پایان نامه مالکیت معنوی با رویکرد مالکیت صنعتی در حقوق ایران

پایان نامه جهت دریافت درجه کارشناسی ارشد (M.A)

گرایش: حقوق جزا و جرم شناسی

چکیده :

درعالم حقوق به چیزی مال اطلاق می شود که دو صفت اساسی داشته باشد :

"الف ) فایده داشته و در برآورد نیاز انسان مؤثر باشد ، فرقی ندارد که نیاز ، مادی باشد یا معنوی .

 ب ) قابل اختصاص یافتن به شخص یا جمعیتی معین باشد ."[1]

 در گذشته واژه ی " مال " ویژه کالای مادی بود ولی پیشرفت های زندگی بشر به تدریج آن را از این معنی محدود و ابتدایی خارج ساخته است. بگونه ای که در زمان کنونی به تمام عناصر دارایی مانند سرقفلی ، حق اختراع ، حق تألیف ، اسم تجارتی ، علامت تجارتی ، طرح صنعتی و غیره نیز مال گفته می شود .

این حقوق که" حاصل ابتکار و تراوشهای ذهنی انسان"[2] است بنا بر اقتضای زندگی امروزی دارای ارزش اقتصادی گشته و انگیزه سود جستن از ابتکار را در صاحبان آنها بیدار می کنند . انسان بنا به طبیعت ذاتی خود دوست دارد چیزهایی را در انحصار و مالکیت خود داشته باشد .بنابراین ممکن است حاصل تلاش خود را به سایر اعضای جامعه ارائه ندهد . اینجاست که حقوق وارد عرصه می شود تا با وضع قوانین و ایجاد قواعدی انحصار مالکان را  تا حدودی ساماندهی و در مواردی محدود نماید تا جامعه نیز از حاصل ابتکار این گونه افراد ،که گاه اختراع حیاتی برای زندگی بشر محسوب می شود محروم نماند.پیشرفتهای اقتصاد جهانی باعث شده است که مسائلی همچون اسم تجارتی ،علامت تجارتی،طرح صنعتی،از ارزش و اهمیت بالایی برخوردار شوند وبه تبع آن، زمینه ساز شکل گیری اختلافات  و ادعا های جدید شوند . در این راستا کشورها سعی دارند  به تهیه وتدوین قوانین ومقرراتی بپردازند تا ازحقوق مالکین این نوع دارایی ها  حمایت کنند ، البته میزان حساسیت در این مورد در بین کشورها یکسان نمی باشد.  در سطح جهانی نیز کنوانسیون ها و معاهدات متعددی به شرحی که در مباحث آینده خواهد آمد منعقد گشته اند .

واژگان کلیدی : مالیکیت ، معنوی ، صنعتی

مقدمه :

مالکیت معنوی در معنای وسیع خودعبارت است از حقوق قانونی که از فعالیت های ذهنی و فکری در زمینه های صنعتی، علمی ادبی و هنری حاصل می شود حقوق مالکیت معنوی به دو بخش «مالکیت صنعتیم و «حق انحصاری اثر» تقسیم می شود .

مالیکت صنعتی خود در برگیرنده حقوق قانونی مربوط به دارایی های فکری مثل موارد زیر است :

اختراع ثبت شده طرحهای صنعتی علائم تجاری و ...

حق انحصاری اثر به حقوق پدید آورندگان آثار ادبی و هنری مربوط است، کشورها به دو دلیل اصلی قوانینی را جهت حمایت از مالکیت فکری وضع می کنند:

اول : بیان قانونی حقوق معنوی افراد خلاق در ارتباط با آنچه خلق می کنند و حقوق عموم برای دسترسی به دستاورد این افراد.

دوم : توسعه و ترویج خلاقیت ها وگسترش و کاربردی کردن نتایج آنها ونیز تشویق تجارت منصفانه که در رشد اجتماعی و اقتصادی موثر خواهد بود . حمایت قوی وموثر از مالکیت معنوی سنگ بنایی است برای ایجاد سرمایه گذاری سالم در تحقیقات ، علم و فناوری که مزایای بلند مدت اقتصادی به دنبال دارد برخی از نتایج این حمایت عبارتند از(1) پدید آمدن انگیزه برای نوآوری، (2) تشویق کشف روشهایی برای تولید و توزییع فرآورده های موجود با هزینه کمتر ، (3) ایجاد نیروی کار با کیفیت بالاتر ، (4) دعوت به عرضه محصولات ، دانش فنی و خدمات جدید کم خطر و موثر و ...

بیان مسئله :

همانطور که از عنوان این تحقیق پیداست ، در این مطالب حقوق مالکیت معنوی با رویکرد مالکیت صنعتی مد نظر قرار دارد ، لازم به ذکر است که حقوق مالکیت صنعتی دارای عناصر بسیاری است که در اینجا فقط سه مورد از آنها یعنی اسم تجارتی ، علائم تجارتی وطرح صنعتی مورد بحث و بررسی قرار می گیرد . از آنجا که ثبت این علائم برای صاحب آن امتیاز است وحقوقی را فراهم می آورد لازم است که قانون گذار با وضع قوانینی به حمایت از این حقوق بپردازد امروزه در کشورهای بزرگ صنعتی مالکیت معنی و مالکیت صنعتی قسمت اعظم کشمکش های حقوقی در بین شرکت های بزرگ تولیدی را به خود اختصاص می دهد و زیانهایی که ممکن است از طریق عدم رعایت این حقوق به این شرکت ها وارد شود گاه غیر قابل جبران می باشد.

اهمیت و ضرورت تحقیق :

در خصوص اهمیت و ضرورت تحقیق همین بس که امروزه ثروت بسیاری از شرکت های معتب رتولید یاز اعبتار علامت ها وحق انحصاری تولید بعضی کالاها تشکیل شده است . حتی بسیاری از شرکت های بزرگ و مطرح تولیدی، صنعتی قسمت اعظم سرمایه خود را از اعتبار برند ها کسب می کنند و برای حفظ اعتبار کالاهای خود هزینه های زیادی نیز صرف جلوگیری از سوء استفاده از نام تجاری خود می کنند . تحقیق حاضر در پی بررسی این مطلب است که چه قوانینی برای حمایت از حقوق درایران وجود دارد ، منشأ این حقوق و ضعف ها ونکات برجسته آن را بررسی نموده است .

پیشینه پژوهش :

1- ناصر کاتوزیان در کتاب «اموال و مالکیت» می نویسد « در گذشته وازه مال ویژه کالای مادی بود ولی پیشرفت های زندگی بشر به تدریج آن را از این معنی محدود و ابتدایی خارج ساخته است به گونه ای کهبه تمام عناصر دارایی مانند سرقفلی ، حق اختراع ، حق تألیف اسم تجارتی، علامت تجارتی، طرح صنعتی و غیره نیز مال گفته می شود . این حقوق حاصل ابتکار و تراوشهای ذهن انساناست.[1]

2- عل زارعی دولت آبادی ، در مقاله ای تحت عنوان «مالکیت معنوی» می نویسد «حقوق مالکیت معنی حقوقی است که دارای ارزش اقتصادی داد و ستد بوده ولی موضوع آن شی مادی نیست این حقوق به موضوعاتی می پردازد که زاییده فکر واندیشه انسان بوده و با آفریده های ذهنی مرتبط است».[2]

3- ناصر کاتوزیان در کتاب «مقدمه علم حقوق» می نویسد «حقوق مالکیت معنوی حقوقی است که به صاحب آن اجازه می دهد تا از منابع و شکل خاص از کار و فکر خود بطور انحصاری استفاده کند مثلاً حقی که تاجر وصنعتگر نسبت به نام تجارتی با شکل خاص کالاهای خوددارد یا حقی که مولف یا مخترع نسبت به نوشته ها و اختراع خود پیدا می کند از حقوق معنوی است» .[3]

4- حسن ستوده تهرانی در کتاب حقوق تجارت جلد 1 می نویسد « مالکیت صنعتی مربوط به حقوقی
است که در نتیجه فعالیت صنعتی به ارباب صرف یا صاحبان صنایع تعلق می گیرد مانند حق انحصاری اختراع و ... در حقیقت حق بهره برداری انحصاری است که صاحب آن از اثر و فعالیت تجاری و صنعتی خود دارد.[4]

5- محمود عرفانی در کتاب حقوق تجارت جلد اول می نویسد «علائم تجارتی ، صنعتی یا خدماتی نشانه هایی هستند که برای معرفی کالاها، محصولات صنعتی و یا خدماتی از لحاظ کیفیت و ضمانت مرغوبیت جنسی آنها مورد استفاده قرار می گیرد.» [5]

اهداف تحقیق :

هدف از انجام این تحقیق شناسایی مالکیت معنوی است.مالکیت معمولاً در عرف عموم مردم به اشیاء مادی و ملموس تعلق می گیرد اما این مالکیت در مورد آفریده های ذهنی نوع بشر است . در این تحقیق به برخی شاخه های مالکیت معنوی یعنی مالکیت صنعتی پرداخته شده است تا قوانینی را که از چنین مالکیت هایی حمایت می کند ، شناسانده شود . در صورت نقض این مالکیت دارنده آن چه راه هایی قانونی برای الزام به جبران زیان وارده به خود دارد از دیگر اهداف این تحقیق است . همچنین ضمانت اجرای کیفری نقض مالکیت معنوی در این تحقیق بررسی شده است.

سوالات تحقیق :

1- مالکیت معنوی چه حقوق و امتیازاتی برای صاحب آن دارد؟

2- ضمانت اجرای کیفری نقش مالکیت معنوی چیست ؟

3- مالکیت معنوی در فقه امامیه چه جایگاهی دارد؟

فرضیات :

1- مالکیت معنوی برای صاحب آن امتیاز فروش ، واگذاری ، حق تقدم ... را فراهم می آورد.

2- عدم رعایت حق مالکیت معنوی مستوجب مجازات حبس و جبران خسارت وارده می باشد.

3- اکثر فقهای معاص به وجود این نحو مالکیت معتقد نبوده و رعایت نکردن آن را از سوی دیگران دارای حرمت شرعی نمی دانند .

روش تحقیق :

برای گردآوری مطالب این تحقیق از روش تحلیلی کتابخانه ای استفاده شده است مطالب مطرح شده در این تحقیق از مجلات حقوقی ، کتابهای نویسندگان حقوقی و برخی سایت های اینترنتی مرتبط گردآوری شده است .

ساماندهی :

تحقیق پیش رو از سه فصل تشکیل شده است ، فصل اول آن به تعریف مفاهیم مالکیت معنوی وعلائم تجاری می پردازد . ضمناً اشاره ای مختصر به تاریخچه این مطلب در این فصل صورت گرفته است . فصل دوم توضیحاتی پیرامون کنوانسیون پاریس و سازمان جهانی مالکیت فکری وقانون ثبت اختراعات ، علائم و طرح های صنعتی مصوب 1386 است در این فصل نگاهی بهاین مطلب از دیدگاه فقهی نیز صورت گرفته و نظرات فقهای اسلامی نیز بیان شده است .

فصل سوم ، با عنوان مالکیت صنعتی در مورد جایگاه اسم تجارتی علامت تجارتی ، طرح صنعتی در ایران و موارد حمایت آنها در قوانین موضوعه و دادگاه ها می باشد .

در پایان نتیجه گیری و پیشنهاد ها آورده شده است .

[1] - دکتر کاتوزیان-ناصر- اموال و مالکیت-صفحات9و23- چاپ هفدهم-آبان 1386- میزان

[2] - همان منبع