یک ماهی بی نظیر بازمانده از نسل دایناسورها با سابقه 248 میلیون ساله , تنفس هوایی و مقاوم در مقابل بیماری و شرایط ناگوار محیطی . اینها مشخصات یک ماهی باهوش و دست آموز و مقاوم هست که با فراهم کردن یک آکواریوم بسیار ساده با مقداری غذای گوشتی میتونین سالها اونو نگهداری کنین . این ماهی از خانواده Polypteridae و با نام علمی Polypterus شناخته میشه . این ماهی دارای 2 جنس متفاوت هست . یکی Polypterus senegalus و دیگری Polypterus ornatipinnisنام دارند .
جنس Polypterus Senegalus :
اسم عمومی این ماهیGray Bichir یا ماهی بیشیر ( بیکیر ) خاکستری هست که بهش بیشیر سنگالی هم می گن . باله پشتی دراز و کشیده این ماهی به بالچه های مجزا تبدیل شده که در هر بالچه یک خار و چند شعاع منشعب وجود داره و در حالت افراشتگی حالتی اره مانند به پشت ماهی میده . ماهی بیشیر سنگالی ( خاکستری ) فراوان ترین گونه از این خانواده در تجارت آکوآریوم محسوب میشه . این ماهی بومی آفریقا و حوضه آبریز رودخانه نیل و آفریقای غربی , سنگال , نیجر و گامبیا ست ! بدن این ماهی استوانه ای ( سیلندری ) و مار ماننده . طول کل این ماهی به 50 سانتیمتر میرسه و گاه به وزن 200 کیلو یا بیشتر هم دیده شده .
رنگ این ماهی در پشت بدن متمایل به زیتونی و در کناره ها کرم – خاکستری و زیر شکمش شیری رنگ و سفید با خال های ریز سیاه رنگی روی پوست بدن مثل ذرات شن . گاهی در انتهای باله های این ماهی رگه های قرمز دیده می شه که نشونه کمبود اکسیژن و نامناسب بودن آب آکوآریومه و باید آب آکواریوم رو به صورت مطلوب در آورد . این ماهی ساکن آب شیرین و یک ماهی گرمسیریه و دمای 25 تا 28 درجه سانتیگراد رو می پسنده , هر چند که در دمای کمتر هم زیست میکنه اما دمای مناسب 28 درجه ست . p.H مورد تحمل این ماهی 6 تا 8 درجه ست . از لحاظ ظاهری گاهی فک بالایی در این ماهی جلوتر از فک پایینی قرار میگیره . دهان پلی پتروس دارای دندانهای ساده ریز و نا منظمه و بوسیله لثه ها پنهان شده و دیده نمیشه .
سوراخهای بینی این ماهی به شکل لوله در اومده و از پوزه بیرون زده و دلیل اون هم اینه که ماهی بینایی نسبتن ضعیفی داره ولی حس بویایی بسیار قوی ای داره . تعداد بالچه های پشتی از 8 تا 11 عدد متغیره . باله سینه ای در ماهی پلی پتروس دارای ساختار جالبیه و در طی میلیونها سال جای خودش رو به مچ داده . در واقع وظیفه اصلی اون حفظ تعادل ماهی در حالت ایستاده ست . فلس های این ماهی لوزی شکل ( گانوئید ) هست و پوششی زره مانند به ماهی میده و در مقابل خراشیدگی ها و ضربه ها بسیار مقاومه . بیشیر خاکستری در طبیعت از حشرات , سخت پوستان , نرم تنان , قورباغه ها و ماهی ها تغذیه می کنه . طول عمر این ماهی تا 34 سال گزارش شده . این ماهیان مثل کوسه ماهی ها دارای اسپیراکل و دریچه مارپیچی روده هستن و همین امر در بهتر هضم شدن غذا و بالا بردن مقاومتشون در برابر تغذیه بد موثره . استخوانهای فک بالایی اونها با جمجمه یکی شده . به علت بالا بودن ترکیبات نیتروژن دار در ادرار این ماهیان هر هفته یا 10 روز یکبار تا 25% آب مخزن اونها رو باید با آب تازه عوض کرد . اگر گیاه در مخزن قرار بدیم , ماهی با رفتار ویژه ای در لابه لای اونها کمین می کنه و گاهی سرش رو از لابلای گیاهان رو آبی بیرون میآره . مخزن این ماهی باید سر پوشیده باشه چون استرس یا رد شدن حشرات یا حتا کم شدن عمق آب و گرسنگی باعث بیرون پریدن این ماهی میشه . اگر یکی از این ماهی ها از آب بیرون پریده و بی حرکت افتاده بود , نگران نشید , چون معمولا پس از منتقل کردن ماهی به آب , ماهی دوباره جون میگیره . مشابه همین حالت در زمانی اتفاق میافته که در آب سرد و حتا در آبی با دمای زیر صفر قرار بگیره . ماهی بطور کامل بی حرکت میشه و روی آب میاد و وارونه میشه . این تصور پیش میاد که ماهی مرده اما به محض انداختن به آبی با دمای مناسب کم کم جون میگیره و شروع به شنا کردن میکنه . شاید راز بقای این ماهی در طی میلیونها سال همین قابلیت بالای اون در برابر تغییرات شدید محیطی و غذایی بوده ! پلی پتروس ها قلمرو طلب هستن و با هم می جنگن . بهتره که محیط آکواریوم بزرگ باشه و با ریشه ها یا کنده درختان تزئین شده باشه تا هر کدوم از اونها قسمتی از مخزن رو در تصرف خودشون بگیرن . مخزن پلی پتروسها بهتره دراز باشه و گیاه در اون وجود داشته باشه . آب نسبتن سنگین رو بیشتر ترجیح میدن تا آب سبک ! پلی پتروس ها دارای ویژگی منحصر به فردی هستن و اون هم تنفس هوایی هست .
این ماهی ها دارای شش هستن و کیسه شنای این ماهی علاوه بر حفظ شناوری به عنوان اندام تنفسی هم ایفای نقش می کنه . یک بخش از این کیسه شنای دو بخشی با یک مجرای دریچه دار یه گلو ( مری ) متصل می شه و در زمان کمبود اکسیژن در آب ( هیپوکسی ) نقش تنفسی ایفا می کنه . نکته مهم در نگهداری این ماهی این هست که همیشه باید سطح آب مخزن برای این ماهی ها 5 تا 10 سانتیمتر خالی از آب باشه تا ماهی بتونه از هوا تنفس کنه . این ماهی ها هر چند دقیقه یکبار به سطح آب میان و هواگیری میکنن . به همین علت در صورت مسدود بودن سطح مخزن , ماهی خفه میشه ! این ماهی رو میشه با همه گونه غذاهای گوشتی , چه زنده و چه منجمد و خشک تغذیه کرد . میگو , کرم ها , لارو حشرات (مثل کرم خونی ) , تکه های بریده شده دل گوسفند یا گوساله , نوزاد قورباغه , ماهیان کوچک یا تکه های کوچک ماهی کیلکا , سمندر کوچک ( Newt ) و حتی ماهی های آکواریومی کوچک مثل زبرا و گوپی و مولی رو میشه بعنوان غذا به ماهی داد . از عادت های جالب این ماهی اینه که تا تمام غذایی رو که در مخزن ریختین نخوره , دست از خودن نمیکشه . مخصوصن وقتی چند ماهی زنده در آب می اندازین , تا تمام ماهی ها رو شکار نکنن و نخورن دست از سرشون بر نمیدارن . شکل شکار کردن پلیپتروس ها هم جالبه . ماهی ابتدا بدنش رو مثل مار به نشونه حمله کردن در میاره و دور خیز میکنه و بعد با یک جهش سریع ماهی رو در بین آرواره های خودش میگیره و میبلعه . آرواره ها دارای قدرت زیادی هستن و در هنگام غذا دادن به اونها باید از پنس یا دستکش کلفت استفاده کرد چون احتمال آسیب رسوندن به انگشتان زیاده . بعلت بینایی کمی که دارن , گاهی پیش میاد اشتباهی انگشت شما رو بجای طعمه گاز بگیرن . این ماهی به سرعت دست آموز میشه و شما رو میشناسه و دوست داره غذا رو از دست شما بگیره و حتا نوازش بشه . اما نکته مهم در نگهداری این ماهی , تناسب دهان ماهی و اندازه غذا و سایز سنگهای کف آکواریوم هست . اگر از غذایی استفاده می کنید که به کف فرو میره , باید مواظب باشید که به علت ساختار پوزه مانند این ماهی , ممکنه مقداری از سنگها رو هم همراه با غذا ببلعه . هر چند ماهی سنگها رو بیرون می اندازه اما ممکنه اشتباهی تعدادی از اونها رو بخوره و دچار مشکلات گوارشی بشه . به همین دلیل بهتره از شن های ریز استفاده کنید چون این ماهی روی زمین هم دراز میکشه برای جلوگیری از خراشیده شدن بدنش استفاده از ریگ ریز با درشتی 2 میلیمتر مناسبه ! این ماهی رو میشه با ماهی های گوشتخوار و یا ماهی هایی بزرگتر از اندازه خودش در مخزن نگهداری کرد . در این حالت باید مخزن بزرگ باشه و پناهگاهی هم برای این ماهی ها در نظر گرفته بشه تا در اون بتونن پنهان بشن .
تفاوت جنسی این ماهی چندان مشخص نیست . تنها در زمان تولید مثل میشه از باله مخرجی نر ها که بزرگتر از ماده هاست , پی به جنسیت اونها برد . همینطور ماده ها سر بزرگتری نسبت به نرها دارن . به نظر میآد که یک دوره خشکسالی برای آماده سازی این ماهی برای تخم ریزی محرک به حساب میاد . یعنی ماهی در فصل بارندگی ( که پس از خشکسالی رخ میدهد ) جفت گیری و تخم گذاری می کنه که اوایل مرداد ماه تا اواخر شهریور هاست در این زمان سیلاب های متناوب در حوضه رود نیل رخ میده . در زمان جفت گیری معمولا یک جفت ماهی نر بر سر تصاحب یک ماده با هم به جست و خیز می پردازن . سپس ماهی پیروز در کنار ماهی ماده خزیده و ضربه های آرومی به سر ماهی ماده وارد میکنه . در همین زمان , ماهی نر باله مخرجی خودش رو به شکل یک لیوان در آورده و اونو زیر شکم ماده در زیر سوراخ تناسلی قرار میده تا تخمها در این باله مخرجی گود شده جای بگیرن ! شاید به همین دلیل باله مخرجی نر ها بزرگتر از ماده هاست . ماهی ماده چند صد تخم میگذاره و در دمای معمولی پس از 4 روز نوزادان از تخم خارج می شن . نوزادان در ابتدا به صورت گروهی ( School ) زیست می کنن . ویژگی جالب این ماهیان اینه که نوزاد دارای آبشش های خارجی برگ مانند شبیه به نوزادان قورباغه هستن . ماهیان جوان دارای چند نوار تیره رنگ بر روی بدن هستن که با بزرگ شدنشون به تدریج محو میشن .
جنس Ploypterus Ornatipinnis :
نام عمومی این ماهی Ornate Bichir یا ماهی بیشیر پر نقش و نگاره . ساکن آب شیرین با دمای 26 تا 28 درجه سانتیگراد و طول 60 سانتیمتر . خاستگاهش حوضه رود کنگو بوده و فک بالا و فک پایین مساوی هستن . تعداد بالچه های باله پشتی 9 تا 11 عدد متغیره . این ماهیها شبها شکار می کنن و به صورت انفرادی ( و نه گروهی ) زیست می کنن . سایر ویژگی ها شباهت زیادی به ماهی بیشیر خاکستری داره . فقط اینکه این ماهی کمی خجالتی تر و در مقابل بیماریها آسیب پذیرتره . به همین دلیل هم انواع کوچک اون در بازار پیدا نمیشه و قیمت نسبتن بالایی داره