که حدود چند ساعت ادامه می یابد ، میان مدت که یک یا دو روز و معمولاً آخر هفته در نظر گرفته می شود، و دراز مدت که یک یا چند هفته به طول می انجامد . عامل مکان نیز به لحاظ جغرافیایی اهمیت زیادی در شیوه های گذران اوقات فراغت دارد. از این رو با توجه به متغیر مکان و تعیین محل سکونت دائمی به عنوان مبدا می توان سه شکل از گذران اوقات فراغت را از نظر مکانی مشخص کرد: مورد اول استراحت و استفاده از زمان فراغت در منزل یا شهر و روستای محل سکونت است ، دومین مورد روستاها و شهرکهای اطراف محل سکونت یا حومه های استراحتگاهی نزدیک و قابل دسترس است ، و مورد سوم مکانهای دور دست و به عبارتی مناطق خاص گردشگری است که مستلزم مسافرت نسبتاً طولانی از مبدا به مقصد است. به طور کلی اوقات فراغت در جامعه مدرن یک نیاز اساسی محسوب می شود که از ضمیر ناخود آگاه انسان مدرن برمی خیزد و مصرف آن در نزد افراد مختلف دارای یک الگوی رفتاری یکسان نیست . نیاز به اوقات فراغت در راس نیازهای فرد در جامعه مدرن است ، آنجا که میل به خود شکوفایی از ضمیر ناخود آگاه بر می خیزد. در سلسله مراتب نیازها نیازهای اولیه همان نیازهای زیستی اند که مبنای حیات را تشکیل می دهند پس از آنکه این نیازها بر آورده شد فرد در صدد ارضای نیازهای مهم دیگری بر می آید که در راس آن نیاز به خود شکوفایی قرار می گیرد که یکی از زمینه های ارضای آن گذران اوقات فراغت است ( لومسدن، 1380)

با وجود این اوقات فراغت تا اندازه زیادی محصول سرمایه داری است. این امر دسترسی به اوقات فراغت را با روابط طبقاتی مرتبط ساخته است . از این رو دسترسی به اوقات فراغت به محدودیتهای سرمایه ( زمین ، ثروت و در آمد ) وابستگی دارد. طبقات مرفه وقت بیشتری برای گذران اوقات فراغت دارند. گذران اوقات فراغت خود نیاز به پول خرج کردن دارد. هر چند در مواردی حمایت دولت می تواند گذران اوقات فراغت را برای طبقات متوسط تسهیل کند، این دخالت فقط در جهت حفظ منافع دراز مدت بازار و سرمایه خواهد بود ، زیرا اوقات فراغت همچنان که با وقت آزاد پیوند دارد با تولید و مصرف تولیدات و صنایع و خدمات نیز همبستگی دارد. افزایش در آمد و میزان اوقات فراغت موجب اقبال بخش تجاری به تولید و توزیع و فروش تجربیات و کالاهای اوقات فراغت گردیده است. اوقات فراغت به محلی مناسب برای سرمایه گذاری تبدیل شده که با سایر بخشهای خدماتی و اقتصادی ، توسعه ای هماهنگی پیدا کرده است . هم افراد و هم خانواده ها اهداف مناسبی برای کالاهای تولید کنندگان اوقات فراغت به شمار می آیند ( پایلی یزدی ، سقایی ، 1385  )

2-2-  حوزه فضایی مکانی اوقات فراغت

این حوزه امروزه شامل گروه هر چه بزرگ تری از فضاهای شهری می شود و از جمله آنها می توان به فضاهای زیر اشاره کرد.

فضاهای تغذیه نظیر رستوران ها ، رستوران های غذای حاضری ، کافه ها ، کافی شاپ ها ، کافی نت ها و … که فضاهای به شدت قشر بندی شده و تفکیک شده بر اساس مشخصات فرهنگی اجتماعی مصرف کنندگان خود هستند.

فضاهای ورزشی ورزشگاه ها ، سالن های ورزشی ، باشگاه های تندرستی و بدن سازی ، زمین های ورزشی درون شهری و محله ای .

 فضاهای بازی نظیر انواع کلوپ ها و باشگاه های بازی های فکری ، قمار ، فضاهای غیر رسمی بازی .

 فضاهای فرهنگی نظیر سالن های کنسرت ، تئاترها ، سینماها ، کتابخانه ها ، فرهنگسراها ، موزه ها ، نمایشگاه ها ، جشنواره ها ….

 فضاهای تفریحی متفرقه نظیر پارک ها ، پارک های تفریحی ویژه.

در چند دهه اخیر بخش اقتصادی اوقات فراغت به صورت فزاینده ای حجم بزرگ تری یافته است از این رو گروه بزرگی از مطالعات انسان شناسی شهری به سوی این بخش هدایت شده اند تا بتوانند در یافتن راه های گسترش توریسم و در آمدهای حاصل از آن یک سو ، و کاهش خطرات و تخریب فرهنگی ناشی از آن راه کارهایی مناسب پیشنهاد کنند . ( فکوهی 1383)