پایان نامه بررسی رابطه بین هوش هیجانی و اثربخشی اعضای هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد پارس آباد مغان

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد «M.A.»

گرایش : مدیریت آموزشی

-1 مقدمه

در سال‌های اخیر هوش هیجانی[1] به عنوان عاملی که بالقوه در درک و پیش‌بینی عملکرد فرد، مفید است مورد توجه زیادی قرار گرفته است. اگرچه چندین دهه است که روانشناسان جنبه‌های مختلف هوش هیجانی در سازمان‌ها را بدون استفاده از این اصطلاح مورد بررسی قرار داده‌اند. مفهوم هوش هیجانی آن طور که در حال حاضر به کار می‌رود، نسبتاً جدید است.

هنوز موارد زیادی نظیر روش اندازه‌گیری و تأثیر آن بر عملکرد فردی و اثربخشی سازمانی در حوزه هوش هیجانی وجود دارد که مبهم است. تا آنجا که در برخی موارد وجود ابهام منجر به تضاد بین محققان و متخصصان شده است. اصطلاح هوش هیجانی، اولین بار به وسیله جان. د. مایر و پیتر سالوی[2] در مجموعه مقالات دانشگاهی مطرح شد که در آن زمان، این نوشته‌ها چندان مورد توجه قرار نگرفت. در سال 1995، واژه هوش هیجانی با پر تیراژترین کتاب هوش هیجانی دانیل گُلمن[3]، پارادایم‌ فکری حاکم شد و توانست بیشتر از بهره‌ هوشی اهمیت پیدا کند. اخیراً جدیدترین کتاب گلمن تحت عنوان «کار کردن با هوش هیجانی» (1998)، توجه متخصصین منابع انسانی را به خود جلب کرده است (کی یرستد[4]، 1999).            

به نظر می رسد هوش هیجانی یکی از عوامل مرتبط با اثربخشی اعضای هیأت علمی می باشد. هوش هیجانی در زمینه‌هایی از قبیل بکارگیری ، حفظ و نگهداری کارکنان ، روحیه و تعهد کارکنان ، نوآوری ، کارایی ، بهره‌وری ، وفاداری مشتریان ، کیفیت خدمات و ... با اثربخشی هیأت علمی ارتباط دارد. با وجود این اختلاف نظرهای زیادی در رابطه با مفهوم هوش هیجانی وجود دارد. طرفداران هوش هیجانی معتقدند هوش هیجانی متفاوت از بهره هوشی است و تأثیر آن بر موفقیت فرد از بهره هوشی بیشتر است.

به نظر می‌رسد اعضای هیأت علمی یک دانشگاه می‌توانند نقشی تعیین‌کننده در اثربخشی آن دانشگاه ایفاء نمایند، بنابراین سنجش میزان هوش هیجانی این اعضاء به عنوان یکی از عوامل اثربخشی آنها در دانشگاه از اهمیت خاصی می‌تواند برخوردار باشد. تحقیق حاضر به بررسی ارتباط بین هوش هیجانی اعضای هیأت علمی و اثربخشی آنها در دانشگاه آزاد اسلامی پارس آباد مغان می‌پردازد. در این تحقیق سعی بر این است که بدانیم آیا هوش هیجانی اعضای هیأت علمی می‌تواند با اثربخشی  آنها در دانشگاه آزاد اسلامی ارتباط مثبت داشته باشد یا خیر.

2-1 بیان مسئله

تئوری هوش هیجانی دیدگاه جدیدی را درباره ی پیش‌بینی عوامل مؤثر بر موقعیت و همچنین پیشگیری اولیه از اختلالات روانی فراهم می‌کند که تکمیل‌کننده علوم شناختی نیز می‌باشد. قابلیت‌های هیجانی برای تدبیر ماهرانه روابط با دیگران بسیار حائز اهمیت است. گُلمن(1995) اظهار می‌دارد که هوش شناختی (IQ)[5] در بهترین شرایط تنها 20 درصد از موفقیت‌ها را باعث می‌شود و 80 درصد از موفقیت‌ها به عوامل دیگر وابسته است و سرنوشت افراد در بسیاری از موقعیت‌ها در گرو مهارت‌هایی است که هوش هیجانی (EQ)[6] را تشکیل می‌دهد. در واقع هوش هیجانی عدم موفقیت‌ افراد با ضریب هوشی بالا و همچنین موفقیت غیرمنتظره افراد دارای هوش متوسط را تعیین می‌کند. یعنی افرادی با داشتن هوش عمومی متوسط و هوش هیجانی بالا خیلی موفق‌تر از کسانی هستند که هوش عمومی بالا و هوش هیجانی پایین دارند . به نظر گُلمن (1995) هوش هیجانی هم شامل عناصر درونی است و هم عناصر بیرونی ، عناصر درونی شامل میزان خودآگاهی ، خودانگاره ، احساس استقلال و ظرفیت خودشکوفایی و قاطعیت می‌باشد.

عناصر بیرونی شامل روابط بین فردی ، سهولت در همدلی و احساس مسئولیت می‌شود. او مفهوم هوش هیجانی را در پنج حوزه قرار می‌دهد 1. آگاهی از هیجانات خود 2. کنترل هیجانات 3. خودانگیختگی 4. تشخیص هیجانات در دیگران 5. کنترل روابط .

امروزه پیچیدگی محیط های شغلی، سازمان‌ها را ملزم به بکارگیری مدیران ماهر و توانا که دارای هوش هیجانی و اثربخشی رهبری بالایی باشند می‌کند. اگرچه هوش شناختی ممکن است برای مدیران مهم و ارزشمند قلمداد شود ، اما همیشه تضمین‌کننده و کافی نیست ، بلکه عامل مهم دیگری تحت عنوان هوش هیجانی برای ارتباط مؤثر با زیردستان مورد نیاز می‌باشد (ویزینگر[7]، 1998).

با توجه به اینکه دانشگاه ‌ها نقش مهم و اساسی را در تأمین نیروی انسانی متخصص و اثربخش در تمامی زمینه‌ها دارند و دانشگاه آزاد اسلامی نیز به عنوان مجموعه ای که در تربیت و تأمین نیروی انسانی کارا و اثربخش در کشور نقش مهمی ایفاء می‌کند ، مقوله هوش هیجانی اعضای هیأت علمی  می‌تواند به عنوان یک عامل اثربخش به شمار‌آید . در این راستا محقق بر آن شد که به بررسی هوش هیجانی اعضای هیأت علمی و ارتباط آن با اثربخشی آنها در دانشگاه آزاد اسلامی بپردازد، بنابراین با توجه به مطالب بیان شده فوق سؤال اصلی تحقیق این است که :

آیا بین هوش هیجانی اعضای هیأت علمی و اثربخشی آنها در دانشگاه آزاد اسلامی پارس آباد مغان ارتباطی وجود دارد؟

3-1 ضرورت و اهمیت تحقیق

در دهه اخیر، شاهد ظهور و گسترش بی‌سابقه تحقیقات علمی درباره ی هیجانات و عوامل مختلف (عشق، ترس، نفرت ...) بوده ایم. علت این تمرکز ویژه را شاید بتوان بیش از هر چیز، حساسیت و اهمیت نگران‌کننده این موضوع در سال‌های اخیر دانست.

همه ما افرادی را می‌شناسیم که در تحصیل موفق بوده اما در زندگی شکست خورده‌اند ، همه ما مردمانی را می‌شناسیم که دارای خلاقیت و عقل سلیم بوده ، اما در آزمون‌های علمی موفق نبوده‌اند. آنها همواره به ما یادآور می‌شوند که موفقیت‌های مهم‌تر از این نیز وجود دارد. ما هنوز به این واقعیت پی نبرده‌ایم که هوش شناختی تنها 4 درصد از سهم موفقیت در دنیای واقعی را به خود اختصاص می‌دهد(گلمن ،1998)

به عبارت دیگر، بیش از 90 درصد از موفقیت‌ها مرهون انواع دیگر شعور است. به طور خلاصه‌ دارای استعدادهای نهفته‌ای بیش از آنچه تصور می‌کنیم هستیم. ما هرگز نباید این واقعیت را نادیده انگاریم که آنچه در دنیا اهمیت دارد ، کندذهنی نیست بلکه عدم شناخت و استفاده از هوش هیجانی است (عزیزی ، 1377).

بنابراین انتظار می‌رود که هوش هیجانی اعضای هیأت علمی پیش‌شرط لازم برای اثربخشی آنها باشد و به اعضاء کمک کند به طور مؤثری با احساسات و عواطف دیگران برخورد کنند و نیازهای افراد را تشخیص داده وآنان را به طور مؤثری برانگیزانند. با توجه به گرایش‌ها و توجهات روزافزونی که نسبت به روابط انسانی در سازمان‌ها می‌شود و این نکته که هوش هیجانی اعضای هیأت علمی بر اثربخشی آنها تأثیرگذار می‌باشد و از آنجا که این تحقیق موضوع جدیدی در ایران است ، ضرورت انجام این تحقیق احساس می‌گردد.

4- 1 اهداف تحقیق

هدف کلی

  بررسی رابطه بین هوش هیجانی و اثربخشی اعضای هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد پارس آباد مغان

اهداف اختصاصی

تعیین رابطه خودآگاهی واثر بخشی اعضای هیأت علمی  دانشگاه آزاد اسلامی واحد پارس آباد مغان

تعیین رابطه خودتنظیمی واثر بخشی اعضای هیأت علمی  دانشگاه آزاد اسلامی واحد پارس آباد مغان

تعیین رابطه خود انگیختگی واثر بخشی اعضای هیأت علمی  دانشگاه آزاد اسلامی واحد پارس آباد مغان

تعیین رابطه همدلی واثر بخشی اعضای هیأت علمی  دانشگاه آزاد اسلامی واحد پارس آباد مغان

تعیین رابطه مهارت‌ های اجتماعی واثر بخشی اعضای هیأت علمی  دانشگاه آزاد اسلامی واحد پارس آباد مغان.

5-1 فرضیه‌های تحقیق

فرض کلی

بین هوش هیجانی و واثر بخشی اعضای هیأت علمی  دانشگاه آزاد اسلامی رابطه وجود دارد.

فرض های اختصاصی 

بین خودآگاهی و اثربخشی اعضای هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی رابطه وجود دارد.

بین خودتنظیمی و اثربخشی اعضای هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی رابطه وجود دارد.

بین خودانگیختگی و اثربخشی اعضای هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی رابطه وجود دارد.

بین همدلی و اثربخشی اعضای هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی رابطه وجود دارد.

بین مهارت‌های اجتماعی و اثربخشی اعضای هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی رابطه وجود دارد.

6-1 تعریف متغییر ها

اثربخشی[8]                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                  تعریف نظری:

اثربخشی عبارت است از درجه و میزان نیل به اهداف تعیین شده. به بیان دیگر اثربخشی نشان می دهد که تاچه میزان از تلاشهای انجام شده ، نتایج موردانتظار حاصل شده است (کاظمی و ابطحی ، 1379، صص 10-9).

تعریف عملیاتی

     در این تحقیق منظور از اثربخشی اعضای هیأت علمی نمره ای  است که آزمودنی ها  اعم از دانشجویان ، مدیران گروه و اعضای هیأت علمی که به ترتیب 20سئوال ،10سئوال و 10سئوال با پرسشنامه ای جداگانه کسب کرده باشند.

پرسشنامه های اثربخشی اعضای هیأت علمی ، شامل 4 حیطه اعم از: برنامه ریزی و آمادگی ، محیط کلاس ، آموزش و مسولیت های حرفه ای که بر گرفته ازکتاب جزئیات روشهای تدریس حرفه ای دکتر نادر قلی قورچیان است ، می باشند.

حیطه اول توسط اعضای هیأت علمی آزمون می شود که شامل مولفه های زیر می باشند :

1-نشان دادن دانش محتوا و آموزش

2-نشان دادن دانش مربوط به یادگیرندگان

3-انتخاب اهداف آموزشی

4- نشان دادن مربوط به منابع

5-طراحی آموزش منسجم و قابل فهم

6-ارزیابی یادگیری فراگیران

حیطه دوم(محیط کلاس ) و سوم(آموزش)  توسط دانشجویان آزمون می شود که شامل مؤلفه های زیر می باشند:

1-  ایجاد محیط توأم با احترام و صمیمیت

2-  ایجاد فرهنگ یادگیری

3-  روشهای کلاسداری

4-  مدیریت رفتار یادگیرندگان

5-  سازماندهی فضای فیزیکی

6- برقراری ارتباط واضح و درست

7- استفاده از تکنیکهای پرسش و پاسخ و مباحثه

8- درگیرکردن یادگیرندگان در یاد گیری

9- دادن بازخورد به یادگیرندگان

10- حساسیت و انعطاف پذیری نشان دادن

حیطه چهارم توسط مدیران گروه  دانشگاه آزمون می شود که شامل مؤلفه های زیر می باشند :

1- تفکر در امر تدریس

2- نگهداری گزارشهای درست

3- برقراری ارتباط با خانواده ها در صورت لزوم

4- همکاری با گروه ، دانشکده و دانشگاه

5- رشد و توسعه حرفه ای

6- نشان دادن مهارت های حرفه ای

هوش هیجانی[9]

تعریف نظری:

عبارتند از توانایی تشخیص و درک احساسات خود و دیگران به منظور برانگیختن خود و کنترل بهتر احساسات خود و کنترل داشتن بر روابط خود با دیگران( گلمن،1998) .

تعریف عملیاتی

در این پژوهش منظور از هوش هیجانی نمره‌ای است که فرد در آزمون سیبریا شرینگ کسب کرده است.

خودآگاهی[10]

تعریف نظری:

توانایی‌ این که بفهمیم در یک لحظه خاص ما چه احساسی داریم و بتوانیم از آن به عنوان راهنمایی در تصمیم‌گیری استفاده کنیم(گلمن ،1998).

تعریف عملیاتی : منظور نمره‌ای است که فرد در سؤالات 6، 10، 12، 14، 24، 27، 2 و33 پرسشنامه هوش هیجانی کسب کرده اند.

خودتنظیمی[11]

تعریف نظری:

 توانایی اداره کردن احساسات تا بتوان بر کاری که انجام گیرد کنترل داشته باشد(گلمن ،1998).

تعریف عملیاتی : منظور نمره‌ای است که فرد در سؤالات 2، 5، 11، 16، 18، 23 و30 کسب کرده اند.

خود انگیختگی[12]

تعریف نظری:

استفاده از عمیق‌ترین علائق برای حرکت دادن و هدایت به سمت اهداف(گلمن ،1998).

تعریف عملیاتی : منظور نمره‌ای است که فرد در سؤالات 1، 9، 15، 20، 21، 26 و 31 کسب کرده اند.

همدلی[13]

تعریف نظری:

توانایی حس کردن آنچه که دیگران احساس می‌کنند و این که قادر باشنددیدگاه آنها درک شوند(گلمن ،1998).

  تعریف عملیاتی : منظور نمره‌ای است که فرد در سؤالات 3، 4، 17، 22، 25 و 29 کسب کرده اند.

مهارت‌ های اجتماعی[14]

تعریف نظری:

توانایی تشخیص موقعیت‌های اجتماعی و کنترل داشتن بر احساسات خود تا بتوان روابط خوبی با دیگران برقرار گردد (تعاریف مربوط به هوش هیجانی و ابعاد آن، از منبع گُلمن، 1998).

تعریف عملیاتی : منظور نمره‌ای است که فرد در سؤالات 7، 8، 13، 19 و 28 کسب کرده اند.

فصل دوم

مبانی نظری

و

پیشینه تحقیق

1-2 مقدمه

         فصل حاضر ادبیات تحقیق این پژوهش را شامل می شود که بخش اول این فصل به ماهیت هوش و انواع آن ، سپس هیجان واجزاء آن و نقش هیجانها در هوش راشامل می شود در ادامه مطالبی تحت عنوانهای : تاریخچه و تعریف هوش هیجانی ، تفاوت هوش هیجانی و هوش عمومی، مدل های هوش هیجانی، چگونگی اندازه گیری آن وآموزش آن در سازمانها و چگونگی افزایش هوش هیجانی معلمان سپس به رسالت‌ها و وظایف آموزش عالی و نقش دانشگاهها در تحقق آن پرداخت شده است. بخش دوم این فصل نیز به مفهوم و تعاریف اثربخشی ، ضرورت اثر بخشی آموزشی در دانشگاهها ، تعاریف ارزشیابی اثر بخشی و الگوهای مرتبط با آن ، طراحی سیستم ارزشیابی استاد ، اثر بخشی هیأت علمی در کلاس درس ، ارائه چارچوب جامع برای تدریس حرفه ای ، افزایش اثر بخشی معلمان و خصوصیات معلمین اثر بخش ، ارتباط هوش هیجانی با اثربخشی و تفاوت بین آنها ، هوش هیجانی در محیط کار و ابعاد آن در سازمان مربوط می شود.