مقدمه :
به دلیل اهمیت ازت در تولیدات کشاورزی، انتخاب عاقلانه نوع و مقدار کود ازته جهت برداشت حداکثر محصول الزامی است . ارائه مقدار متناسب ازت نه تنها سبب وصول حداکثر درآمد می گردد، بلکه از تجمع زیادی نیترات در پروفیل خاک جلوگیری می کند و آبشویی را نیز به حداقل میزان ممکن خواهد رسانید .
مقدار کود ازته مورد نیاز برای نیل به عملکردهای بهینه با توجه به نوع محصول، خاک، آب و هوا و شرایط زراعی مشخص می گردد . نیاز و زمان مصرف ازت برای گیاهان مختلف، متفاوت است . اغلب نیتروژن موجود درخاک به تدریج به نیترات (NO3) تبدیل می شود . برای کاهش آبشویی نیتروژن سیستم های زراعی و مدیریتی باید NO3 اضافی در خاک و قابلیت نفوذ زیر منطقه ریشه را کاهش دهند .
هر گاه قدرت تأمین ازت قابل استفاده خاک برای تغذیه گیاهی کافی نباشد، باید ازت قابل استفاده خاک را افزایش داد . برای یک توصیه کودی دقیق باید از میزان عناصر قابل استفاده گیاه مطلع باشیم .
روشهای تخمین ازت قابل استفاده :
این روشها به دو گروه کلی آنالیز خاک و تجزیه بافت گیاه تقسیم می شوند که آنالیز خاک متداول ترین مورد است. اما عیب این روش این است که مقادیر اندازه گیری شده در آزمایشگاه همان مقادیری نیستند که از نقطه نظر تولید محصول دارای اهمیت باشند چرا که میزان عناصر غذایی قابل استفاده گیاه در طول دوره رشد تنها تابع خصوصیات خاک نیست بلکه نوع گیاه، توسعه ریشه، شرایط محیطی و مدیریت مزرعه در آن دخیل است . مشکلاتی در نمونه برداری،
تجزیه و تفسیر نتایج حاصله نیز بوجودمی آید، بنابراین، این روش به تنهایی مفید نیست .
روشهای آنالیز خاک عبارتند از :
1- اندازه گیری مقدار ازت معدنی خاک قبل از کاشت که در اکثر موارد نیترات اندازه گیری شده به دلیل حضور آمونیوم نسبتاً کم است .
2- اندازه گیری مقدار نیترات در نیمرخ خاک به روش بودجه ای : در این روش، مقدارازتی که توسط مقدار معینی محصول برداشت می شود، محاسبه می گردد . این روش همبستگی خوبی را در مورد تعیین نیاز واقعی تضمین نمی کند . زیرا در این روش برای انجام محاسبات باید فرضیات و تخمین های زیادی در نظر گرفته شود .
3- تعیین جزء قابل معدنی شدن ازت آلی به روش شیمیایی . اکثر روشهای شیمیایی ازت آمونیومی یا ازت کل را در عصاره خاک اسیدی یا بازی اندازه گیری می کنند . همچنین از طریق جوشاندن یا گذاشتن نمونه های خاک در اتوکلاو که در آب یا محلول نمکهای رقیق شده قرار گرفته اند اندازه گیری صورت می گیرد .
4- مقدار بهینه ازت مورد نیاز بر مبنای ظرفیت خاک در تأمین ازت قابل استفاده و کل تعداد ازت برداشت شده توسط گیاه از خاک فرمولی به صورت زیر ارائه گردیده است :
Nf = (Ng-Ns)/Ef
Nf = مقدار کود ازته که باید مصرف شود .
Ng = مقدار ازت گیاه
Ns = مقدار ازتی که توسط گیاه از خاک برداشت می شود .
Ef = بخشی از کود ازته است که توسط گیاه مورد استفاده قرار می گیرد .
بزرگترین محدودیت برای هر یک از فرمولها، ظرفیت قابل معدنی شدن ازت است که در هیچ یک از موقعیتهای مزرعه به طور دقیق نمی توان آنرا تعیین کرد . زیرا معدنی شدن یک فرآیند میکروبی است و مقدار آن درمزرعه تحت تأثیر درجه حرارت، رطوبت و تهویه می باشد . بنابراین برای تخمین میزان ازتی که ازطریق معدنی شدن عاید می شود باید تمامی این عوامل را درنظر گرفت .
استفاده از میزان ازت گیاه به جای ازت خاک روش دیگری برای تخمین میزان ازت قابل استفاده گیاه است . مقدار نیترات جذب شده توسط گیاه به مقدار ازت قابل استفاده درخاک بستگی دارد . البته تجزیه بافتهای گیاه به شرطی که گیاه در شرایط کمبود شدید نباشد، می تواند تخمین نسبتاً دقیقی از وضعیت تغذیه ای را ارائه دهد .