دنده یا دسته دنده اهرمی است که در خودروهای جدید زیر فلکه فرمان قرار گرفته ولی در ماشین‌ها و باری‌های قدیمی در طرف راست راننده پهلوی فرمان واقع شده، عملش درگیر نمودن دنده‌های مختلف درون جعبه‌دنده است که به خودرو سرعت‌های گوناگون میدهد یا مشخص می کند که خودرو به جلو برود یا به عقب.
به هنگام روشن کردن خودرو بایستی دسته دنده در وضعیت خلاص باشد (یا پدال کلاچ فشرده باشد). گذاردن دسته دنده در وضعیت خلاص، دنده‌های جعبه دنده را از درگیر بودن با هم خارج می کند. نشانه خلاص بودن دنده ها اینست که دسته دنده در حدود چند سانتیمتر به راست و به چپ بازی نماید (در خودروهای دنده‌دستی که دسته روی فرمان است، به بالا و پایین بازی کند).
موتورسیکلت و دوچرخه
در موتورسیکلت‌ها معمولاً دنده در کنار رکاب چپ و زیر پا جاسازی میشود. در دوچرخه‌های دنده‌ای دنده معمولاً در یکی از دسته‌های دوچرخه جا دارد. در خودروها معمولا 2 نوع دنده وجود دارد دنده معمولی (دستی) و دنده اتوماتیک . در خودروهایی که به دنده اتوماتیک مشهور هستند جابجایی و تعویض دنده ها از سنگین به سبک و بلعکس توسط دور موتور و فشار روغن داخل جعبه دنده انجام می گیرد .بخ طوریکه بعد از قرار دادن خودرو در دنده مناسب و فشار بدال گاز خودرو حرکت میکند و بافشار بیشتر بر روی بدال گاز ( در حال حرکت ) 1 دنده به عقب یعنی معکوس تغییر حالت میدهد البته در خودروهای قدیمی 1 سیم کمکی از بدال گاز به جعبه دنده متصل گردیده که عمل برگرداندن دنده از سبک به سنگین را کمک میکند . البته من فقط این سیم را در خودروهای قدیمی آمریکایی دیدم و فکر میکنم علت وجود این سیم دور بالای موتور و فشار زیاد روغن در جعبه دنده بوده که با هر فشار کوچکی بر روی گاز دنده عوض نشود و فقط در صورت فشار گاز به طور کامل این عمل انجام گیرد .
دنده ماشین
دنده ماشین چگونه کار میکند؟
تا به حال پشت فرمان ماشین نشسته اید؟ پیش دست راننده چطور؟ همیشه اولین سوالی که برای بچه‌ها در این موقعیت پیش می‌آید این است که چرا راننده مجبور است مدام دنده عوض کند؟ چرا نمی شود فقط با بیشتر گاز دادن، تندتر رفت؟
اگر کمی درباره دنده بدانید، سوال هایتان هم کمی پیشرفته تر میشود. ممکن است از خودتان بپرسید وقتی در دنده عوض کردن اشتباه می‌کنید، آیا دنده‌ها خرد می‌شوند یا اینکه وقتی کلاچ را زود رها می‌کنید یا دیر کلاچ می‌گیرید، سر و صدایی که می‌شنوید از کجا می‌آید. آیا ممکن است در اثر رانندگی اشتباه، دنده‌ها خراب شوند؟
می توانید پاسخ همه این سوال‌ها را خودتان پیدا کنید. فقط کافی است کمی همت و حوصله به خرج دهید.
دنده چه کار میکند؟
ماشین‌ها دنده می‌خواهند چون دور موتور آنها نباید از حد معینی بالاتر رود. اگر دقت کرده باشید در کنار سرعت سنج ماشین‌ها عقربه دیگری وجود دارد که دور موتور را نشان میدهد. در قسمت انتهایی این عقربه ناحیه ای وجود دارد که با رنگ قرمز مشخص شده است. اگر موتور ماشین مدتی در این محدوده کار کند، از کار می‌افتد. اگر سرعت کار موتور از حد معینی تجاوز کند حتی ممکن است باعث انفجار آن شود.
علاوه بر این، بیشترین توان و گشتاور موتور در یک محدوده خاص از دور موتور به دست می‌آید و هرچه از این محدوده دور شویم، توان موتور افت میکند. کاری که دنده میکند اینست که بدون تغییر دور موتور، امکان رسیدن به سرعت های مختلف را فراهم می‌نماید. با دنده عوض کردن موتور را در بهترین وضعیت خود حفظ می‌کنید، اما در عین حال می‌توانید در سرعت های مختلف برانید.
دنده از یک طرف توسط کلاچ به موتور وصل میشود و از طرف دیگر با یک محور به دیفرانسیل متصل است. حرکت از موتور می‌آید، سرعت و قدرت آن در دنده تنظیم میشود و توسط محور و دیفرانسیل به چرخ‌ها منتقل میشود. در یک ماشین پنج دنده معمولی، پنج جفت چرخ دنده با نسبت های مختلف وجود دارد که پنج سرعت مختلف را در خروجی ایجاد می‌کنند. در جدول زیر تعدادی از این نسبت‌ها به عنوان مثال آورده شده است.