زکات درلغت به معنی پاکی است وخداوند صدقه واجبه را زکات نام نهاده است چون باعث پاک شدن وتزکیه نفس می گردد:خداوند می فرماید:( ﴿خذ من اموالهم صدقه تطهرهم وتزکیهم بها﴾)توبه/103 «ازاموال مومنان صدقه وزکات بگیر که بدینوسیله ایشان را پاک می نمائی وتزکیه می کنی»تزکیه وتطهیر مومنان به وسیله زکات ازجانب پروردگار شامل افراد جامعه ومومنان است چرا که زکات نفوس افرادرا از گناه وپلیدی بخل وپستی وسنگدلی وخودخواهی وطمع وسایر رذایل اخلاقی واجتماعی که باعث حسادت وتعدی ودشمنی وجنگ وعداوت هستند پاک می نماید ونفس آنها را تزکیه میکندوآنها را به وسیله خیر وبرکت واخلاق عملی به مقام شامخی می رساند که شایستگی سعادت دنیا وآخرت را به دست می آورند
(ارزش ومقام زکات)
خداوند درآیات متعدد به مسلمانان دستور داده است که زکات بدهند ودرهر آیه ای که مردمان را به اقامه نماز دعوت کرده باشد حتما امر به پرداخت زکات نیز همراه آن ذکر شده است .بنابراین نماز وزکات دو پایه وستون بسیار محکمی هستند که دین اسلام برآنها پایه گذاری شده است (فا قیموا الصلاه وآتوا الزکاه )«نماز را به نحواحسن بخوانید وزکات بدهید» مسلمانان نمی توانند وظیفه خود را به نحو احسن نسبت به مسلمانان انجام دهند مگربه وسیله اقامه نماز وادای زکات برای این است که خداون می فرماید:«فان (تابو واقاموا الصلاه وآتوا الزکاه فاخوانکم فی الدین )توبه/11«اگر توبه کردند وپشیمان شدند ونماز را به نحو احسن خواندند وزکات را پرداخت کردند آنگاه برادر دینی شما هستند»خداوند کسانی را که از پرداخت زکات خودداری می کنند تهدید می کند ومی فرماید(ولا یحسبن الذین یبخلون بما آتاهم الله من فضله هو0خیرا لهم بل هو شر لهم وسیطوقون ما بخلوا به یوم القیامه)ال عمران/180 «آنان که نسبت بدانچه خداوند از فضل ونعمت خود بدیشان عطا کرده است بخل می ورزند و(زکات مال را پرداخت نمی کنندودرراه مصالح جامعه دست به بذل وبخشش نمی زنند)گمان نکنند که این کار برای آنها خوب وبه سود ایشان است بلکه این کار برای آنها بد وزیان آنها تمام می شود ودر روز قیامت به آنچه بخل ورزیده اند به صورت طوق به گردن آنها آویخته می شود) پیامبر خدا نیز کسانی را که از دادن زکات خودداری می کنند به فقر وتنگ دستی وداشتن زندگی تلخ تهدید می کند و می فرماید: (وما منع قوم الزکاه الا منعوا القطر من السماء ولولا البهائم لم یمطروا)ابن ماجه «هر قومی که از پرداخت زکات خودداری کند از نزول باران از آسمان محروم می شوند واگر به خاطر حیوانات نمی بود به کلی از باران محروم می شدند»
اسلام همانگونه که برای افراد حقوقی قائل است برای اجتماع نیز حقوقی مقرر داشته است وسهمی از منافع اموال وعایدات مردم را به عنوان صدقات واجب که همان زکات است برای اجتماع در نظر گرفته است تا بدین وسیله زمینه سعادت جامعه وتوازن آن را فراهم نماید وبه او اجازه داده است تا خودش آنرا به مصرف فقرا ومساکین برساند ومحدودشان نکرده که حتما زکات را به حکومت و زمامدار مسلمین یا مامورین جمع آوری زکات بدهند واین خود نوعی احترام واستقلال است که شارع اسلام نسبت به مردم رعایت نموده است ، بنابرین زکات هم بعنوان یک عمل عبادی دارای اهمیت است وهم به عنوان رفع فقر در جامعه و هم اختیاری که به زکات دهنده برای انتخاب زکات گیرنده داده است مهم می باشد.
مصارف زکات
کسانی که به آنها زکات تعلق می گیرد (مصرف زکات) (انماالصدقات للفقراءوالمساکین والعاملین علیهاوالموءلفه قلوبهم وفی الرقاب والغارمین وفی سبیل الله وابن سبیل)سوره توبه آیه 60 زکات 8 مورد مصرف دارد اول فقیر (در مقابل غنی )،کسی که برای رفع حوایج زندگیش نیاز به کمک دارد وظاهر خویش را حفظ میکند، دوم مسکین کسی که فقرش زیاد است تا آنجا که ناچار به اظهارمی شود، سوم گرد آورندگان زکات ،چهارم کسانی که با دادن سهمی از زکات به ایشان دل هایشان بطرف اسلام متمایل می شود پنجم در کمک به آزاد ساختن بردگان ، ششم کمک در پرداخت دین بدهکاران ،هفتم در مصارف عمومی که نفع آن عاید جامعه مسلمین می شودومصلحت دین حفظ میگردد مانند جهاد و کارهای عام المنفعه مانند راهسازی ، پل سازی وغیره وهشتم کسی که از وطن خود دور افتاده وتهی دست است
جایگاه زکات در دین اسلام
زکات یکی از ارکان و فرایض اسلام است : از ابن عمر روایت است که پیامبر فرمود:﴿بنی الاسلام علی خمس ، شهاده أن لا اله الاالله وأن محمدا رسول الله وإقام الصلاه وإیتاء الزکاه وحج البیت وصیام رمضان ﴾متفق علیه«اسلام از پنج رکن تشکیل شده است ،شهادتین ،برپاداشتن نماز، دادن زکات ،حج خانه خدا،وروزه رمضان»زکات در82 آیه قرآن به همراه نماز آمده است
تشویق برای ادای زکات
خداوند متعال می فرماید:﴿خذ من اموالهم صدقه تطهرهم وتزکیهم بها﴾توبه/103 «(ای پیامبر)از اموال آنان زکات بگیر تابدین وسیله ایشان را (از رذایل اخلاقی وگناهان وتنگ چشمی )پاک داری و(دردل آنان نیروی خیرات وحسنات را رشد دهی ودرجات) ایشان را بالا بری»
ومی فرماید:﴿وما آتیتم من زکاه تریدون وجه الله فاولئک هم المضعفون﴾روم/39 «آنچه را به عنوان زکات می پردازید وتنها رضای خدا را منظور نظر دارید ، چنین کسانی دارای پاداش مضاعف(دوچندان) خواهند بود
ازابو هریره روایت است که پیامبر(ص)فرمود«من تصدق بعدل تمره من کسب طیب،ولا یقبل الله الا طیب فان الله یتقبلها بیمینه ثم یربیها لصاحبها کما یربی احدکم فلوه حتی تکون مثل الجبل»متفق علیه«هرکس به اندازه یک دانه خرما ازکسب پاک وحلال صدقه بدهد-وخداوند غیر ازپاک وحلال را قبول نمی کند-خداوند آن را با(دست)راستش قبول میکند،سپس آنرا برای صاحبش افزایش می دهدتا اینکه به اندازه یک کوه می رسد همچنان که کسی ازشما کره اسبش را پرورش می دهد»