مقدمه:
انگل شناسی علم پرداختن به موجودات زنده ای است که برای به دست آوردن غذا، به طور موقت یا دائم درسطح خارجی یا داخل بدن موجودات زنده دیگر زندگی می کنند. این علم همچنین به رابطه این موجودات به میزبانان خود می پردازد.
دامنه وسیع علم انگل شناسی از ماکرواکولوژیکی تا میکرواکولوژیکی و بیوشیمیایی وبهداشت عمومی ، جغرافیا ، علوم اجتماعی واقتصادی وعلوم مرتبط با آنها را شامل می شود. درسالهای اخیر سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده است که شش بیماری مهم انسانی درجهان منتشر است . پنج بیماری از این شش بیماری انگلی است که عبارتند از: شیستوزومیازیس، مالاریا ، فیلاریازیس ، تریپانوزومیازیس افریقایی ولیشمانیازیس. بیماری شش نیز جذام است که عامل باکتریایی دارد. درنتیجه انگل شناسی پزشکی دربین شاخه های علوم پزشکی ودانشمندان علوم پزشکی اهمیت زیادی پیدا کرده است . انگل شناسی ازنظر رشد وتوسعه علوم به ویژه کاربردهای طبی ، دامپزشکی ، کشاورزی وصنایع غذایی اهمیت زیادی دارد. بنابراین روشن است که آشنایی با زندگی انگلی وانگلها ، نه تنها ازنقطه نظر رشد وتوسعه علوم ، بلکه ازنظر کاربردهای علمی ان نیز بسیار مهم است.
جنبه های زندگی انگلی :
چهره واقعی زندگی انگلی غالبا قابل لمس ودرک نیست، زیرا روابط بین انگلها ومیزبان آنها بسیار پیچیده است. انگل شناسی درواقع یکی از چهار جنبه مختلف از سیمبیوزیس است.
سیمبیوزیس : هرحیوان ، گیاه ویا موجود زنده اولیه ای آغازیان یا ( پروتیستا) که بخشی یا تمام زندگی خودرا به همراه موجود دیگر ازجنس دیگری می گذارند، را یک سیمبیونت یا سیمبیوت می نامند. چهار شکل از سیمبیوتیک شناخته شده است . اگرچه خط تفکیک بین آنها کاملا دقیق نیست . به ویژه انواع اشکال سیمبیوزیس که شناخته شده اند، فورزیس ، کامنسالیسم ، پارازیتیسم وموچوآلیسم می باشد.
0 فورزیس : هیچ نوع وابستگی ازنظر متابولیکی ویا غیر از آن بین آنها وجود ندارد . نمونه این نوع زندگی انتقال باکتریها توسط اتصال به پای حشرات است . اگرچه پرواز حشره ازجایی به جای دیگر به انتقال منجر می شود ، ولی هیچ اجباری دراین ارتباط ازدوطرف نیست واصولا یک نوع رابطه اتفاقی است.
0 کامنسالیسم : یک مثال دراین مورد درشرایط محیطی دریایی ، رابطه بین آمفی پریون پرکولا یا کنتروکاپروس آکوله آتوس با شقایق دریایی . ماهی دربین خارهای شقایق دریایی زندگی می کند ،درحالی که هیچ نوع آزاری ازسوی میزبان نمی بیند. با توجه به اینکه ترشحات ماهی باعث حفاظت درمقابل نما توسیتهای میزبان می شود. این لایه حفاظتی که ماهی ایجاد می کند ، فقط پس از ورود وخو گرفتن اولیه ماهی است . پس از ورود ماهی به درون خارهای شقایق دریایی ، این عمل حفاظتی نیز انجام شده ، ماهی ازآسیب ماهی خوارها به خاطر وجود نما توسیتهای میزبان محفوظ می ماند. علاوه بر محافظت، ماهی از غذای میزبان نیز برخوردار می شود.
0 پارازیتیسم : پارازیتیسم عبارتست از نوعی زندگی اجباری دو موجود با هم که انگل کوچکتر است واز جنبه متابولیکی با میزبان رابطه دارد. این رابطه ممکن است دائمی باشد. مثلا کرمهای پهن نواری که در روده پستانداران دیده می شوند. یا ممکن است موقتی باشد. مانند پشه ها ، ککها یا کنهای خونخوار گفته می شود که پارازیتیسم که رابطه اجباری است، زیرا انگل به طور معمول نمی تواند بدون ارتباط وتماس با میزبان خود باقی بماند .
انگلهای خونخوار مانند کنه ها ، ککها وپشه ها ازنمونه های اولیه خونخواری مستقیم از میزبان هستند . چون ارتباط بین انگل ومیزبانش عموما شامل تماس میزبان با مواد آنتی ژنی انگل است ، خواه ناخواه این مولکولها با بدنه انگل (آنتی ژنهای سوماتیک) یا ترشحات یا مواد دفعی انگل ( آنتی ژنهای متابولیک) مقایسه می شوند. آنتی بادیها معمولا توسط میزبان درواکنش به انگل تولید می شوند. بنابراین برعکس فورزیس وکامنسالیسم زندگی انگلی علاوه بر وابستگی متابولیک دربخشی از انگل ، عموما شامل پاسخهای میزبان دربرابر بخش دیگری از انگل می باشد.
0 موچوآلیسم : نمونه معروف این نوع زندگی گلسنگها هستند که ترکیبی از قارچها وآلگها هستند. درطی این ارتباط ، آلگها مقدار زیادی ترکیبات عالی تولید می کنند که این مواد توسط قارچها مصرف می شوند. درحالی که قارچها نیز آب ومواد معدنی مورد نیاز آلگهارا تولید می کنند . آنهارا ازخشک شدن وخطر نور شدید محافظت می کنند . نمونه دیگر موچوآلیسم رابطه برخی از تاژکداران موجود درروده موریانه های چوب خوار است.
رابطه انگلها با میزبان :
انگلها به اشکال مختلفی با میزبان خود رابطه برقرار می کنند که می توان انگل اجباری یا اختیاری ، موقتی یا دائمی ، خارجی یا داخلی ، اتفاقی یا سرگردان ، بیماری زا یا غیر بیماری زا وزئونوزرا را نام برد.
به علاوه میزبانها نیزاشکال مختلفی دارند. ازجمله میربان واسط یا نهایی ، ناقل مکانیکی یا ناقل ترانسفور ،مخزن وبالاخره هایپرپارازیتیسم راذکر کرد وبرخی از سیمبیونتها نیز رابطه استفاده متقابل تحت عنوان نظافتچی ونیازمند حفاظت با یکدیگر برقرار می کنند. به طور مثال درمحیطهای دریایی ، برخی از انواع ماهیها وسخت پوستان وظیفه پاک کردن بدن گونه های بزرگتر را به عهده می گیرند. این عقیده وجود دارد که منفعت حاصل از این کار دو طرفه است وانواع مختلف دارای این زندگی هستند. از جمله تمساح با مرغ مصری ، گاوهای اهلی با مرغ ماهیخوار وکرگدن با پرندگان کنه خوار.
عفونت و بیماری انگلی :
انتقال انگلهای مستلزم وجود سه عامل است: یک منبع عفونت ، یک راه انتقال و وجود یک میزبان حساس . برایند ترکیب عوامل فوق ، تعیین کننده شیوع انگل در یک زمان و مکان معین است.راههایی که انگل به وسیله آنها ازمنبع اولیه به میزبان حساس می رسد متفاوت است. شانس بروز عفونت درشرایط محیطی که درآن انگل بتواند خارج از مواد دفعی زندگی کند ونیز درشرایط فقدان بهداشت فردی واجتماعی افزایش می یابد. انسان مبتلا به عفونت انگلی می تواند به اشکال زیر عمل نماید .
0 تنها به عنوان میزبان انگل
0 همراه بادیگر حیوانات به عنوان میزبان اصلی
0 به عنوان میزبان تصادفی همراه با یک یا چند حیوان به عنوان میزبانهای اصلی .
علاوه بر لزوم سازگار بودن طبیعی انگل با میزبان خود، سهولت انتقال انگل بستگی به عادات وتجمع گروهی ونیز مقاومت میزبان دارد.
تشخیص
تظاهرات بالینی دراغلب بیماریهای انگلی آنقدر عمومی است که دربسیاری از موارد بنای تشخیص بر پایه نشانه شناسی کافی نیست .اگرچه یک پزشک باتجربه ممکن است علائم ونشانه های ویژه برخی بیماری انگلی را شناسایی کند ولی درموارد غیرمعمول ممکن است نشانه ها آنچنان گیج کننده باشند که هیچ تابلوی بالینی واضحی را نشان ندهند . همچنین بسیاری از عفونت ها به ویژه عفونت های کرمی نشانه های کم وغیر مشخصی داشته واغلب از نظر بالینی عیر قابل افتراق هستند. تشخیص نهایی وشیوه درمانی درست نیاز به شناسایی انگل در آزمایشگاه دارد.
درمان
درمان موفقیت آمیز بیمار شامل اقدامات پزشکی وروشهای جراحی ، توجه به وضعیت غذایی ودارو درمانی اختصاصی است. پزشک باید توانایی بیمار درهمکاری آگاهانه ، بهسازی محیط ، همه گیر شناسی بیماری وانتخاب روشهای جلوگیری از گسترش عفونت را نیز مد نظر داشته باشد.
درطی 10 تا 15 سال اخیر پیشرفتهای قابل توجهی در درمان بیماریهای انگلی صورت گرفته است . هم اکنون داروهای موثر ونسبتا غیر سمی متعددی برای درمان اغلب بیماریهای انگلی دردسترس است.
زندگی انگلی
زندگی انگلی ( زندگی مشترک یا سیمبیوزیس)
هرحیوان، گیاه یا موجود زنده اولیه ای ( آغازیان = پروتیستا ) که بخشی یا تمام زندگی خود را به همراه موجود دیگر ازجنس دیگری را می گذراند و یک سیمبونت یا سیمبیوت می نامند.
انگل شناسی درواقع یکی از چهار جنبه مختلف از سیمبیوزیس است . درفورزیس (رابطه مکانیکی حمل کردن موجود کوچکترتوسط موجود بزرگتر) – کومنسالیم (بهره وری مشترک ووجود ازیک ماده غذایی (پناه گرفتن ) ازیکدیگر) – پارازتیسم درزندگی اجباری دایم یا موقت موجود کوچکتر با موجود بزرگتریعنی میزبان- موچوآلیسم ( وابستگی متابولیک دوموجود که گاهی به حیات آنها وابسته است مورد نظر است) .
انگلها با اشکال مختلفی با میزبان خود رابطه برقرار می کنند که می توان انگل اجباری یا اختیاری – موقتی یا دائمی – خارجی یا داخلی – اتفاقی یا سرگردان – بیماری زا یا غیر بیماری زا وزئو نوزا را نام برد. به علاوه میزبانها نیز اشکال مختلفی دارند ازجمله میزبان واسط یا نهایی- ناقل مکانیکی یا ناقل ترانسفور – مخزن وبالاخره هایپرپارازیتیسم را می توان نام برد.
تاریخچه رشد وتکامل انگلها
درمورد خاستگاه انگلها ازاجداد آزاد زی همه نظریات توافق دارند که انگلها به طور اتفاقی وارد بدن میزبان شده وپس از انجام موتاسیونهای مختلف برای محیط جدید سازش یافته واین سازشها یکباره حاصل شده وتطابق اولیه درحد یک عنصر وسپس سایرعوامل ودرنهایت به تغییر مسیر زندگی آنها منجر شده است. مقایسه انگلها با هم خانواده های آزاد آنها ازنظر نقص دردستگاهها ازجمله دستگاه گوارش نشان دهنده حد مشترک آنهاست . تعداد بیشتر میزبانها نشان دهنده تکامل زیستی بیشتر انگل است.
طبقه بندی انگلها :
0 کرمها
0 تک یاخته ها
. بند پایان
شرایط محیطی
مهمترین محیط های مناسب انگل در بدن مهره داران ، گوارشی – خون ، ریه ها ، حفره عدسی و بافتها می باشد واحتمالا مواد غذایی متنوع از جمله قندها ، پروتئینها ، چربیها و انزیم ها با PH مناسب و عدم اکسیژن ، وضع ساختمان اندامها در ایجاد شرایط مساعد نقش دارند . گاهی انگلها محیط بدن میزبان را به نفع خود تغییر می دهند. مثلا الودگی سستدها ، باعث کاهش PH اسیدی روده میشود. از محیطهای مناسب دیگر برای انگلها، خون و روده .