روش تحقیق طرح پیشنهادی بررسی نیازهای مطالعاتی دانش‌آموزان مقطع راهنمایی شهر تهران با توجه به تحولات فناوری آینده

 مقدمه :

امروزه فن آوری اطلاعات به مدد فن‌آوری ارتباطات فراگیرشده و جهان را دگرگون ساخته است. مهمترین تغییراتی که این فناوری در جهان بوجود آورده بوسیله مارشال مک لوهان در یک عبارت خلاصه شده است و آن «تبدیل جهان به یک دهکده جهانی» است، بدین معنا که مردم نقاط مختلف در کشورهای سراسر کره زمین به مثابه ساکنان یک دهکده امکان برقراری ارتباط با یکدیگر و اطلاع از اخبار و رویدادهای جهانی را دارند. نزدیکی روزافزون شهروندان دهکده جهانی به یکدیگر، تبادل فرهنگها، تعامل تدابیر، ارتقای بینش سیاسی و اجتماعی مردم ودسترسی سریع به اطلاعات تولیدی در جهان، همگی از دستاوردهای با ارزش فناوری ارتباطات است. از سوی دیگر، فناوری اطلاعات ابزار قدرتمندی است که در کمترین زمان ممکن میتواند میان مردم جهان ارتباط برقرار سازد. این ابزار ارتباطی قدرتمند با اطلاعات سروکار دارد.

فناوری اطلاعات در جهان امروز چشم انداهایی را برای جهانیان به ارمغان آورده است که بر تمام ابعاد زندگی سیاسی، نظامی، اقتصادی، اجتماعی و آموزشی انسان قرن بیست و یکم تاثیرگذاشته است، به گونه‌ای که بیشتر فراگیرندگان را به سمت رایانه‌ها و آموزش کار با آنها سوق داده است. رایانه‌ها با فراهم کردن فرصت لازم برای تمرین و کسب دانش بشری و پرورش دانش‌آموزان، به آموزش مدرسه‌ای یاری می‌دهند.

کاربرد فناوریهای جدید اطلاعاتی و تغییرات سریع آن، موجب بروز تحولات بسیار در کلیه جنبه‌های یادگیری و آموزش شده است. شبکه‌های ارتباطی و اطلاعاتی بویژه اینترنت چهره آموزش سنتی و تعامل میان معلم و شاگرد را در تمام سطوح آن از پیش دبستانی تا دانشگاهی دگرگون کرده‌اند.

به سبب اهمیت فناوری و ایجاد فرهنگ مناسب برای بهره‌گیری از آن، آموزش در مورد فناوری‌ها از همان کودکی و در دوران دبستان در برنامه درسی کشورهای پیشرفته گنجانده شده و دانش‌آموزان از اوان کودکی با اصطلاحات فناوری و نحوه استفاده از آن آشنا میشوند.

به این دلیل در بسیاری از کشورها برنامه های ملی و بنیادی، در بخش آموزش و پرورش در زمینه دسترسی به فناوریهای نو اطلاعاتی و ارتباطی بوسیله دولت پیش بینی و به اجرا گذاشته شده است که از جمله میتوان به برنامه سواد فناوری اطلاعات – ارتباطات ایالات متحده آمریکا، برنامه ملی یادگیری در انگلستان، برنامه ملی یادگیری در انگلستان، برنامه ملی تحول در آموزش و پرورش کشورهای آلمان و فرانسه اشاره کرد. همچنین تجربه کشورهایی چون ژاپن و کره جنوبی در سالهای اخیر به خوبی نشان می دهد که تغییر و بازنگری در ساختار آموزش و پرورش در ادوار تاریخی در حفظ و بقای رشد و توسعه اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی ملت‌ها تایر حیاتی داشته است.

خوشبختانه در ایران نیز، از سوی دولت جمهوری اسلامی ایران طرحهای راهبردی کلان و اجرای طرحها در وزارت آموزش و پرورش در سطح متوسط و خرد مورد توجه واقع شده است. آنچه در دیدگاه میان مدت از سوی دولت به منزله طرح میان مدت برای سالهای 83-1381 در حوزه برنامه‌های اجرایی مصوب جلسه هیأت دولت مورخ تیرماه 1381 در قالب طرح راهبردی کلان موردنظر واقع شده موسوم به «طرح راهبردی گسترش کاربرد فناوری ارتباطات و اطلاعات در آموزش و پرورش و توسعه مهارت دیجیتال نیروی انسانی کشور» نام دارد که مبین اهمیت و توجه مقامات ذیصلاح کشور در خصوص انتقال آموزش سنتی به آموزشهای الکترونیکی و تجهیز کودک و نوجوان ارانی به مهارتهای رایانه‌ای در بلندمدت است. بر این قوار پیش زمینه جامعه اطلاعاتی ایران با توجه به نهادهای پایه آموزش متاثر از توسعه و گسترش فن‌آوری ارتباطات و اطلاعات در وزارت آموزش و پرورش کشور است.

لذا با توجه به تحولات ناشی از بروز پدیده فناوری اطلاعات – ارتباطات و تغییر نیازهای دانش‌آموزان، لازم است آموزش و پرورش بر توانمندسازی دانش‌آموزان برای یادگیری مستمر و بازاندیشی درباره مفهوم فرایند یاددهی- یادگیری تاکید داشته باشد.

«بیان مسئله»

با توجه به تعریف جدید یونسکو از فرد باسواد، مبنی بر ضرورت یادگیری سواد رایانه ای، توجه عمیقتر به محتوای آموزشی و سیستم‌های نوآموزشی امری بدیهی به شمار می‌آید. در این راستا کشورهای گوناگون دنیا بویژه کشورهای پیشرفته تر همچون آمریکا، نیوزلند و … دیرزمانی است که توجه خاصی به نقش ابزارهای فن‌آوری اطلاعات در امر آموزش و پرورش داشته‌اند و هزینه قابل توجهی را در امر بکارگیری ابزارهای مناسب در آموزش صرف کرده‌اند.

برخی از عوامل و دلایل اساسی موردنظر این کشورها به این شرح است:

هدف 1. همه دانش‌آموزان از مهارتهای لازم سواد اطلاعاتی و رایانه‌ای بهره‌مند گردند.

هدف 2. برای رقابت موفقیت‌آمیز در عرصه بازارهای جهانی به مهارتهای فناوری اطلاعات نیاز است دلیل اقتصادی)

هدف 3. نظام آموزشی باید دانش آموزان را برای مشارکت فعال و کامل در دنیایی که در آن زندگی می‌کنند آماده کند و دلیل اجتماعی

هدف 4. فناوری اطلاعات باید امکانات بالقوه لازم را برای افزایش موفقیت دانش‌آموزان، در دروس تحصیلی داشته باشد (دلیل اثربخشی آموزش)

با توجه به هدف آموزش و پرورش در شکوفاسازی استعدادها و خلاقیتهای دانش‌آموزان از یکسو، و از سوی دیگر، با توجه به نتایج حاصله از برنامه‌های فن‌آوری ارتباطات و اطلاعات در نظامهای آموزشی کشورهای پیشرفته، انتظار می رود که آموزش و پرورش ایران نیز، تغییراتی را در نظام آموزشی بویژه از بعد برنامه‌های درسی ایجاد نماید. برای ایجاد نظامی پاسخگو به تحولات فناوری در آموزش و پرورش، مه‌ترین مرحله، سازماندهی مجدد برنامه درسی است.

پرسش اساسی این است که نیازهای مطالعاتی و آموزشی دانش آموزان و آموزشهای متناسب با این نیازها در جامعه کنونی، با توجه به فناوریهای نوین اطلاعات چیست؟

 «هدف تحقیق»

کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش بصورت یک هدف، به یادگیری دوباره فن‌آوری اطلاعات اشاره دارد و عمدتاً در دروس خاصی از قبیل آموزش رایانه یا انفورماتیک سازمن می‌یابد. هدف اساسی در این پژوهش بررسی و شناسایی نیازهای مطالعاتی دانش آموزان پایه‌های اول تا سوم مقطع راهنمایی آموزش و پرورش شهرتهران با توجه به گسترش روزافزون استفاده از رایانه بعنوان یکی از شاخصهای مظاهر فن‌آوری اطلاعات می‌باشد.

«ضرورت انجام تحقیق»

امروزه نظام آموزشی مسئولیت خطیری برای به کارگیری راهنمایی و هدایت تحولات فناوری اطلاعات بعهده دارند. آنها روند توزیع و اشاعه اطلاعات را عهده‌دار هستند. همچنین همه عوامل آموزش و پرورش در تلاش برای فهمیدن سازگارکردن و کاربرد فناوری اطلاعات به خصوص بطور روشن از طرف نظامهای آموزشی هستند. ایجاد فناوری اطلاعات با روشهای صحیح آموزش و به کارگیری تحقیق و ارائه خدمات بهترین راه برای خدمت به جامعه است.

جامعه امروز به شهروندانی نیاز دارد که بتوانند با بهره‌گیری مناسب از فن‌آوریهای اطلاعات و ارتباطات با تفکر انتقادی و اتخاذ شیوه‌های راهبردی به حل و فصل مسائل بپردازند. فن‌آوری آموزشی زمینه‌های این بهره‌گیری را فراهم می‌کند زیرا از آن طریق چگونگی کسب اطلاعاتی و دانشها و مهارتهای موردنیاز زندگی موفق و طرق استفاده از منابع اطلاعاتی و ارتباطی ممکن و میسر می‌شود.

فناوری اطلاعات نقش مهمی در ارتباط بین اجتماع و آموزش ایفا می‌کند (دلورز، ترجمه فرهاد افتخارزاده، 1380، ص 361). تغییرات در جامعه باعث ایجاد نیازهای جدید در افراد میشود و آموزش در زمره این نیازها به شمار می رود و فناوریهای اطلاعات نقش حیاتی و مهمی در این زمینه ایفا می‌کنند. در صورتیکه به سواد رایانه‌ای عموم افراد توجه نشود فن‌آوری اطلاعات به هیچ‌وجه توسعه نخواهد یافت.

رایانه‌ها بعنوان ابزارهای مناسب، موجب آماده کردن دانش‌آموزان برای پذیرش تغییر و تحول فناوریهای آموزش و وسیله‌ای بالقوه برای خودآموزی و خودرهبری دانش آموزان موجب افزایش بازدهی آموزش و تقویت عملکرد دانش آموزان در کلاسهای درسی می‌گردند (کوبال، 1993)

با توجه به تجارب آموزش فناوری در نظام آموزش و پرورش کشورهای پیشرفته و سابقه تحقیقها و بررسیهای انجام شده در دنیا از یکسو، و از سوی دیگر با توجه به لزوم بازنگری مفهوم نوین آموزش متناسب با نیازهای جدید معلمان و دانش‌آموزان، انجام این تحقیق، به منظور تعیین سرفصلهای نوین آموزش استفاده از رایانه بعنوان یکی از متداولترین ابزارهای فناوری اطلاعات ضروری می‌باشد.

«استفاده کنندگان از نتایج تحقیق»

1. سازمان آموزش و پرورش

2. مدیران و برنامه ریزان حوزه برنامه ریزی درسی و آموزشی

3. مولفین، نویسندگان و کارشناسان حوزه تالیف کتب درسی

4. موسسات آموزشی غیردولتی

5. متخصصین تعلیم و تربیت در کشور

«سوالها یا فرضیه‌های تحقیق»

سوالهای پژوهش عبارتند از :

1- میزان آشنایی دانش‌آموزان مقطع راهنمایی- شهرتهران با رایانه و کاربردهای آن چقدر است؟

2- گسترش فن‌آوری اطلاعات بویژه رایانه چه تاثیری بر نیازهای مطالعاتی دانش‌آموزان مقطع راهنمایی شهرتهران دارد؟

3- نیازهای مطالعاتی دانش‌آموزان مقطع راهنمایی شهرتهران به تفکیک هرسال جهت کسب مهارتهای لازم برای کاربردهای مختلف چیست؟

4- چه نوع آموزش عملی در زمینه آموزش رایانه در مدارس راهنمایی شهر تهران برای دانش‌آموزان وجود دارد؟

«تعریف متغیرهای مطرح شده در سوالهای تحقیق»

فناوری اطلاعات :

فناوری اطلاعات به فرایند دانش و روشهای بکارگیری آن در تولید، پردازش، انتقال و به جریان انداختن اطلاعات اطلاق میشود.[1]

اصطلاح فن‌آوری اطلاعات دربرگیرنده انسان، رایانه، فن‌آوریهای ارتباطات و نرم‌افزارهای مربوط، پشتیبانی فنی و آموزشی، وجود زیرساختهای مناسب فرهنگی – مالی، حضور افراد و بنگاهها در روابط و نقشه‌های تعامل کننده سیستم ارسال، پردازش، دریافت و استفاده منطقی از اطلاعات است.[2]

فناوری اطلاعات عبارت از گردآوری، سازمان دهی، ذخیره‌سازی و نشر و استفاده از اطلاعات در قالب صورت، تصویر، گرافیک، متن، عدد و … با استفاده از ابزار رایانه‌ای و مخابراتی و … است.[3]

فناوری اطلاعات (IT) مجموعه‌ای از فرآیندهای جمع‌آوری، ذخیره‌سازی، پردازش و بازیابی اطلاعات است که بر بسترهای ارتباطی، عمدتاً مبتنی بر زیر ساختهای رایانه‌ای و مخابراتی صورت می‌گیرد.[4]

 در این پژوهش منظور از فن‌آوری اطلاعات مجموع سخت‌افزار، نرم‌افزار، شبکه‌های اطلاعاتی و ابزارهای مخابراتی مرتبط با رایانه و شیوه‌های بکارگیری آنها در پاسخ به نیازهای دانش‌آموزان می‌باشد.

نیازهای مطالعاتی :

در این پژوهش منظور از نیازهای مطالعاتی، محتوا و سرفصلهای مطالعاتی موردنیاز برای آشنایی با رایانه و کاربرد ان در نظام اموزشی مدارس راهنمایی شهرتهران است.

دانش آموزان :

منظور دانش‌آموزان پایه‌های اول تا سوم مقطع راهنمایی مناطق 19 گانه آموزش و پرورش شهرتهران می‌باشد.

 «انواع متغیرها از لحاظ نقش آنها در تحقیق و چگونگی کنترل متغیرهای تحقیق»

با توجه به عنوان پژوهش، متغیرهای تحقیق شامل: «فناوری اطلاعات» بعنوان متغیرمستقل و «نیازهای مطالعاتی دانش‌آموزان» بعنوان متغیر وابسته می‌باشد.

پیشینه تجربی

چکیده تحقیقات انجام شده در ایران

1- بررسی نیازهای اطلاعاتی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه شیراز و نقش کتابخانه‌ها در تامین این نیازها[5]

چکیده : پژوهش حاضر به بررسی نیازهای اطلاعاتی دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه شیراز و نقش کتابخانه‌ها در تامین این نیازها می‌پردازد. این تحقیق بر آن است تا به سوالاتی در مورد منابع کسب اطلاعات، رفتار اطلاع یابی دانشجویان و عوامل موثر بر این رفتار، نحوه دستیابی دانشجویان به اطلاعات، میزان استفاده از کتابخانه و وضعیت کتابخانه‌های دانشکده‌های مختلف دانشگاه شیراز بپردازد. دانشجویان تحصیلات تکمیلی، اطلاعات موردنیاز خود را از کتابخانه دانشکده تامین می‌کنند. مهم‌ترین عوامل عدم دسترسی به اطلاعات، محدود بودن ساعات کار کتابخانه‌ها، محدودبودن امکانات جهت دریافت اطلاعات از خارج و موجود نبودن منبع اطلاعاتی در کتابخانه در دو مقطع کارشناسی ارشد و دکترا عنوان شده است دانشجویان تحصیلات تکمیلی به منظور جستجوی اطلاعات از هر دو منبع چاپی و رایانه‌ای استفاده می‌کنند و استفاده از اینترنت در هر دو رو به افزایش است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که از بین عوامل موثر بر رفتار اطلاع یابی دانشجویان تحصیلات تکمیلی، جنسیت و مقطع تحصیلی بر این رفتار تاثیر داشته است و بین زنان و مردان از نظر انگیزه و هدف جستجوی اطلاعات و شیوه‌های جستجوی اطلاعات تفاوت معنی‌‌دار وجود دارد. درمورد مقطع تحصیلی نیز وضع به همین منوال می باشد. نتایج بدست آمده از بررسی تاثیر مقطع تحصیلی پاسخگویان بر میزان رضایت آنها از خدمات کتابخانه نشان می‌دهد که در مجموع دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد در مقایسه با دانشجویان مقطع دکترا راضی‌تر می‌باشند.

2- نقش منابع کمک آموزشی در رفع نیازهای اطلاعاتی معلمان بینش اسلامی مقطع متوسطه شهرتهران

چکیده : انسان در طول زندگی بطور اعم به تعلیم و تربیت و بطور اخص به تربیت مذهبی نیاز دارد چون انسان بصورت فطری گرایش به مذهب دارد و پیامبرن به عنوان سفیران الهی ماموریت داشتند که استعدادهای بالقوه انسانها را شکوفا سازند و راه هدایت و ضلالت رابه آنها نشان دهند. حس مذهبی ذاتاً وجود دارد و باید تربیت شود و بهترین مکان برای تربیت حس مذهبی کلاسهای بینش اسلامی است. آموزش بینش اسلامی در دوره متوسطه از اهمیت خاصی برخوردار است و هدایت نسل جوان از آن کتابهای بینش اسلامی و معلمان بینش اسلامی است. درس دینی برای جامعه اسلامی ما یک درس بنیادی است و اگر جوانان ما متدین تربیت نشوند هیچ یک از اهداف موردنظر این حکومت تحقق نخواهد یافت و اساس این حکومت بر اعتقاد جوانان می باشد. دوران دبیرستان بهترین موسم سازندگی فکری و اعتقادی است. در این دوره است که باید دست‌اندرکاران تعلیم و تربیت فرصت را غنیمت شمرده و با برنامه ریزی صحیح و اصولی با استفاده از وارستگان و شایستگان به تربیت نسل جوان همت گمارند و از این طریق پایه‌های          فرهنگ اصیل اسلامی را در اعماق فکر و جان فردفردنسل تازه به دوران رسیده پی ریزی نمایند. درس بینش اسلامی با دروس دیگر تفاوت بنیادی دارد و هیچ یک از دروس دیگر از نظر جهت‌گیری کلی در زندگی سرنوشت‌ساز نیست اما درس دینی ارتباط با مسئله حساس و مهمی بمانند “هدایت و ضلالت” دارد. نقش معلمان بینش اسلامی در تربیت نسل نوپای کشور اسلامی برکسی پوشیده نیست. تجربه نشان داده است مدارسی که از معلمان بینش اسلامی مجرب برخوردار هستند به مراتب مسائل و مشکلات عقیدتی و اخلاقی دانش آموزان آن مدرسه کمتر است. با توجه به عصر حاضر که عصر ارتباطات و به عبارت دیگر عصر انفجار اطلاعات نام گرفته است، وسعت و سرعت ارتباطات در سطح جهانی سبب شده است که فرهنگهای گوناگون از همدیگر متاثر شوند و با توجه به تهاجم فرهنگی دشمن جهت به انحراف کشیدن جوانان این کشور، لازم است که معلمان بینش اسلامی به منابع کمک آموزشی و اطلاع‌رسانی دسترسی بیشتری داشته باشند، تا با تامین نیازهای اطلاعاتی خود بتوانند جوابگوی سئوالات بیشماری که از طرف دانش آموزان می‌شود باشند و بتوانند وظیفه خود را که همان تربیت و هدایت نسل جوان است به خوبی انجام دهند، در غیر این صورت، اگر معلمان بینش اسلامی نتوانند به منابع کمک آموزشی و اطلاع رسانی دسترسی پیدا کنند نمی‌توانند وظیفه خویش را انجام دهند. لذا دانش‌آموزان جهت یافت پاسخ سئوالات خود به افراد ناصالح و بی‌اطلاع از دین رجوع می‌کنند و سر از لامذهبی و بی‌بندوباری در می‌آورند. به آموزش معارف اسلامی تا قبل از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی توجه نمی‌شد ولی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی برنامه ریزان آموزش و پرورش توجه شایسته‌ای به امر ترویج تربیت دینی در جامعه نمودند و طبق اصول کلی نظام آموزش و پرورش و همچنین اصل دوم و سوم تدوین و اجرای برنامه های آموزشی در نظام جدید متسطه به همه جانبه بودن فعالیتهای پرورشی و تربیت دینی و تربیت نیروی انسانی متخصص تاکید شده است. گروه معارف اسلامی وزارت آموزش و پرورش به منظور ارتقاء سطح علمی و آشنایی هر چه بیشتر معلمان بینش اسلامی کشور با شیوه‌های جدید تدریس و اهداف برنامه‌های درسی، منابع کمک آموزشی، خاصی را جهت استفاده این دسته از معلمان معرفی نموده است، که در این پژوهش به بررسی تامین نیازهای اطلاعاتی معلمان بینش اسلامی و میزان استفاده آنان از منابع کمک آموزشی در بین کلیه معلمان بینش اسلامی مقطع متوسطه مناطق بیستگانه آموزش و پرورش شهرتهران می‌پردازد که جت سهولت انجام تحقیق، مناطق 3 از شمال، 6 از مرکز، 8 از شرق، 9 از غرب، 17 از جنوب بطور تصادفی انتخاب شده و پژوهش در این مناطق صورت گرفته است.