بیان مساله:
خانواده نخستین گروهی است که به صورت طبیعی وجود داشته و جامعه برآن بنا شده است. چگونگی و کیفیت عملکرد خانواده در تحقق وظایف خویش شاخص مناسبی جهت ارزیابی عملکرد جامعه می باشد.هر چه خانواده دارای عملکرد خوب و سالمتری باشد به همان نسبت ثبات و سلامت جامعه بیشتر تامین شده است و بر عکس هر چه خانواده از عملکرد بدتر و آشفته تری برخوردار باشد، به همان نسبت جامعه بیشتر تهدید شده است.
زیرا اختلال در عملکرد خانواده نشانه اختلال در منظومه خانواده است که خانواده را به سمت فروپاشی سوق می دهد. کودکان و نوجوانان قربانیان اصلی عملکرد نامطلوب خانواده می باشند. فروید می گوید بیشترین افراد ناسازگار و مساله دار ، وابسته به خانواده های آسیب دیده هستند و فرزندانی که مربوط به خانواده های پر کشمکش می باشند به سبب عدم برخورداری از آرامش روانی و عدم تمرکز وآشفتگی بیشتر در معرض رفتار ناسازگارانه و بزهکارانه قرار دارند. (مرکز آموزش سازمان زندانها ، 1374،ص95) برنامه عمل جوانان تا سال 2000 و پس از آن خاطرنشان می کند که جرایم نوجوانان به یکی از جدی ترین مشکلات تبدیل شده بود. داده های آماری نشان می دهد که اکثریت مناطق جهان از افزایش جرایم نوجوانان رنج می برند.افزایش نرخ بزهکاری نوجوانان در کشورهای در حال گزار بسیار نگران کننده است لذا از سال 1995 جرایم نوجوانان در کشورهای اروپای شرقی و مرکزی مثل ارمنتون، لتونی ، مولد ادی بیش از 3 درصد افزایش یافته است. سطح جرایم در کشورهای پیشرفته نیز همچنان بالا است .
بنابر داده های محققان روسی نرخ جرایمی که توسط نوجوانان در گروه ها رخ می دهد حدود 3 تا 4 برابر تخلفات بزرگسالان است (گزارش وضعیت جهانی جوانان ، 2003ص 218و223) هر ساله حدودا دو میلیون نفر نوجوان در ایالات متحدهدستگیر می شوند ، مطابق بررسی دفتر فدرال(FBI)و مرکز کنترل بیماری (CDC) نرخ دستگیری نوجوانان امریکایی که مرتکب جرائم خشن می شوند از137 درصد در سال1965 به 43 درصد در سال 1990 افزایش داشته ، این در حالی است که نوجوانان بیشترین جمعیتی هستند که احتمال دارد مرتکب جرائم شوند. از سال 1347 تاکنون قریب به 40 هزار نفر از کودکان و نوجوانان فقط به کانون اصلاح و تربیت تهران هدایت شده اند (ماهنامه گزارش ، آذر81 ، ص 54 وآمار محرمانه سازمان زندانها) که مطمئنا با درنظر گرفتن آمار در کل کشور وضعیت غم انگیزی را پیش روی خواهیم داشت. بطور کلی در ایجاد بزهکاری اطفال و نوجوانان عوامل متعددی دخیل می باشند. بررسی ها نشان می دهد که عملکرد بد و نامناسب خانواده مهمترین عامل در پیش بینی بزهکاری نوجوانان است. برای مثال طبق تحقیقاتی که در فرانسه به عمل آمده 80 درصد اطفال بزهکار از خانواده هایی هستند که به علت نفاق و ناسازگاری وعدم تفاهم بین افراد ، محیط خانوادگی آنان دائما متشنج است. (تاج زمان دانش ، 1379 ، ص 313) تحقیقات انجام شده در کانون های اصلاح و تربیت کشور ایران نیز موید این موضوع است. بطوریکه 65 درصد اطفال کانون با پدر و مادر خود اختلاف نظر و تضادهای فکری و ذهنی داشته اند و این اختلافها انگیزه عصیان و بزهکاری آنان بوده است. (احدی ،1377 ، ص 180)
با توجه به مطالب ذکر شده در اینجا این سوال به ذهن متبادر می شود که عملکرد خانواده های نوجوانان بزهکار به چه نحوی بوده که چنین وضعیت نگران کننده ای پیش روی آنها و جامعه قرار گرفته است و آیا بین سطح عملکرد خانواده و بزهکار نوجوانان رابطه ای وجود دارد که در این پژهش به این سوال پاسخ داده خواهد شد.
ضرورت و اهمیت تحقیق:
خانواده بعنوان کوچکترین واحد اجتماعی اساس تشکیل جامعه و حفظ عواطف انسانی است. یکی از عوامل موثر در رفتار فرد خانواده می باشد. در یک خانواده شکل کار و طرز ارتباط اعضای خانواده به گونه ای است که محیط خانواده را برای تامین احتیاجات اساسی کودکان چه زمینه جسمانی و چه روانی مساعد می سازد. اساسا یکی از کارکردهای خانواده اجتماعی کردن طفل و تعلیم و تربیت وی می باشد و هر گونه نارسایی در عملکرد خانواده تاثیرات نامطلوبی در بهنجار نمودن فرزندان می گذارد. تحقیقات زیادی گویای این واقعیت است که در پس بسیاری از بزهکاریهای کودکان و نوجوانان ، کانون خانواده متلاشی است.(نقدی ، 1374 :6) لذا خانواده باید هر چه بیشتر مورد توجه قرار گیرد و تلاش شود تا از بروز مشکلات در خانواده جلوگیری بعمل آید.
بزهکاری نوجوانان بعنوان یک پدیده اجتماعی معلول تعاملهای ناسازگار بین اعضای خانواده است پیامدهای سو بزهکاری نوجوانان نه تنها بر پیکر جامعه بلکه بر خانواده و تمام کسانی که به نوعی با خانواده در ارتباط می باشند ، اثر منفی می گذارد.
یافته های متعدد نشان داده است که در جوامع مختلف آمار بزهکاری نوجوانان به ویژه در چند سال اخیر در حال افزایش است (خواجوی ، 1381 :82) نفر اطفال و نوجوانان بزهکار به کانونهای اصلاح و تربیت و بندهای نوجوانان زندانها دارد شده اند که این رقم نسبت به ده سال گذشته 20 درصد نرخ رشد داشته است. از آنجائیکه طیف عظیمی از جامعه ما را قشر جوان و نوجوان تشکیل می دهد پرداختن به مسائل و مشکلات مربوط به این قشر تاثیر زیادی در باروری و شکوفایی نسل آینده جامعه خواهد داشت.
بررسیهای مختلف نشان داده اند که محیط خانواده یکی از فاکتورهای حیاتی در تعیین و پیش بینی بزهکاری است. کاشول دواک عنوان کرده اند که ارتباطات خانواده ممکن است حتی مهمتر از ارتباطات گرده همایان در پیش بینی بزهکاری باشد. سالیانه هزینه بسیار سنگینی برای نگهداری درمان و توان بخش نوجوانان بز هکار بر دوش جامعه نهاده می شود که عده برنامه های اصلاحی و تربیتی این قبیل افراد متمرکز بر اصلاح و تغییر رفتار فرد بزهکار است غافل از اینکه این نوجوان آسیب دیده محصول کج کارکردی و بد عملکردی خانواده می باشد و بدون شناخت عوامل زمینه ساز و تلاش برای تغییر روایط درونی خانواده ، اصلاح رفتار فرد بزهکار شعاع عمل محدود داشته و اثر بخشی مطلوبی نخواهد داشت.
این موضوع لزوم بررسی عامل زمینه ساز بزهکاری در بافت خانواده را محرز می سازد در این تحقیق نیز این نکته مدنظر قرار گرفته و سعی شده مشکلاتی که در روابط درون خانوادگی نوجوانان بزهکار قابل رویت نیست آشکار شود اصولا برای پیش گیری از فروپاشی خانواده شناسایی عوامل موثر بر عملکرد خانواده نقش مهمی در تدوین برنامه ها و سیاستها برای پیش گیری از افزایش بزهکاری نوجوانان خواهد داشت.
اهداف تحقیق:
به اعتقاد جان بست هدف اصلی تحقیق حل یک مساله یا پاسخگویی به یک سوال یا دستیابی به روابط علت و معلولی بین متغیرهای پژوهش است . تحقیق درصدد یافتن قوانین کلی است به عبارت دیگر هدف تحقیق مشاهده و درک الگوهای کلی رویدادها و روابط بین آنهاست. در پژوهش حاضر اهداف عبارتند از:
- شناخت عملکرد خانواده های نوجوانان بزهکار و غیر بزهکار و مقایسه آنها با یکدیگر.
- شناخت ویژگیهای دموگرافیک نوجوانان بزهکار و غیر بزهکار از نظرسن ، تحصیلات ، تعداد اعضای خانواده تعداد سابقه حضور در کانون ، مدت حضور در کانون و نحوه سرپرستی .
سوالات تحقیق:
سوال اصلی : آیا بین عملکرد کلی خانواده های بزهکار و غیربزهکار تفاوت معنی داری وجود دارد؟
سوالات فرعی: آیا بین نقشهای خانوادگی در خانواده های نوجوانان بزهکار و غیر بزهکار تفاوت معنی داری وجود دارد؟
آیا بین توانایی حل مشکل در خانواده های نوجوانان بزهکار و غیر بزهکار تفاوت معنی داری وجود دارد؟