فصل اول:
کلیات پژوهش
تربیت انسان حتی از نان شب هم واجب تر است (افلاطون)
تربیت و پرورش زیباترین چیزی است که انسان ذخیره می کند.
شاید افلاطون اولین فردی بود که به برتری های برخی از افراد در یادگیری و نیاز آنها به آموزش های خاص پی برد. او همچنین با اطلاق «هدایای فطری» به این ویژگی ها بر نقش وراثت در شکل گیری توانائی های ذهنی تاکید نمود (شکوهی و پرند، 1386).
ما در کشوری زندگی می کنیم که برای رسیدن به استقلال و پیشرفت همه جانبه در زمینه های فردی و اجتماعی، اقتصادی، صنعیت، علمی و فرهنگی به ضخیت های رشد یافته و به دلهای بیدار و مغزهای اندیشمند و دست های ماهر و توانا نیازمندیم. از آنجا که بخش مهمی از زندگی دانش آموزان مستعد و تیزهوش به انگیزه پیشرفت تحصیلی و محبوبیت اجتماعی آنها مربوط می شود متخصصان تعلیم و تربیت بایستی آنچه که در توان دارند در جهت رشد و شکوفایی استعدادهای ذاتی این دانش آموزان به کار گیرند اگر چه تیزهوشی در قالب وراثت مطرح است اما تحقق و تجلی آن به عوامل محیطی و اجتماعی هم مربوط می شود. فلدمن (1991) می گوید: «استثناها وقتی ظهور می کنند که توانایی های فوق العاده کودک و بافت خانواده و فرصت های آموزشی با هم جمع شده و شرایط بهینه ای فراهم آورند (اژه ای، 1383)
مفهوم نیاز پیشرفت، اولین بار توسط موری در سال 1938 این گونه مطرح شد: «تلاش برای موفقیت در هر موقعیتی، به نحوی که عملکرد آن بتواند طبق برخی استاندارد های عالی بودن، ارزیابی گردد». این مفهوم به معنی انگیزه علیه موانع و مبارزه با آنچه که به دشوار بودن شهرت دارد، می باشد و به معنی انگیزه ی فرد برای دستیابی به موفقیت است (خداپناهی، 1385).
راجرز معتقد است هنگامی که آگاهی ما نمایان می شود، نیاز به توجه به خود را پرورش می دهیم گر چه این نیازها در انسان ها همگانی است. این نیاز به توجه مثبت، نیاز به ارزشمند بودن، دوست داشتنی بودن، محبوب بودن به قدری لذت بخش است که برای فرد در حال رشد تبدیل به قوی ترین نیاز می شود.
به طوری که محبوبیت اجتماعی یکی از رازهای اساسی زندگی اجتماعی است، تکنیک های بساری در این زمینه موثرند یکی از موفقترین تکنیک ها شباهت هر چه بیشتر با دیگرا است (ابوالقاسمی و همکارن، 1384).
محبوبیت اجتماعی و انگیزه پیشرفت دو متغیر بسیار مهم در قلمرو آموزش محسوب می شوند که با بازدهی نهایی سیستم آموزشی ارتباط تنگاتنگی دارند.
متغیر محبوبیت اجتماعی تقویت کننده اصلی در انگیزه پیشرفت تحصیلی می باشد و نتایج پژوهش ها نشان می دهد دانش آموزانی که مورد محبوبیت اجتماعی قرار می گیرند وضعیت و شرایط مطلوب تری از لحاظ سلامت روانی و انگیزه پیشرفت تحصیلی دارند.
تحقیقات روانشناسان نشان داده است افراد تیز هوش معمولاً ثبات عاطفی بیشتری دارند، عموما از محبوبیت بیشتری در بین افراد برخوردارند، خلاقیت بیشتری دارند، علایق گسترده تری دارند، به موقعیت های اجتماعی بالاتری دست می یابند و از استقلال و انسجام بیشتری برخوردارند. اما برتری تحصیلی به تنهایی نمی تواند نشانه تیز هوشی باشد (گلالگر، 1979)
بنابراین سیستم آموزش و پرورش باید عوامل موثر در تیزهوشی و انگیزه پیشرفت را شناسایی کنند و در مهیا کردن این زمینه به خانواده ها و اجتماع کمک کنند.
بیان مسئله:
پژوهش های روان شناسی و علوم تربیتی حاکس از آن است که همه کودکانی که به دنیا می آیند دارای توانائی های بالقوه خدادای هستند. این تواناییها به دلایل گوناگون وراثتی و محیطی در برخی بیشتر و در بعضی کمتر است. معمولاً دانش آموزان تیز هوش در مقایسه با دانش آموزان همسن عادی خود از وضعیت تحصیلی بهتری برخوردارند در واقع در پس این عامل تحصیلی است که دانش آموزان تیز هوش و ویژگی های آنها کشف می گردد. علاوه بر این بسیاری اعتقاد دارند که یافته تحصیلی دانش آموزان تیزهوش صرفاً انعکاس دهنده هوشبهر بالاست اما همانطوری که توزیع هوش و استعداد در کودکان وابسته به محیط و وراثت می باشد. بنابراین کودکان تیزهوش و با استعداد کسانی هستند که به دلیل توانائی های بر جسته خویش، در مقایسه با کودکان عادی، قادر به انجام امور پیچیده تر و مهمتری هستند و برای تحقق این توانائی ها به آموزش و پرورش متفاوت و عالی تر نیاز دارند (گالاگر، 1979).
ریال ودسی (2000) انگیزش را عامل مهم و موثر در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان بیان می کند و جرج کلی (1902) نیز به اهمیت پذیرش اجتماعی یا تایید اجتماعی تاکید می کند. و آن را در چگونگی مثبت و منفی بودن پیشرفت تحصیلی موثر می داند.
بیلر (1994) نیز بیان می کند که اگر فرد در خود احساس توانمندی و انگیزه نکند و خود را ناچیز بداند بر عملکردش تاثیر منفی می گذارد و اگر موفقیتی بدست آورد آنرا ناشی از شانس می داند نه توانائی های خود. بی انگیزگی یا فقدان انگیزش، احالتی را بیان می کند که قصد و عمدی در عمل وجود ندارد و رفتار فرد، فاقد تعهد و احساس علیت شخصی است (ریال ودسی، 2000). بنابراین انگیزه و محبوبیت جزء دو متغیر مهم در پیشرفت تحصیلی محسوب می شود.
در ضمن محبوبیت اجتماعی فرد را در مقابله با اثرات منفی بی ارزشی حمایت می کند و به عنوان یک متغییر مستقل عمل می کند و موجب انگیزه مثبت و خود ارزشمندی می شود (تیلور، 2002 به نقل از میر اسمعیلی، 1385).
وجود این نگرش که پیشرفت تحصیلی با تیز هوشی در بزرگسالی رابطه دارد موجب سوگیری های بسیاری در ارزیابی هوش شده است ولی مطالعه متعدد نشان داده اند، میان این دو متغییر، همبستگی قابل ملاحظه ای وجود ندارد (بیرد، 1982؛ هالند و ریچاردز، 1965؛ هویت ، ماندی و دیویس، پرایس، تیلور، ریچاردز و جاکوبسن، 1964؛ تیلور و الیسون، 1967؛ تیلور آلبو، هالند و برانت، 1985).