پایان نامه بررسی تاثیر آموزش مهارت های زندگی بر بهزیستی روان شناختی معتادان

پایان نامه جهت اخذ درجه کارشناسی ارشد

گروه روان شناسی

چکیده :

هدف :هدف اصلی این پژوهش بررسی تاثیر آموزش مهارت های زندگی برافزایش میزان بهزیستی روان شناختی است . روش: روش پژوهش آزمایشی از نوع پیش آزمون–  پس آزمون با گروه کنترل بود. به منظور اجرای پژوهش ابتدا از کل معتادان بستری(200) در مرکز حیات نو  40 نفر با بهره گیری از روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شد.و سپس با روش جایگزینی تصادفی  20نفر در گروه آزمایش و 20نفردر گروه کنترل گمارده شدند. هردو گروه در یک مرحله پیش آزمون و پس آزمون با پرسشنامه بهزیستی روان شناختی ارزیابی شدند.برای تجزیه و تحلیل فرضیه ها از تحلیل واریانس چند متغیره (MANOVA)  استفاده شد.داده های به دست آمده با نرم افزارSPSS  تحلیل شدند.یافته: داده های به دست آمده با نرم افزارSPSS  تحلیل شدند نتایج نشان داد،آموزش مهارتهای زندگی سبب افزایش بهزیستی روان شناختی و زیرمقیاس های آن ، خود مختاری  ، تسلط بر محیط، رشد شخصی ،ارتباط مثبت با دیگران،هدف در زندگی ،پذیرش خود می شود. نتیجه گیری: به طور کلی می توان از برنامه آموزش مهارت های زندگی به عنوان یک برنامه مناسب جهت افزایش بهزیستی روان شناختی استفاده نمود.

مقدمه

اعتیاد در کنار سوء تغذیه و آلودگیهای محیط زیست از مشکلات بزرگ جوامع بشری می باشد که متاسفانه تمامی جوامع صنعتی و غیر صنعتی را گرفتار کرده است و جامعه ما نیز بگونه ای شدید با آن روبروست ( ربیعیان، 1370).

بر اساس آمار های جهانی ، در حال حاضر حدود 200 میلیون نفر در جهان مواد اعتیاد آور و دارو ها را سوء مصرف می نمایند. براساس آخرین آمار ،حدود 4 میلیون نفر در کشور ما نیز دچار سوء مصرف یا وابستگی به مواد اعتیاد آور یا دارو ها هستند .فرد وابسته به مواد مجبور است در هر شرایط مواد اعتیاد آور را تهیه و مصرف نماید زیرا در صورت عدم مصرف دچار عوارض جسمی و روانی می شود که زندگی وی را با مشکلات متعددی مواجه می کند .فرد وابسته به مواد زمان زیادی را صرف اموری چون تهیه ، مصرف و عوارض ناشی از مصرف ، مشکلات ناشی از عدم مصرف و افکار مربوط به این اعمال می نماید. (علیپور ،لرستانی،ابهری ،1387)

همه ما گاهی در زندگی با چالشها و مشکلاتی مواجه می شویم . در برخورد با این دشواریها ،در اختیار داشتن منابع و مهارتهایی که به ما کمک می کنند تا به بهترین شکل ممکن از عهده حل مشکلات بر آئیم ، تسلی بخش است. توانایی انسان برای مقابله ، در هنگام تولد تثبیت نشده ، بلکه این توانایی در سراسر زندگی قابل گسترش و تکامل است. پس نباید مانند یک ناظر منفعل عمل کنید . زندگی همیشه آسان نیست ، اما آگاهی داشتن به شما توانایی می بخشد . تقریباً 60  سال پیش سازمان بهداشت جهانی سلامت را به عنوان  حالتی از بهزیستی کامل جسمی، ذهنی و اجتماعی و نه صرفاً بیمار نبودن تعریف کرد. سازمان بهداشت جهانی(جاهودا[1]، 2004 ( از نداشتن بیمار روانی به عنوان معیار سلامت روانی انتقاد و به جای آن معیارهای چندگانه را برای سلامت روانی ارائه کرد. متاسفانه تا مدتها پیشرفت قابل ملاحظه ای در کاربرد این دیدگاههای در قلمروهای علمی و عملی مشاهده نشد. سلامت یک مفهوم چند بعدی است که علاوه بر بیمار و ناتوان نبودن، احساس شادکامی و بهزیستی را نیز در بر می گیرد. تلاش هایی که در جهت گذر از الگوهای سنتی سلامتی صورت گرفته گرچه زمینه لازم را برای تلقی سلامت به عنوان حالتی از بهزیستی(نه صرفا نبود بیماری) فراهم ساخته ولی کافی نیست. البته الگوهای جدید سلامت نیز به طور عمده بر ویژگیهای منفی تاکید دارند و در آنها ابزارهای اندازه گیری سلامت اغلب با مشکلات بدنی تحرک، درد، خستگی و اختلالات خواب، مشکلات روانی افسردگی، اضطراب و نگرانی و مشکلات اجتماعی ناتوانی در ایفای نقش اجتماعی، مشکلات زناشویی سروکار دارند. در دهه گذشته ریف [2]و همکارانش(  1926)  شش الگوی بهزیستی روانشناختی یا بهداشت روانی مثبت را ارائه کردند.بر اساس الگوی ریف بهزیستی روانشناختی از شش عامل تشکیل می شود). پذیرش خود) داشتن نگرش مثبت به خود (رابطه مثبت با دیگران(برقراری روابط گرم و صمیمی با دیگران و توانایی همدلی ، (خودمختاری) احساس استقلال و توانایی ایستادگی در مقابل فشارهای اجتماعی ،( زندگی هدفمند داشتن) هدف در زندگی و معنا دادن به آن) رشد شخصی(احساس رشد مستمر) و تسلط بر محیط(توانایی فرد در مدیریت محیط. الگوی ریف به طور گسترده در جهان مورد توجه قرار گرفته است. ریف این الگو را بر اساس مطالعه متون بهداشت  روانی ارائه کرد و  اظهار داشت مولفه های الگو، معیارهای بهداشت روانی مثبت است و این ابعاد کمک می کند تا سطح بهزیستی و کارکرد مثبت شخص را اندازه گیری کرد.با توجه به رشد روز افزون مطالعات در زمینه روان شناسی مثبت در جهان و وجود سابقه اندک این موضوع در کشور ، هدف اصلی این پژوهش بررسی تاثیر آموزش مهارت زندگی بر بهزیستی روان شناختی در افراد معتاد بستری در مرکز حیات نو پارس آباد است.

بیان مسئله:

جامعه انسانی که حاصل زندگی اجتماعی و روابط و مناسبات اجتماعی انسانهای کثیری در شرایط و موقعیت های مختلف است، که در صورت ایفای صحیح و اصولی نقش و وظایف از سوی یکایک افراد و گروه ها و اقشار و طبقات مختلف ،می تواند در قالب یک جامعه از ساختار و کارکرد مناسب برخوردار باشد. غایت مطلوب هر انسانی داشتن یک جامعه سالم و انسانی به تمام معنی است و این امر نیز نیاز به کسب انواع مهارتها از سوی افراد و اقشار و گروه ها و بکار گرفتن آنها در شرایط و موقعیتهای مختلف در زندگی اجتماعی دارد ، بطوریکه در این راستا ، هر فرد به یک انسان مفید و سودمندی تبدیل می شود و از سوی دیگر در جهت حفظ منافع شخصی و یا دستیابی به امیال و خواسته های بجا و نابجا به دیگران و جامعه و محیط زیست خود زیان و خسارت وارد نمی سازد .در خانواده ممکن است مسائل و مشکلاتی همچون بیماریهای روانی ،تعارضات زناشویی ،اختلالات شخصیتی و .. وجود داشته باشد که به نوبه خود باعث از هم پاشیدگی روند طبیعی زندگی خانوادگی می شود . در این میان اعتیاد به مواد مخدر یکی از موارد مساله ساز برای خود فرد و خانواده و اطرافیان است.

متاسفانه امروز بالغ بر 60 درصد از فضای زندان های کشور را معتادان و مجرمین مواد مخدر اشغال نموده و انرژی زیادی را از کشوردر بخش های گوناگون مصروف خود ساخته اند و همین مساله در بروز ناامنی ها بی تاثیر نبوده و نیست . از نظر بهداشتی یکی از عوامل اصلی شیوع و بروز امراض مسری همچون ایدز، سل، هپاتیت وغیره ناشی از سوءمصرف مواد است که نه تنها سلامتی خود آنان بلکه سلامت کل جامعه را مورد تهدید جدی قرار داده است .(نظری، 1378)

وابستگی به مواد[3] مشکلات متعددی را برای فرد و خانواده او به ارمغان می آورد . این امر در ابعاد مختلف زندگی فرد تاثیر گذاشته و به مرور زمان کارکردهای فردی ،شغلی،اجتماعی و خانوادگی وی را تحت تاثیر قرار می دهد. پژوهشهای بی شمار نشان داده است که بسیاری ازمشکلات بهداشتی و اختلالات روانی عاطفی ،ریشه های روانی اجتماعی دارند از جمله پژوهش در زمینه مصرف مواد نشان داده است که سه عامل مهم با مصرف مواد رابطه دارند که عبارتند از:عزت نفس ضعیف ،ناتوانی دربیان احساسات و فقدان مهارت های اجتماعی (مک دونالد[4] و همکاران ،1991 ) .همچنین بین احساس خود کار آمدی شخصی و موفقیت تحصیلی ،همبستگی معنا داری هست . مطالعات زیادی دلالت بر آن دارد که بین عزت نفس ضعیف و سوء مصرف الکل و دارو (سینگ و مصطفی[5] ،1994 )، بزهکاری (دوکزو لورج[6]،1989) ،بی بند و باری جنسی(کدی[7]،1992)  و افکار خود کشی (چوکت[8]،1993) رابطه وجود دارد . با توجه به مدارک و شواهد علمی و به منظور پیشگیری از بروز آسیب های اجتماعی مانند خودکشی،اعتیاد،خشونت،رفتار های بزهکارانه و اختلالات روانی لازم است به موضوع بهداشت روانی و اهمیت آن بیشتر توجه شود از طرفی ماهیت مشکلات روانی –اجتماعی به گونه ای است که مقابله با آن در سطوح بعدی مداخله (پیشگیری ثانویه و ثالثه) نه تنها هزینه های قابل ملاحظه ای را از نظر نیروی انسانی و مسائل مالی بر جوامع تحمیل می کند ،اثر بخشی و کار آمدی آن را نیز بسیار محدود و حتی در مواردی ناچیز می گرداند . به عنوان مثال بررسی ها نشان می دهد که وقتی یک شخص وابستگی دارویی (اعتیاد) پیدا می کند ، در خوشبینانه ترین  حالت مثلا 20 تا 30 درصد احتمال بهبود وجود خواهد داشت و حتی تحت این شرایط نیز احتمال بازگشت مجدد مشکل وجود داشت (رامشت[9]،1383) به نظر می رسد آموزش مهارت های زندگی می تواند در بهبود کیفیت زندگی و عملکرد اجتماعی افراد معتاد تاثیر گذار باشد . مهارت های زندگی عبارتند از مجموعه ای از توانایی هایی که زمینه سازگاری و رفتار مثبت و مفید را فراهم می آورند . این توانایی ها فرد را قادر می سازند مسئولیت نقش اجتماعی خود را بپذیرند و بدون لطمه زدن به خود و دیگران با خواسته ها،انتظارات و مشکلات روزانه به ویژه در روابط بین فردی ، به شکل موثری روبرو شود (محمد خانی [10]،1381) . پژوهشهای متعدد و گسترده ،تاثیر مثبت آموزش مهارت های زندگی را در کاهش مصرف مواد، پیشگیری از رفتار های خشونت آمیز ،تقویت اتکا به نفس ،افزایش مهارت های مقابله با فشار ها ،استرس ها و برقراری روابط مثبت و موثر اجتماعی و ... نشان می دهد (کلینکه[11] ،1389).نیاز های زندگی امروز،تغییرات سریع اجتماعی فرهنگی ،تغییر ساختار خانواده ،شبکه گسترده و پیچیده ارتباطات انسانی و تنوع آن ها ،گستردگی و هجوم منابع اطلاعاتی انسانها را با چالش ها ،استرس ها و فشارهای متعددی روبه رو نموده است که مقابله موثر با آن ها نیازمند توانمندیهای روانی – اجتماعی است. فقدان مهارت ها و توانایی های عاطفی،روانی و اجتماعی افراد را در مواجعه با مسائل و مشکلات آسیب پذیر نموده ،آن ها را در معرض انواع اختلالات روانی ،اجتماعی و رفتاری قرار می دهد منظور از مهارت های زندگی ، توانایی های. است که فرد را قادر می سازد تا در رابطه با سایر انسانها ،جامعه،فرهنگ و محیط خود مثبت و سازگارانه عمل کند و سلامت روانی خود را تامین نماید  (کلینکه،1389) مطالعات نشان داده اند کسانی که به طور موفقیت آمیز با مشکلات مقابله می کنند افرادی هستند که خود را به مجموعه  ای از مهارت های مقابله ای مجهز کرده اند . در کل مقابله کننده های موفق از سه مهارت زیر برخوردار هستند :1) اتعطاف پذیری ، توانایی راه حل های مختلف 2) دوراندیشی ، پیش بینی اثر های دراز مدت پاسخ های مقابله ای خود و 3) منطقی بودن ،انجام ارزیابی های منطقی و درست مشکلاتی مانند افسردگی ،اضطراب ،تنهایی، طرد شدگی ،کمرویی،خشم، تعارض در روابط بین فردی ،شکست و فقدان از جمله مشکلات بهداشت روانی هستند که بسیاری از افراد جامعه با آن دست به گریبانند و به نوعی ریشه بسیاری از آسیب های اجتماعی (اعتیاد،بزهکاری،خودکشی و ...) محسوب می شوند(کلینکه، ،1389). این پژوهش به دنبال پاسخگویی به این سوال است که آیا آموزش مهارت های زندگی می تواند بهزیستی روان شناختی در معتادان را افزایش دهد ؟

-jahoda1

1-Ryff

1- Substance dependences

2- Mac Donald

Singh & Mustapha -3

4-Dukes & Lorch

5- Keddie

6-Choquet

                                                                                                                                  7-Ramosht  

1- Mohammad khani

2-Kleinke