پروژه طرح و راه اندازی موزه شهر دماوند

مقدمه:

در این مجال به کار مطالعه و تدوین آثار و مجموعه های قابل طرح در موزه پرداخته شده ، ناگفته نماند که بدین لحاظ سعی شده بیشتر به مباحث نظری ایجاد یک موزه شهر و حکمت و فوائد وجود آن در یک شهر می پردازیم .

تشکیل مجموعه ی موزه در سه مرحله انجام می گیرد :

1- برنامه ریزی ، 2- گرد آوری و غنی سازی ، 3- مدیریت و راهبری مجموعه .[1]

در طرح مورد نظر (طرح احداث موزه شهر دماوند) ، برنامه ریزی مفصل مجموعه انجام شده است ، به دو مرحله ی گردآوری و غنی سازی ، و مدیریت و راهبری مجموعه نیز بصورت کلی بیان شده است ، چراکه تنها در صورت وجود یک موزه می توان به خرید یا گردآوری برخی اشیاء یا مجموعه ها پرداخت و آن را راهبری کرد ولی در حد ممکن مباحث مربوط به این بخش پیش بینی و پاسخگویی شده است .

یک موزه در درجه ی اول در خدمت جامعه ی خود است و موزه ای با عنوان موزه ی شهر دماوند باید در ابتدا رغبت شهروندان خود را به بازدید برانگیزد ، در غیر اینصورت به موزه ای ایستا تبدیل می شود که در برابر نیازها و فعالیتها ی فرهنگی و آموزشی شهر خود تسلیم شده است .

ناگفته پیداست که پرداختن به مباحث تئوری همراه با توصیف عملی کار ملموس شده و این هر دو با هم است که یک موزه کامل را تشکیل داده و حامل پیام موزه به بازدیدکنندگان می شود .

در این مبحث شرایط ایده آل برای تأسیس یک موزه در نظر گرفته شده است ، چه بسیارند موزه های مهم و مطرح ایران که فاقد بخشی از این امکانات یا تأسیسات خاص هستند و عملکرد مطلوب و مورد نیاز را در جامعه ی مورد نظر ندارد ، چنانچه به بخش موزه اولوژی توجهی نشود بعد از مدت زمان کوتاهی مجموعه ی موزه ، به مجموعه ای از اشیاء تبدیل می شود که بی هدف در مکان موزه قرار گرفته اند و تنها وجه مشترک آنها نگهداری این آثار در یک مکان واحد است . 

همان طور که انتظار می رود برای ارائه ی یک طرح آموزشی جامع (که تحت عنوان سناریوی موزه یا نمایشگاه از آن یاد می شود) ، یک فرد به تنهایی قادر نخواهد بود طرح نمایشگاه را در قالب آموزشی پیاده کند و این کار نیازمند کار گروهی است . گروه کاری می تواند شامل افراد زیر باشد :

1-کارشناسان موضوع ، 2- سیاستگذار نمایشگاه ، 3- طراح .

البته می توان به این سه نفر اصلی آموزشیار ، مرمتگر ، محقق ، نویسنده ، نظرسنج ، هماهنگ کننده یا دبیر طرح را هم اضافه کرد .[2] (موزه و نمایشگاه، مجله موزه هاش؟ ص49)

بنابراین چنانچه در این پژوهش نقص و کوتاهی وجود دارد امیدوارم با راهنمایی اینجانب ، مشکلات و کمبودهای احتمالی رفع گردد . البته با توجه خاص جناب آقای پازوکی و دقت ایشان بسیاری از نواقص تا حد ممکن رفع شده است . در اینجا لازم است از زحمات و راهنمایی های بی دریغ استاد راهنمای بزرگوارم آقای پازوکی و حوصله ایشان در توضیح سلسله مراتب کار ، تشکر و قدر دانی ویژه داشته باشم .

در پایان از تمامی اداراتی که اینجانب را در تکمیل اطلاعات مورد نیازم کمک و راهنمایی نمودند تشکر می نمایم . اداره حفاظت محیط زیست دماوند ، اداره منابع طبیعی و آبخیزداری دماوند ، اداره جهاد کشاورزی و دامداری دماوند ، فرمانداری دماوند ، ادره فرهنگ و ارشاد دماوند ، اداره میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری دماوند .  

فصل اول

چیستی موزه:

موزه نامی کهن است که از اندیشه های باستان به یادگار مانده است . بررسی ریشه و مشتقات باستانی این واژه باستانی از مفاهیم بسیاری پرده برمی دارد .

موزه واژه ای هند و اروپایی از تبار هلنی است . صورت هلنی آن تو-موسیون (To-Mouseion) یا موسیون (Mouseion) است . موزه در عصر کلاسیک که به معنای حقیقی خود بود ، به نیایشگاه یا پرستشگاه موسها یا موزها می شد . بنابراین تو-  موسیون یعنی پرستشگاه موسها یا درست تر ، معبدی که منسوب و متعلق به موزها بود .[3] (موزه دیروز امروز فردا ص 41) موزها الهه های هنر و صنایع در اساطیر یونان باستان بودند .[4] (موزه داری ص3)

در حوالی دهه ی 1290 ه.ق کلمه ی "موزه" از زبان فرانسه به زبان فارسی راه یافت .[5] (موزه داری ص3)

تعریف جامع ایکوم از موزه :

جامعترین تعریف موزه را ایکوم (شورای بین المللی موزه) در بند 3 و 4 اساسنامه خود چنین ارائه داده است : "موزه مؤسسه ای است دائمی و بدون اهداف مادی که درهای آن به روی همگان گشوده است و در خدمت جامعه و پیشرفت آن فعالیت می کند . هدف موزه ها تحقیق در آثار و شواهد بر جای مانده انسان و محیط زیست او ، گردآوری ، حفظ و بهره وری معنوی و ایجاد ارتباط بین این آثار ، بویژه به نمایش گذاردن آنها به منظور بررسی و بهره وری معنوی است ."

علاوه بر این ایکوم موارد مشروحه ی زیر را نیز مشمول تعریف یاد شده تشخیص می دهد :

< >مؤسسات حفظ و نگهداری و تالارهای نمایشی که پیوسته به و سیله کتابخانه ها و مراکز بایگانی نگاهداری و تأمین می شوند .اماکن و آثار باستانی ، طبیعی ، مردم شناسی ، و تاریخی ای که به علت فعالیت در زمینه های گردآوری ، حفظ و نگهداری و نمایش آثار باستانی دارای اهمیت می باشند .مؤسساتی از قبیل باغ های حیوان شناسی و گیاه شناسی و نمایشگاه جانوران زمینی و موجودات آبزی و . . . که نمایشگر نمونه های موجودات زنده می با شند . ذخایر طبیعی .مراکز علمی و نمایشگاه های فضایی .[6]  

تاریخچه ی موزه در ایران :

وظایف موزه ها در گذشته:

اماکن به اصطلاح موزه ه ای در دیروز (اماکن مذهبی- اعتقادی) نگهداری نشانه های رمزگونه ی اصلی مرتبط با حیات انسان ها را ، که در حقیقت حافظه ی خاطره های ازلی بودند ، به عهده داشتند و نهادهای مذکور وظیفه ی یادآوری حقیقت و تذکر ارزش ها را به آدمیان بر عهده داشتند ؛ عمل موزه داری و تفکر موزه ای ناخود آگاهانه و بدون شناخت و تسلط تحلیلی – عقلانی بر موضوع صورت می گرفته است .[7] (موزه دیروز امروز فردا ص 59

وظایف موزه ها در امروز :

موزه در حال حاضر جدا از این دوران و ماهیت آن نیست ، بلکه برآمده از آن و وابسته به ویژگی های آن است .[8] ( موزه دیروز امروز فردا ص63) چون امروز – در معادل دورانی خود – روزگاری سر تا سر تغییر و تبدیل است ، تعریف ها نیز ثابت و برای مفهومی کلی جامع نیست تا بتوان آن را مرجع قرار داد ، آن هم برای پدیده ای چون موزه که چندگانه شده است .[9](موزه دیروز امروز فردا ص63)

هم اکنون از وظایف یک موزه ی کاملاً مجهز این است که مطالب مورد نیاز هر بازدید کننده ای را فراهم آورد . این مطالب باید شامل آگاهی های بدست آمده باشند . در این زمینه کارت پستال ، عکس ، کتاب ، مصور برای کودکان ، کتاب های راهنما با مطالب و تصاویر مناسب به همراه نقشه ها و طرح ها برای بازدیدکنندگان کلی ، و کاتالوگ هایی با شرح جزئیات ، کتب و رساله های تخصصی مناسب برای کارشناسان ضروری است .[10] (موزه و وظایف آن، دوگلاس. آ. آلن ترجمه: عبدالرحمن اعتصامی صدری ص49)

موزه شهر دماوند نیز مانند هر واحد ، مؤسسه و موزه فرهنگی دیگری لازم است که از خط مشی و سیاست مشخصی برای فعالیت های خود در ارتباط با گروه های اجتماعی و انجمن ها و نیز پذیرش معلولین برخوردار باشد . موزه و مؤسسه باید در تمامی سطوح راه های ارتباطی با اطراف خود ایجاد نماید و بپذیرد که مسئولیت مدیریت میراث فرهنگی و انجام فعالیت های فرهنگی به گونه ای با هدف تسهیل شرایط دسترسی عامه ی مردم به اشیاء و مجموعه ها بر عهده ی اوست .[11] (موزه ها ش27،ص59 تجربه ی فعالیت در واحد گروه های اجتماعی خاص، دایانا فاینلی، مترجم: رضا مصطفی زادگان صص55تا 59)

کارکرد موزه :

موزه ی امروز وابسته به زمان است و می کوشد تا با گذر از اکنون ، زمان را در مقاطع مختلف دریابد ؛ و در نهایت ، اکنون خود را با تکیه بر همان گذشته ها بسازد . نگرش موزه نگرشی تکاملی است . موزه مفهوم و پدیده ای است که هدف از آن دریافت حرکت تکاملی جهان است .

موزه با رشد روشنگری و رسیدن به مدرنیته نظام و ماهیتش متحول می شود ، از موقعیتی مکانی به پدیده ای مفهومی تبدیل می شود . موزه دیگر فقط ابزار نیست ؛ نگرشی عمیق است که روز به روز عمیق تر می گردد . موزه از سطح میانجیگری میان انسان و شیء دور و پدیده ای می شود که در اندیشه و شرایط نگرش انسان تحول ایجاد می کند .

این جایگاه وضع پیچیده ای برای موزه پدید می آورد ، وضعی که دیگر در آن موزه فقط دارای یک کار ویژه نیست ، بلکه همزمان چند کارکرد دارد . این وضعی استثنایی است که از موزه پدیده ای تعاملی ساخته که هم اثر می گیرد و هم اثر می گذارد .

موزه قالبی چند وجهی است . این پدیده از وجوه مختلف مدرنیته نتیجه می شود ؛ اما این وجوه مختلف در موزه تقاطع می یابند . موزه در ذات خود شامل همه ی ابعاد مدرنیته ، اعم از فرهنگی و علمی و صنعتی و سیاسی است .

موزه هم محصول دوران و عالم جدید است و هم امکانی است برای دریافت عالم جدید .[12] (موزه دیروز امروز فردا صص12و13)

موزه های شهری :

همواره مناسب ترین روش برای طبقه بندی موزه ها بر اساس مجموعه ی موزه می باشد . موضوع مجموعه یا آنکه از چه دیدگاهی به آثار تشکیل دهنده ی آن نگاه شود مبنای این طبقه بندی قرار می گیرد ، زیرا ماهیت آثار و اندیشه های وابسته به آن است که اهداف و فعالیت های موزه را تعیین می کند .

از آنجا که موزه های شهر و یا موزه های منطقه ای و محلی دارای چند مجموعه اند و زمینه ی فعالیت آنها گوناگون می باشد ، در طبقه موزه های عمومی جای می گیرند .

موزه ی منطقه ای بنابر تعریف کمیته ملی ایکوم موزه ای می باشد که فعالیت فرهنگی آن در منطقه ای نسبتاً وسیع است که یک واحد طبیعی ، فرهنگی و اقتصادی یا اجتماعی را تشکیل دهد .[13] (موزه داری نوشین دخت نفیسی ص34)

لزوم احداث موزه شهر دماوند:

همواره نخستین وظیفه یک بنیان گذار موزه این است که روشن سازد ابتکار عمل وی پاسخگوی یک نیاز کلی و آینده مؤسسه اش مورد اطمینان است .[14]

< >هویت فرهنگی –  تاریخی شهر دماوند بصورت محسوس و ملموس و شماتیک باید در دسترس عموم مردم دماوند قرار گیرد . دماوند به عنوان یکی از شهرهای اطراف تهران که دارای شهرکهای مسکونی متعدد در اطرافش است و بخشی از جمعیت سرریز تهران را در خود جای می دهد ، احداث موزه می تواند در رشد فرهنگی آنها مؤثر باشد .نزدیکی شهر دماوند به تهران و داشتن تواناییهای آب و هوایی و گردشگری میتواند به عنوان یکی از شهرهای اقماری تهران بخشی از اوقات فراغت مردم تهران را پر کند .داشته های غنی تاریخی – فرهنگی دماوند قابلیت احداث یک موزه وسیع و پر بار را دارا است .با احداث موزه در دماوند می توان در یک مکان سر بسته و محدود چهره ی اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی ، تاریخی و . . . را در معرض معرفی قرار داد