مقدمه
ترقی و پویایی و اعتلای هر جامعه ای جز در داشتن عناصر و اعضایی سالم و کارآمد در آن اجتماع نمی باشد افرادی که علاوه بر وضعیت جسمانی مناسب از لحاظ وضعیت روحی و روانی نیز در حد متعادل و مطلوبی باشند. بدون تردید تقارن سلامتی جسمانی و روانی اصلی ترین نتیجه اش داشتن جامعه ای شکوفا و با آتیه است. سلامت روانی مقوله ای بسیار حائز اهمیت است چرا که تأثیر روح و روان بر عملکرد جسمانی بر هیچ کس پوشیده نیست. در این راه بزرگان مذهبی ما و همچنین دانشمندان علوم پزشکی از دیر باز بر مبحث سلامت روان تأکید داشته اند.
مولوی علیه الرحمه می فرماید:
تن ز جان و جان ز تن مستور نیست لیک کس را دید جان دستور نیست
لذا پرداختن به این بحث به دلیل اهمیتش لازم و ضروری می باشد. حداقل دانستن وضع موجود یک جامعه از لحاظ سلامت روان به افرادی که قصد برنامه ریزی برای آینده آن جامعه را دارند در برآورده های معقولانه کمک خواهند کرد.
بیان مسأله
در طول قرن بیستم انسان پیش از تمام تاریخ بشریت دستخوش دگرگونی از نظر شیوه های زندگی روابط اجتماعی و مسائل اقتصادی گردیده است. تلاش در جهت صنعتی شدن و گسترش شهرنشینی و زندگی مکانیزه که لازمه آن قبول شیوه های نوین برای زندگی است. اثر معکوس بر سلامت انسان گذاشته و در ارتباط با مقوله سلامت ابعاد دیگری را مشخص نموده است. یکی از این ابعاد سلامت روان افراد جامعه است. مقوله ای که اگرچه تازگی ندارد لیکن از نظر تخصصی دیر زمانی نیست که به آن توجه گردیده است. با توجه به شیوع بیماری روانی در جامعه اهمیت تلاش در جهت اعتلای سلامت روانی افراد هر اجتماعی بارزتر می گردد. مهمترین مسأله در این ارتباط پیشگیری از مسائلی است که باعث می گردد سلامت روان افراد جامعه مختل گردد و بالطبع پیامدهای منفی در پی داشته باشد. پیشگیری از بروز این عوامل نیز جز با آشنایی با وضعیت موجود سلامت روان در افراد جامعه ای که قصد پیشگیری در آن را داریم ممکن نیست. چرا که آشنایی با وضع موجود ما را به اوضاع امیدوار می سازد و یا ما را جهت بکارگیری روشهای مناسب، در جهت از بین بردن عوامل مخل سلامت روان و بکارگیری ابزارهای مناسب در این جهت یاری می نماید. بحث سلامت روان سالمندان به دلیل پرورش نسل از اهمیت ویژه ای برخوردار است لذا در این پژوهش سعی شده است تا بر سلامت روان سالمندان ساکن در خانه سالمندان و ساکن در خانه خود را مورد بررسی و مقایسه قرار دهیم.
اهداف تحقیق
در این پژوهش مهمترین هدف محققین دستیابی به وضعیت موجود سلامت روانی سالمندان ساکن خانه سالمندان و سالمندان ساکن در خانه خود و مقایسه این دو می باشد.
سوالات پژوهش
وضعیت سلامت روان سالمندان بر حسب وضعیت سکونت (منزل و سرای سالمندان) چگونه است؟
وضعیت امید به زندگی بین سالمندان بر حسب وضعیت سکونت (منزل و سرای سالمندان) چگونه است؟
وضعیت مقیاسهای 4 گانه GHQ28 سالمندان چگونه است؟
مفاهیم و متغیرهای بکار رفته در پژوهش
بهداشت روانی – بهداشت روانی به معنای سلامت فکر و اندیشه می باشد و منظور نشان دادن وضع مثبت و سلامت روانی است که می تواند نسبت به ایجاد نظام ارزشمندی در مورد ایجاد تحرک و پیشرفت و تکامل در حد فردی، ملی و بین المللی کمک کند. (حسینی – 1374)
بهداشت روانی: مجموعه عواملی که در پیشگیری از ایجاد و یا پیشرفت روند وخامت اختلالات شناختی، احساسی و رفتاری در انسان نقش موثر دارند. (شاملو [5] – 1381)
سالمندی – تغییری است که با گذشت زمان صورت می گیرد این روند دارای جنبه های مثبت و منفی بوده و پویایی فرآیندهای زیستی، ادراک، رشد و تکامل و بلوغ را در بر می گیرد یعنی اینکه سالمندی در طول زندگی ادامه دارد. سالمندی به طور عامیانه مرحله ای تصور می شود که در آن کاهش و زوال جسم و فکر شخص به وقوع می پیوندد و در حقیقت تنها جنبه خاصی از رشد و تکامل نشان داده می شود. (اسماعیلی شیرازی [4] 1379)
مفاهیم به کار رفته در پرسشنامه سلامت روان GHQ – 28
افسردگی – یک نوع اختلال خلقی که 2 مشخصه عمده آن ناامیدی[1]– و غمگینی[2] می باشد و در آن فرد علاوه بر این دو مشخصه احساس بی کفایتی و بی ارزشی می نماید. (اتکینسون[3] [3] – 1983)
اضطراب – هیجان ناخوشایندی است که با اصطلاحاتی مانند – مدل نگرانی و دلشوره وحشت و ترس بیان می شود. (اتکینسون [3]– 1983)
کارکرد اجتماعی – طرز تفکر فرد در ارتباط با کارکرد اجتماعی اش در اجتماع و در ارتباط با افراد دیگر.(اتکینسون [3]– 1983)
وضعیت جسمانی – نگرشی که فرد در این پرسشنامه به وضعیت جسمانی در ارتباط با سلامت یا عدم سلامت آن دارا می باشد. (اتکینسون[3] – 1983)
روش تحقیق
روش تحقیق حاضر از نوع علّی مقایسه ای می باشد.
جامعه آماری
جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه سالمندان شهر اردبیل ساکن در سرای سالمندان و سالمندان ساکن در منزل در این شهر می باشند.
روش نمونه گیری
به منظور تعیین حجم نمونه از روش تصادفی طبقه ای استفاده گردیده است.
نمونه
بخشی یا زیر مجموعه ای از جامعه است که با روشهای مورد قبول انتخاب می شوند تا مطالعه روی آنها به جای جامعه میسر و ممکن شود (دلاور [7]، 1370) نمونه آماری این پژوهش شامل 60 سالمند هستند.
روش گرد آوری اطلاعات
به منظور جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه استفاده گردیده است. این پرسشنامه مشتمل بر 2 بخش می باشد در بخش اول پرسشنامه اطلاعات مورد نیاز محققین در ارتباط با برخی متغیرها به منظور بررسی رابطه آن با عنوان کلی پژوهش (سلامت روان) گنجانده شده و در بخش دوم نیز سوالات لازم به منظور بررسی وضعیت سلامت روان در نظر گرفته شده است.
ابزار مورد استفاده پژوهش
در این پژوهش از پرسشنامه 28 سوالی سوالات سلامت عمومی تحت عنوان General Health Questions 28 استفاده گردیده است.
شیوه تجزیه و تحلیل داده
شیوه تجزیه و تحلیل داده در پژوهش حاضر توصیفی و استنباطی می باشد و از آزمون t استفاده شده است.
[1]Hopelessness
[2]Aqnxted
[3]Atkinson