چکیده
مقدمه: پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش عدم تحمل ابهام و کمال گرایی درپیش بینی سوء مصرف مواد درمعتادان شهراردبیل اجراشد. روش: پژوهش ازنوع همبستگی و جامعه مورد مطالعه شامل کلیه معتادان شهر اردبیل بود. نمونه پژوهش، (100 نفر) به شیوه نمونه گیری دردسترس ازبین معتادان مراجعه کننده به مرکزترک اعتیاد (شفا)، زندان وکمپهای ترک اعتیاد این شهرانتخاب شدند. برای سنجش متغیرهای مورد مطالعه ازپرسشنامه های ولع هرویین تیفانی وهمکاران و عدم تحمل ابهام لین وهمکاران ، کمال گرایی هیل وهمکاران استفاده شد. یافته ها: نتایج تحلیل همبستگی پیرسون نشان داد که بین عدم تحمل ابهام وسوء مصرف موادرابطه معنی دار وجود داشته (44/0 r=) ولی بین کمالگرایی و سوء مصرف مواد رابطه معناداری مشاهده نشد و همچنین نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد که متغیرعدم تحمل ابهام 47 درصد واریانس آمادگی به سوء مصرف مواد معتادان را پیش بینی می کند. نتیجه گیری: عدم تحمل ابهام به عنوان عامل روانشناختی مهم در پیش بینی تمایل افراد به سوء مصرف مواد عمل می کند وتوجه به آنها می تواند نقش مهمی درپیشگری ازسوء مصرف مواد داشته باشد.
کلید واژه‌ها: سوءمصرف مواد، عدم تحمل ابهام و کمال گرایی
مقدمه
اعتیاد به مواد مخدر، به عنوان نابسامانی اجتماعی، پدیده ای است که بدان " بلای هستی سوز" نام نهاده اند؛ بدین علت است که امروزه توجه به پدیده شوم اعتیاد ضرورتی حیاتی است چرا که ویران گرایهای حاصل ازآن زمینه سازسقوط بسیاری ازارزشها وهنجارهای فرهنگی واخلاقی شده وبدین ترتیب سلامت جامعه را بطور جدی به مخاطره می اندازد(ستوده، 1382). علی رغم تلاش های گسترده ای که درسطح جهان برای کنترل مواد مخدرصورت گرفته، شیوع ومصرف مواد مخدر همچنان روبه افزایش وسن مصرف مواد مخدر روبه کاهش است. علل شیوع اعتیاد پیچیده ومتعدد است و بنا به ویژگی جوامع مختلف تفاوتهای قابل ملاحظه ای دارد.در تبیین علل گرایش افراد به سوء مصرف مواد رویکردهای نظری متعددی نظیر رویکرد زیست شناختی، جامعه شناختی و روانشناختی وجود دارد.در تبیین زیست شناختی به عوامل ژنتیکی، در تبیین جامعه شناختی به عوامل اجتماعی تاکید شده است.
در تبیین روانشناختی، اعتیاد اختلال روانی است که در تقسیم بندی های روانپزشکی سوء مصرف مواد تعریف شده است و دومین اختلال شایع روانی است( کاپلان و سادوک، 2010). سوء مصرف استفاده ی معمولاً سرخود، از هر دارو یا ماده به صورتی که مغایر با الگوی مورد تایید جامعه یا علم طب باشد. یا به عبارتی دیگر سوء مصرف به معنای مصرف مزمن یک ماده است که منجر به اختلال یا ناراحتی شود و در نهایت موجب وابستگی به دارو همراه با علائم تحمل و ترک گردد (کاپلان و سادوک[1] ، 2003).
آنچه در این مقاله مورد تاکید نگارنده است نگاه روانشناختی به پدیده سوء مصرف مواد است بنابراین در این تحقیق به بررسی تاثیر تحمل ابهام و کمال گرایی به عنوان دو عنصر مهم روانشناختی در گرایش به سوء مصرف مواد در معتادان پرداخته می شود.
تحمل ابهام روشی است که یک فرد با مجموعه ای از موقعیت های ناآشنا و پیچیده و نامفهوم روبرو می گردد و به رفتار و تجلیات خود شخص مربوط می شود (باونر[2]، 1940؛ به نقل از عظیمی، 1389).
کمالگرایی به عنوان مجموعه ای از معیارهای بسیار بالا برای عملکرد است که با خود ارزیابی های منفی، انتقادات و سرزنش خود همراه می باشد. کمال گرایی به عنوان سبک نوروتیک و منفی در رفتار مورد توجه قرار گرفته است (ابوالقاسمی و همکاران، 1386).
بیان نظریه و دیدگاهها در رابطه با ارتباط کمالگرایی و تحمل ابهام با سوء مصرف مواد
نجفی و همکاران(1390) در پژوهشی به مقایسه باورهای فراشناختی و تحمل ابهام در افراد معتاد، سیگاری و عادی پرداخته اند و به این نتیجه رسیده اند که بین نمره کلی باورهای فراشناختی افراد معتاد با دو گروه دیگر تفاوت معناداری وجود دارد. همچنین میزان تحمل ابهام افراد معتاد نسبت به دو گروه دیگر پایین تر است.
براون[3]و واین (2002)، طی پژوهشی آشکار کرد که میزان عدم تحمل ابهام افراد معتاد نسبت به سیگاری و عادی پایین‌تر است ولی بین میزان عدم تحمل ابهام در افراد سیگاری و عادی تفاوت معنی‌داری دیده نشد. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که افرادی که دارای تحمل ابهام پایین‌تری هستند، موقعیت مبهم را تهدید کننده می‌دانند و از آن رنج می‌برند و دچار اضطراب می‌شوند بنابراین به دنبال جواب‌های بهتری برای حل مسأله خود می‌گردند.
گرنر و همکاران (2005) بیان کردند، واکنش‌های افراد به موقعیت‌های مبهم به صورت شناختی (تمایل فرد به ادراک یک موقعیت مبهم به صورت سیاه و سفید)، واکنش‌های هیجانی (رنج، تنفر، ناراحتی، اضطراب در یک موقعیت مبهم) و پاسخ‌های رفتاری (اجتناب از موقعیت مبهم) می‌باشد افراد دارای تحمل ابهام پایین در مواجهه با موقعیت اضطراب‌زا به دلیل تحمل ابهام پایین به روش‌هایی از جمله سوء مصرف مواد و یا جرم روی بیاورند.
در پژوهش دیگری سریواستاوا[4] (2007) نشان داد که تحمل ابهام در نقش یک متغیر تهدیدکننده بین ابهام در نقش و میزان استرس کاری مدیران می‌باشد. این مسأله درست همان مشکلی است که افراد معتاد با آن روبرو هستند و ممکن است بسیاری از آنها در هنگام مواجهه با مشکلات تنها راه حلی که به ذهنشان می‌رسد مصرف مواد باشد و در نتیجه توان فکر کردن یا در نظر گرفتن سایر راه حل‌ها را نداشته باشند.
پژوهش اسپادا[5] و همکاران (2007) در رابطه با عدم تفاوت تحمل افراد سیگاری و عادی حاکی از این است که فراشناخت رابطه بین هیجان و مصرف سیگار را تعدیل می‌کند ولی با این وجود سهم کمی از واریانس مصرف سیگار (حدود 4 درصد) را تبیین می‌کند که سهم ناچیزی است در مجموع می‌توان نتیجه گرفت که ممکن است فراشناخت و تحمل ابهام نقش ویژه‌ای در جنبه شناختی سوء استفاده و وابستگی مواد و نیکوتین داشته باشند.
نتایج پژووهش ابوالقاسمی و همکاران (1386) نشان داد که کمالگرایی منفی با پیامدهای روانشناختی افراد معتاد همبستگی منفی معنی‌داری (p<%1) کمالگرایی منفی با شکل‌دهی به انتظارات و معیارهای غیر واقع بینانه و ارزشیابی انتقادی و سرزنش از خود، فرد را در زمینه روابط بین فردی با مشکل مواجه می‌سازد.
ابوالقاسمی(1390) نیز نشان داد که کمالگرایی مثبت با پیامدهای روانشناختی همبستگی منفی معنی‌داری دارد. کمالگرایی از طریق آمادگی و توانمندی‌های فرد برای واقع بینی، تجهیز فرد بر مثبت نگری و توجه به موفقیت‌ها و تدارک زمینه های مناسب سلامت روانی فرد را از ناکامی‌ها، نگرانی‌ها و اضطراب‌ها و پناه بردن به روش‌های مقابله‌ای اجتنابی (مانند استفاده از مواد مخدر و غیره) دور می‌سازد.
ابوالقاسمی و همکاران (1386) طی یک بررسی ارتباط فراشناخت و کمالگرایی با پیامدهای روانشناختی در افراد معتاد به مواد مخدر پرداختند و نتیجه گرفتند افزایش سطح فراشناخت و کمالگرایی منفی باعث افزایش سطح پیامدهای روانشناختی می‌شود و افزایش سطح کمالگرایی مثبت، کاهش پیامدهای روانشناختی را به دنبال خواهد داشت.
ابوالقاسمی (1390) در برخی از موارد کمالگرایی و داشتن معیارهای مطلق‌گرایانه برای خود فرد را به سمت اعتیاد سوق می‌دهد.