پایان نامه تعیین اثربخشی آموزش مهارت های زندگی و شیوه های فرزندپروری بر عزت نفس و سازگاری رفتاری کودکان دوره پیش دبستانی شهر اردبیل

چکیده

طرح پژوهشی حاضر یک مطالعه کاربردی بوده که با هدف تعیین اثربخشی آموزش مهارتهای زندگی و شیوه های فرزندپروری بر عزت نفس و سازگاری رفتاری کودکان دوره پیش دبستانی شهر اردبیل است. این پژوهش تجربی براساس تحلیل عاملی بلوکی است که جامعه آماری این پژوهش را کلیه کودکان دختر دوره پیش دبستانی شهر اردبیل و نمونه آن را 120 نفر از این کودکان، که به روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای انتخاب شده و بصورت جایگزینی تصادفی در 3 گروه کنترل و 3 گروه آزمایش گمارده شده اند، را تشکیل می دهند. بدین منظور ابتدا، والدین پرسشنامه شیوه های فرزندپروری را تکمیل کردند بعد پرسشنامه های   عزت نفس و سازگاری رفتاری بر روی هر شش گروه اجرا گردید سپس جلسات آموزش مهارتهای زندگی بر روی گروههای آزمایش اجرا شد ولی روی گروههای کنترل این آموزشها انجام نپذیرفت. و مجددا بعد از دو ماه پرسشنامه های عزت نفس و سازگاری رفتاری بر روی هر شش گروه اجرا شد و نمرات بین آنها بعنوان پیش آزمون و پس آزمون در نظر گرفته شد. برای تجزیه و تحلیل داده های بدست آمده از روش تحلیل واریانس چندمتغیره مانوا و آزمون تعقیبی توکی استفاده گردید و نتایج بدست آمده نشان داد که آموزش مهارت های زندگی در تعامل با شیوه های فرزندپروری بر عزت نفس و سازگاری رفتاری کودکان در سطح (01/0 > p) معنی دار است.

کلمات کلیدی : مهارت های زندگی، شیوه های فرزند پروری، عزت نفس، سازگاری رفتاری

مقدمه

دوران کودکی سرآغاز زندگی و زمان پایه ریزی شخصیت بزرگسالی است. همه مکاتب روان شناسی و علوم وابسته به آن بر نقش مهم و سرنوشت ساز این مرحله در چگونگی پی ریزی مراحل بعدی رشد انسان تاکید کرده و معتقدند کودک در عالی ترین شرایط متولد می شود و برای پرورش شایسته و مطلوب آمادگی دارد. برای اینکه این آمادگی به ظهور برسد و کودک به بهترین شرایط رشد دست یابد، محیط مناسبی از نظر عاطفی و روانی باید در دسترس او قرار گیرد.دسترسی به یک محیط امن عاطفی و اجتماعی می تواند زمینه ای برای رسیدن به این شرایط ایده ال شود (ساجدی،1379).

تا حدود دو دهه قبل گمان می رفت که خاتواده به سبب وجود روابط صمیمی و محبت آمیز، بهترین مکان برای زندگی و رشد و شکوفایی عاطفی و جسمانی کودکان است. اما با کمال تعجب، نتایج تحقیقات مشخص نموده است که نه تنها خانواده های " مسئله دار" بلکه خانواده هایی که به ظاهر معمولی یا مطلوب هستند هم ممکن است نسبت به کودکان خود بدرفتار باشند (اعزازی،1380).

شیوه ها و سبک های فرزندپروری والدین به طرق مختلف بر جنبه های گوناگونی از رفتارها و عملکردهای روان شناختی کودکان اثر می گذارند و آنها را شکل می دهند و چه بسا تاثیر شیوه های پرورشی والدین خود را تا پایان زندگی حفظ نمایند.

با توجه به تغییرات و پیچیدگی های روز افزون جامعه و گسترش روابط اجتماعی، آماده سازی افراد جهت رویارویی با موقعیت های دشوار، آموزش مهارت های زندگی امری ضروری به نظر می رسد. به همین دلیل روان شناسان جهت پیش گیری از بیماری های روانی و نابهنجاری های اجتماعی، آموزش مهارت های زندگی را در سراسر جهان و در سطح مدارس آغاز نموده اند. آنچه که امروزه تحت عنوان مهارت های زندگی مشهور است، تنها محصول کار پژوهشگران عصر حاضر نیست بلکه بسیاری از این مهارت ها در   لا به لای تعالیم الهی به خصوص در قران کریم و احادیث معصومین بیان شده است. اهمیت و ضرورت آموزش مهارت های زندگی زمانی مشخص می شود که بدانیم آموزش مهارت های زندگی موجب ارتقای توانایی های روانی _ اجتماعی می گردد. این توانایی ها، فرد را برای برخورد موثر با کشمکش ها و موقعیت های زندگی یاری می بخشند و به او کمک می کنند تا با افراد جامعه، فرهنگ و محیط خود مثبت و سازگارانه عمل کند و سلامت روانی خود را تامین نماید. بدین ترتیب، تمرین مهارت های زندگی موجب تقویت یا  تغییر نگرش ها، ارزش ها و رفتار انسان می گردد. در نتیجه با پدید آمدن رفتارهای مثبت و سالم بسیاری از مشکلات بهداشتی قابل پیشگیری خواهند بود. بنابراین کمک به کودکان در رشد و گسترش مهارت های اجتماعی لازم جهت سازگاری موفق با محیط اجتماعی و زندگی موثر و سازنده ضروری به نظر می رسد. بنابراین با توجه به اهمیت مهارت های زندگی با اهداف گوناگون پیشگیری و ارتقاء سطح سلامت روانی ضرورت آموزش این گونه مهارت ها به کودکان برای ما آشکار می شود (مومنی،تیموری،   رحمان پور،1390).

بنظر می رسد آموزش مهارت های زندگی برای همه افراد و در هر سنین مناسب است اما به اعتقاد    صاحب نظران به دلیل جستجوی کلی ساختار ذهنی کودکان برای یادگیری سریع، بهترین سنین برای فراگیری این مهارت ها سنین کودکی است. و با توجه به اینکه کودکی یکی از دوره های شاخص رشدی می باشد و کودکان در این دوره می توانند مهارت ها، نگرش ها و رفتارهایی که اساس برای بزرگسالی    می باشد کسب نمایند و در هر صورت هر شخص بصورت بالقوه این توان را دارد که برای موفقیت و رشد سلامت روانی خود این مهارت ها را کسب نماید (لرنر1 و  همکاران،2006).

امروزه متخصصان روانی برای درمان و بهبود وضعیت روانی کودکان، علاوه بر تاکید بر به کارگیری      شیوه های فرزندپروری منطقی به بهبود وضعیت مهارت های زندگی کودکان توجه دارند، چرا که کمبود مهارت های زندگی ممکن است در مقاومت کودک برای کمک خواهی موثر باشد، بطوریکه مهارت های حل مساله و مهارت های خوداگاهی و مهارت مقابله با هیجانات منفی و مهارت مقابله با استرس، مهارت برقراری ارتباط موثر، می تواند به عزت نفس و سازگاری کودک کمک کننده باشد و هم اینکه موجب افزایش " ظرفیت روان شناختی " افراد می شود تا زندگی خود را در سطح مطلوب نگه دارد و این توانایی را به صورت رفتار سازگارانه و عمل موثر و مثبت نشان دهد.

هدف اصلی این بررسی اثربخشی آموزش مهارتهای زندگی و شیوه های فرزندپروری بر عزت نفس و سازگاری رفتاری در کودکان دوره پیش دبستانی است.

__________________________

1. Lerner

1-2 بیان مسئله

دوران کودکی هر فردی از تاثیرگذارترین دوران زندگی است. همه مکاتب روان شناسی و علوم وابسته به آن بر نقش مهم و سرنوشت ساز این مرحله در چگونگی پی ریزی مراحل بعدی زندگی تاکید کرده اند. یکی از مراحل مهم این دوران، دوره پیش دبستانی است. کودکان در حدود هفت سالگی (پیش دبستانی) حل مسائل به صورت ذهنی را شروع می کنند و در این جریان از راهبردهای شناختی سود می برند که پیش از این آنها را مورد استفاده قرار نمی دادند. کودکان در این محدوده سنی می توانند با مشکلات مقابله نمایند ونقطه نظرهای دیگران را در نظر بگیرند و به برقراری روابط پیچیده بیندیشند. این دوره از لحاظ رشد اجتماعی و سازگاری رفتاری کودک در آینده آن چنان دارای اهمیت است که باید آن را دوره اصلاح و تصحیح رفتار کودکان نامید (ساجدی،1379). سازگاری عبارت است از رفتار مفید و موثر در تطبیق با محیط فیزیکی و روانی به گونه ای که تنها با تغییرات محیطی همرنگی نکرده و به پیروی ناهشیار از آن کفایت نمی کند بلکه خود نیز می تواند در محیط تاثیر گذاشته و آن را به گونه ای مناسب تغییر دهد (جعفری،1390). البته رشد اجتماعی و سازگاری رفتاری کودکان به تعاملات ببن والدین و کودکان بستگی دارد و این تعاملات علاوه بر سازگاری رفتاری و اجتماعی بر جنبه های دیگر زندگی تاثیر می گذارد، از جمله در عزت نفس آنان. در واقع عزت نفس هسته مرکزی ساختارهای روان شناختی فرد است که وی را در برابر اضطراب محافظت نموده و آسایش خاطر وی را فراهم می آورد و یکی از مهمترین عوامل موثر در رشد مطلوب شخصیت کودکان است. عزت نفس  از نگاه کوپراسمیت1 (1967) عبارت است از ارزشیابی فرد درباره خود و یا قضاوتهای شخصی در مورد ارزش خود. به عبارت دیگر عزت نفس از سوی دیگر یکی از ساز و کارهای اساسی شخصیت هر فرد به سمت خودشکوفایی است و از تفاوت بین خودپنداره2 (یک نظر عینی از خود) و خودآرمانی3 (آنچه که شخص می خواهد داشته باشد) نشات می گیرد و از سوی دیگر از نحوه برخورد ها و ارتباط خانواده با کودک تاثیر می پذیرد (پپ،الیس،مک هال4،1989؛به نقل از دوکانه ای فرد،1386). همچینین علاوه بر نحوه برخوردها و تعاملات خانواده با کودکان، شیوه های فرزندپروری آنان نیز بر

______________________

1. Coopersmith

2. Self image

3. Self ideal

4. Poop, Ellis & Mc hal

عزت نفس کودکانشان تاثیر دارد. شیوه های فرزندپروری را می توان مجموعه ای از رفتارها دانست که تعاملات والد فرزند را در طول دامنه گسترده ای از موقعیت ها توصیف می کند و فرزندپروری بادوامی را بوجود می آورند (علیزاده و اندرایس،2004؛برک،2007). مطالعات زیادی در خصوص تاثیر شیوه های           فرزندپروری بر عزت نفس و سازگاری کودکان صورت گرفته است. کامرس1 و همکاران (2012) در تحقیقی استرس خانواده، سبکهای فرزندپروری و سازگاری رفتاری را درسن پیش دبستانی بررسی کردند نتایج نشان داد که رابطه کلی بین فرزند پروری استبدای و استرس خانواده با مشکلات رفتاری کودکان وجود دارد و در تحقیقی دیگر ساندسترام وجردن2(2008) نشان داد که شیوه های فرزندپروری والدین باعث عزت نفس و سازگاری رفتاری در کودکان پیش دبستانی می شود. و همچنین بورنستن و زلتونیک3(2008) در تحقیقی با بررسی سبکهای فرزند پروری و اثرات آن، نشان داد که شیوه های فرزند پروری در مراحل ابتدایی کودکی آشکار است و بر خلق وخو، روابط دلبستگی، موفقیت تحصیلی و توسعه روانی تاثیر گذار است. نتایج این مطالعات نشان می دهد که بین شیوه های فرزندپروری با عزت نفس، و سازگاری رفتاری کودکان رابطه وجود دارد.

و همچنین شیوه های فرزندپروری (مقتدر)، معمولا برای ایجاد حس مسئولیت، هدفمندی و استقلال در فرزندان خویش، آنان را با کفایت  و با اعتماد به نفس بار می آورند (هربرت،1384). علاوه بر شیوه های فرزندپروری عوامل دیگری نیز در عزت نفس و سازگاری کودکان تاثیر دارد. یکی از این عوامل تاثیر گذار مهارتهای زندگی هستند. مهارتهای زندگی به گروه بزرگی از مهارتهای روانی، اجتماعی و بین فردی اطلاق می شود که می تواند به افراد کمک کند تا تصمیمات خود را با آگاهی اتخاذ نمایند، و بطور موثر ارتباط برقرار کنند و زندگی سالم و بارآوری داشته باشند (سپاه منصور،1386). یونیسف4 (2003) در آخرین     طبقه بندی از مهارت های زندگی، سه طبقه کلی همراه با زیر طبقات آن بشرح زیر ارائه کرده است:          1) ارتباط و روابط میان فردی که شامل مهارت های میان فردی، مهارت های مذاکره و نه گفتن، همدلی، مشارکت و کارگروهی و مهارت طرفداری کردن است؛ 2) مهارت تصمیم گیری و تفکر انتقادی که شامل مهارت های حل مشکل، تصمیم گیری و مهارت های انتقادی است؛ 3) مهارت مقابله و مدیریت شخصی که شامل مهارت های برای افزایش منبع کنترل، مهارت های مدیریت احساسات و مهارت مدیریت استرس

___________________

1. Camras et all

2. Sandstrom & Jordan

3. Bornstein & Zlotnik

4. Unicef

است هدف از آموزش مهارت های زندگی افزایش توانایی های روانی، اجتماعی و ارتقای سلامت روانی است بطوری که انتظار می رود هر فرد پس از دریافت آموزش مهارتهای زندگی، به تواناییهای از جمله کسب خودآگاهی، عزت نفس، برقراری ارتباط با دیگران، توانایی همکاری، توانایی کنارآمدن با احساسات و فشارهای روحی، توانایی ابراز آرزوها و امید ها دست یابد. و نتایج بسیاری از تحقیقات نیز بیانگر همین موضوع و تاثیرات می باشند (صبحی قهرمالکی و رجبی،1389؛ سپاه منصور،1386؛حقیقی و همکاران،1385؛

به پژوه و همکاران،1386؛ساجدی و همکاران،1387؛ بوتوین1 و همکاران،2006).   

پژوهش حاضر درصدد یافتن این ارتباط صورت گرفته است و درصدد پاسخگویی به این سوال است که: آموزش مهارتهای زندگی و شیوه های فرزندپروری بر عزت نفس و سازگاری رفتاری کودکان پیش دبستانی تاثیر دارد ؟

1-3 اهمیت و ضرورت

خانواده اولین و مهمترین نهاد در تاریخ و تمدن انسانی است که افراد بشری در آن با شیوه های زندگی فردی و جمعی آشنا می شود. خانواده مناسبترین بستر فعلیت یافتن قابلیت ها و استعدادها و تواناییهای انسانی است و بخش عظیمی از ابعاد شخصییت افراد همچون رفتارها، سازگاری، مسولیت پذیری،                 تحمل پذیری در برابر دیگران و واکنش های عاطفی در آن شکل می گیرد (نوابخش وفتحی،1390).

فرایندها و کنش های خانواده در کیفیت ارتباط واحد/ فرزند تاثیر زیادی بر رشد احساس خود ارزشمندی و کفایت اجتماعی در دوران کودکی دارد. روان شناسان متوجه  شده اند که شیوه های پرورش و تربیت فرزند بر بسیاری از جنبه های روان شناختی از جمله سازگاری اجتماعی، احساس ارزشمندی، اعتماد به نفس و موفقیت در کارها تاثیر دارد (ظهیری زاده،1390).

در واقع نحوه سازگاری و رفتار کودکان به تعاملات و ارتباطات والدین با آنها بستگی زیادی دارد و کودکانی که از این تعاملات و ارتباطات بیشتر برخوردارند از نظر روانی نیز سالم تر هستند(حقیقی و همکاران،1385).

____________________

1. Botvin

یکی از این جنبه های روانی، عزت نفس است. عزت نفس قضاوتهایی است که درباره ارزش خود و احساس های مرتبط با این قضاوت ها می کنیم (برک،1385 ). رشد و پرورش عزت نفس در افراد با عوامل زیادی در ارتباط است اما یکی از تاثیر گذارترین آنها که تحقیقات زیادی را نیز به خود معطوف کرده است شیوه های فرزندپروری است. مطالعات زیادی نشان داده اند که شیوه های فرزندپروری می تواند                  عزت نفس کودکان را افزایش یا کاهش دهد ( فلیگر و واسونی1،2006؛کامرس و همکاران،2012؛بورنستن و زلتونیک،2008؛ذبیحی حصاری وحجازی،1390؛ ساندسترام وجردن،2008). همچنین علاوه بر شیوه های فرزندپروری، از جمله روشهای ارتقای سازگاری و عزت نفس کودکان، آموزش مهارتهای زندگی است. اهمیت و ضرورت آموزش مهارتهای زمانی مشخص می شود که بدانیم آموزش مهارتهای زندگی موجب ارتقای تواناییهای روانی _ اجتماعی می گردد. این تواناییها فرد را برای برخورد موثر با کشمکشها و موقعیتهای زندگی یاری می بخشند، و به او کمک می کنند تا با سایر انسانها، جامعه، فرهنگ و محیط خود مثبت و سازگارانه عمل کند و سلامت روانی خود را تامین نماید. بدین ترتیب، تمرین مهارتهای زندگی موجب تقویت یا تغییر نگرشها، ارزشها و رفتار انسان می گردد. در نتیجه با پدید آمدن رفتارهای مثبت و سالم سازگاری و عزت نفس افزایش می یابد (بهاروند،1389). در نتیجه مهارتهای زندگی به مجموعه بزرگی از مهارتهای روانی، اجتماعی و بین فردی اطلاق می شود که  می تواند به افراد کمک کند تا تصمیمات خود را با آگاهی اتخاذ نمایند، و به طور موثر ارتباط برقرار کنند و زندگی سالم و پرباری داشته باشند (سپاه منصور،1386). و تحقیقات بسیاری نیز تاثیر این مهارتها را بر عزت نفس، سلامت روانی و سازگاری نشان داده اند (صبحی ورجبی،1389؛بوتوین و همکاران،2006). بنابراین با توجه به تاثیر این مهارتها بر زندگی افراد علی الخصوص کودکان آموزش آن برای بالا بردن  عزت نفس و سازگاری یک ضرورت می باشد در نتیجه بررسی رابطه ای این مهارت ها به شیوه های که والدین برای پرورش کودکان خود به کار می گیرند و تاثیری که این شیوه ها بر سازگاری و عزت نفس کودکان شان می گذارد، ضرورت دیگری می باشد همچنین با توجه به اینکه در این زمینه هیچگونه پژوهشی صورت نگرفته، اهمیت و ضرورت چنین پژوهشی دو چندان می شود. بعلاوه نتایج این پژوهش می تواند برای آموزش و پرورش  بسیار مفید و سودمند باشد .

لینک دانلود پروپوزال این پایان نامه