نقش عوامل اجتماعی در افت تحصیلی
نهاد آموزش و پرورش به عنوان یک نهاد اجتماعی ، دارای کارکردهای متنوعی است که مهمترین کارکرد آشکار آن، ایجاد زمینه مناسب جهت پرورش استعداد و توانائیهای افراد می باشد.
● مقدمه:
نهاد آموزش و پرورش به عنوان یک نهاد اجتماعی ، دارای کارکردهای متنوعی است که مهمترین کارکرد آشکار آن، ایجاد زمینه مناسب جهت پرورش استعداد و توانائیهای افراد می باشد. کارکرد آشکار دیگر انتقال مواریث فرهنگی و نظام ارزشی جامعه، به دانشآموزان و جامعه پذیر کردن آنهاست. همچنین آموزش و پرورش را می توان یکی از نهادهای تعیین کنندهی بنیانهای فرهنگی و اخلاقی یک جامعه دانست که پیشرفت جوامع به مقدار قابل ملاحظهای در گرو آن است.
آموزش و پرورش سوق دهنده هر جامعه از رکود و انحطاط و توسعه دهنده آن در جهت پیشرفت و ترقی است. لذا هر گونه اختلال در فلسفه ، محتوی ، هدف ، روش ، مدیریت ، سازمان و ... آموزش و پرورش تأثیر شگرفی در سایر نهادهای اجتماعی و در کل اجتماع ایجاد میکند. همچنین آموزش و پرورش هر جامعه در واقع سرمایهگذاریی است که در دراز مدت باعث تولید نیروی انسانی متخصص و ماهر شده و در واقع نیروی انسانی سایر نهادها را تأمین میکند. لذا هر عاملی که بتواند مانعی در وصول به اهداف این نظام باشد، نوعی اُفت قلمداد خواهد شد.
یکی از آفتهای بزرگ نظام آموزش و پرورش هر جامعه که هر ساله به میزان بسیار زیادی امکانات ، منابع و استعدادهای بالقوهی انسانی و امکانات مادی را تلف می کند و به دنبال خود ، اثرات ناگواری را بر پیکر اجتماع وارد میسازد «اُفت تحصیلی» می باشد که در واقع بازده کار مدرسه و خانواده و جامعه را در رسیدن به اهداف آموزش و پرورش مختل میسازد. و چنانچه هزینهی آن محاسبه گردد ، ارقام سرسام آور خواهد شد. پس یکی از ملاکهای عدم موفقیت هر نظام آموزشی را میزان اُفت تحصیلی میدانند.
شناخت هر چه بهتر عوامل موجد و یا افزایش دهنده اُفت تحصیلی از ضروریات هر نظام آموزشی است که باعث جلوگیری از به هدر رفتن منابع مادی و معنوی و نجات انسانهایی میگردد که بسیاری از آنها پس از شکست تحصیلی زمینه مساعدی را برای بزهکاریهای اجتماعی پیدا می کنند جلوگیری از این امر یا کاهش مردودین نظام آموزش، موجب خواهد شد که نظام آموزشی بتواند به موفقیت های تحصیلی بیشتری برسد.
چنانچه کیفیت آموزشی بهبود یابد و یا منابع را در اختیار بهبود برنامههای تربیت معلم و مواد آموزشی و غیره قرار دهد (که ضعف و کمبود آنها، خود از عوامل اُفت تحصیلی بشمار می آید.) موجب ارتقاء سایر نهادهای اجتماعی و نهایتاً پیشرفت جامعه خواهد گردید.
● بیان مسأله:
یکی از مسائل مهمی که گریبانگیر نظامهای آموزشی ، به خصوص نظام آموزش و پرورش در کشورهای جهان سوم است، مسئله اُفت تحصیلی می باشد که هر سال مبالغ قابل توجهی از بودجه کشور و نیز منابع انسانی را به هدر میدهد و آثار ناگواری بر حیات افراد و پیکر جامعه وارد میسازد. با در نظر گرفتن اینکه منابع و امکانات کشورهای مزبور، اندک بوده ، لزوم صرفه جوئی و دقت در مصرف و تخصیص این منابع به بخشهای مختلف اقتصادی و اجتماعی بیشتر از پیش احساس میشود . از طرفی با توجه به رشد فزاینده جمعیت در کشورهای فوقالذکر و جوانی هرم سنی آنها و نیاز روز افزون آنها به فضای آموزشی، با اشغال فضای آموزشی در کلاسها توسط دانشآموزان اُفت کرده، مشکل باز هم حادتر میگردد .
بنابراین توجه روز افزون به معضل افت تحصیلی، بالاخص در کشورهای در حال توسعه نظیر کشور ما که هنوز هم درگیر این مشکل میباشد، ضروری است کوششها گرچه فراوان صورت گرفته است، ولی هنوز نیاز اساسی به توجه مسئولان به این مسئله عمیقاً احساس میشود تا از طریق شناسائی عوامل مؤثر در اُفت تحصیلی ، راههای کاهش آن ارائه گردد.
● اهداف تحقیق:
هدفهای این تحقیق را تحت عناوین کلی و جزئی میتوان بیان کرد :
▪ هدف کلی :
شناسایی نقش عوامل اجتماعی و خانوادگی و اقتصادی ( قشربندی اجتماعی ) در پیدایش اُفت تحصیلی .
▪ اهداف جزئی :
الف) شناسایی رابطه میان قشر بندی اجتماعی با اُفت تحصیلی .
ب) شناسایی رابطه میان میزان تحصیلات والدین با اُفت تحصیلی .
ج) شناسایی رابطه میان تک والدینی با افت تحصیلی .
د) شناسایی رابطه بین نوع نگرش دانش آموزان به تحصیل با اُفت تحصیلی .
ه) شناسایی رابطه میان بعد خانواده با اُفت تحصیلی .
و) شناسایی رابطه میان اختلافات خانوادگی با اُفت تحصیلی .
● سوالهای تحقیق:
۱) آیا میان نظام قشر بندی اجتماعی با اُفت تحصیلی رابطهای وجود دارد ؟
۲) آیا میزان تحصیلات والدین با اُفت تحصیلی فرزندشان رابطهای هست؟
۳) آیا بین تک والدینی و اُفت تحصیلی فرزندان رابطهای است ؟
۴) آیا میان نوع نگرش دانش آموزان به تحصیل و اُفت تحصیلی رابطهای وجود دارد ؟
۵) آیا میان بعد خانوار ( تعداد فرزندان خانواده ) با اُفت تحصیلی رابطه وجود دارد ؟
۶) آیا بین اختلافات و کشمکش های خانوادگی با اُفت تحصیلی رابطهای وجود دارد ؟
● فرضیه های تحقیق:
۱) میان نظام قشربندی اجتماعی دانش آموزان مردودی و قبولی تفاوت وجود دارد.
(میزان افت تحصیلی در فرزندان اقشار پایین، بیشتر است.)
۲) بین میزان تحصیلات والدین دانش آموزان مردودی و قبولی تفاوت وجود دارد.
(میزان افت تحصیلی در فرزندان دارای والدین با تحصیلات کم، بیشتر است.)
۳) بین تک والدین بودن دانش آموزان مردودی و قبولی تفاوت وجود دارد.
(میزان افت تحصیلی در میان دانش آموزان تک والدینی، بیشتر است.)
۴) میان نوع نگرش به تحصیل دانش آموزان مردودی و قبولی تفاوت وجود دارد.
(در جامعه کنونی میزان افت تحصیلی در دانش آموزانی که نگرش منفی به تحصیلی دارند، بیشتر است.)
۵) بین بعد خانوار دانش آموزان مردودی و قبولی تفاوت وجود دارد.
(میزان افت تحصیلی در فرزندان خانواده های پرجمعیت، بیشتر است.)
۶) بین اختلافات خانوادگی دانش آموزان مردودی و قبولی تفاوت وجود دارد.
(میزان افت تحصیلی در فرزندان خانواده هایی که دارای اختلافات خانوادگی هستند، بیشتر است.)
● جامعهی آماری:
در این تحقیق، جامعهی آماری شامل کلیه دانشآموزان افت کرده پسرانه عادی- دولتی اول دبیرستان سال ۸۴-۱۳۸۳ وهمچنین کلیه دانشآموزان قبول شده پسرانه عادی –دولتی سال دوم دبیرستان رشتههای علوم پایه (ریاضی فیزیک و تجربی ) وعلوم انسانی در سال تحصیلی۸۴-۱۳۸۳ شهرستان نمین استان اردبیل میباشد.
دبیرستانهای پسرانه( عادی – دولتی ) در شهرستان نمین استان اردبیل، شامل ۹ تا آموزشگاه میباشد که تعداد دانشآموزان افت کرده سال اول ، مجموعاً ۱۱۸ نفر وتعداد دانش آموزان قبول شده سال دوم مجموعاً ۲۳۶ نفر میباشد. در این تحقیق ،کل اعضای جامعه آماری یعنی تعداد ۳۵۴ نفر توسط محقق به وسیلهی پرسشنامه مورد سنجش قرار گرفته است.
● ابزارهای گرد آوری داده ها:
ابزارگردآوری دادهها واطلاعات بوسیله تکنیک پرسشنامه انجام میگیرد. زیرا که پرسشنامه، سادهترین راه تهیهی ماتریس دادههای[۱] ساختمند[۲] است ورایجترین تکنیک مورد استفاده در تحقیق پیمایش میباشد اما ضرورتاً پیوندی بین تحقیق پیمایش وپرسشنامه وجود ندارد.(دواس،۱۴:۱۳۸۳)
این پرسشنامه حاوی ۴۶ سنجه میباشد که از این تعداد ۴۵ سنجه از نوع بسته – پاسخ ویک گویه نیز از نوع باز پاسخ میباشد.
● روشهای تجزیه و تحلیل اطلاعات
درتجزیه وتحلیل آماری دادههای حاصل از پرسشنامه ،به موجب آنکه کل جامعه آماری لحاظ شده بود(از طریق سرشماری[۳])،لذا فقط از آمار توصیفی جهت تایید یا رد فرضیهها استفاده گردیده است.
آمار توصیفی[۴]:
در آمار توصیفی، متناسببا سطح سنجش متغییرها از موارد زیر استفاده شده است:
الف) جدول تقاطعی[۵]
ب) نمودار پراکندگی[۶]
ج) و در صورت لزوم از گرایش های مرکزی(نما،میانه،میانگین)
ضمنا"در تجزیه وتحلیل دادهها از برنامهی کامپیوتری spss استفاده گردیده است.