روش تحقیق بررسی علل خانوادگی اعتیاد جوانان منطقه شهرستان ایذه

چکیده

اعتیاد با وابستگی جسمانی و روانی همراه است . بعضی از داروها نیز ممکن است با ایجاد وابستگی روانی در بیمار موجب افزایش مصرف شوند و اعتیاد بدهند . فرد معتاد با دریافت مواد اعتیاد آور سرخوش و راضی می شود و با توقف مصرف دارو دچار خماری و اختلال شدید جسمانی می گردد . مواد اعتیادآور سبب پیدایش پدیده تحمل نیز می شوند . به موجب این پدیده فرد معتاد برای دسترسی به اثر اولیه این مواد که در ابتدا با مقدار کم حاصل میشود مصرف خود را افزایش می دهد . شدت و نوع وابستگی نسبت به مواد اعتیاد آور بر حسب نوع و اثر آن متفاوت است . برخی از این مواد مانند تریاک و مشتقات آن وابستگی شدید ایجاد می کنند و برخی دیگر با وجود تأثیری که بر روان و ذهن فرد می گذارند اعتیاد دهنده به شمار نمی آیند .

مقدمه

امروزه کسی نیست که در خصوص مضرات و اثرات سوء سیاسی،اجتماعی و فرهنگی معضل اعتیاد و قاچاق مواد مخدر شکّی داشته باشد.کارشناسان و صاحب نظران معتقدند که در حال حاضر بحران مواد مخدر در کنار 3 بحران یعنی((بحران نابودی محیط زیست،بحران تهدید اتمی و بحران فقر))به عنوان مسئله روز در آمده است.طبیعی است که حل این بحران و معضل و بلای خانمانسوز از عهده یک سازمان و یا چند مرجع،آن هم صرفاً با یک بر خورد قهری نه تنها خارج بوده بلکه نگرش یک بُعدی به مسئله است و وضعیت فعلی را بدتر خواهد نمود.به گونه ای که عمیقاً احساس می شودتنها راه حل موضوع،خارج شدن از ((برنامه روزی))و گام برداشتن در مسیر ((برنامه ریزی))و ایجاد عزم ملی و بسیج همگانی در این راستا است.      

اعتیاد یا به تعبیر آن وابستگی به مواد مخدر و سوء مصرف آن در قرن حاضر از مهمترین و دردناکترین معضلات بشری است.سیل خروشان اعتیاد بی رحمانه در مسیر حرکت خود،کودکان،نوجوانان و جوانان و حتی سالخوردگان را طعمه قرار داده و علاوه بر متلاشی کردن کانون گرم و پاک خانوادگی سبب ناکامی در زندگی و تمایل بخودکشی و مرگ در آنها نیز می گردد   

تحقیقی که اینجانب جهت گذراندن 3 واحد درسی دانشگاه انجام داده ام،با توجه به ضرورت آن در این منطقه که این بلای خانمانسوز، بی رحمانه گریبانگیر بیشتر جوانان شده است انجام گرفته است.امید است که گامی در جهت آگاهی نسل جوان و دانش آموزان باشد.        

بیان مسئله

دسترسی به اینترنت، پدیده‏ای رو به گسترش است و هر روز تعداد بیشتری از افراد در زمره استفاده کنندگان اینترنت قرار می‏گیرند.  اینترنت در همه جا حضور دارد: در خانه، مدرسه، و حتی در مراکز خرید.  طبق برآورد صورت گرفته، در سال 1981، 66 میلیون نفر از مردم آمریکا به اینترنت دسترسی داشته که در سال 1999 شمار آنها به 83 میلیون بالغ گردیده است (بیگز، 2000: 1) .  در بین کاربران اینترنت، جوانان بیشترین استفاده را از آن دارند.  نتایج تحقیقات انجام شده در ایالات متحده نشانگر آن است که استفاده از اینترنت در میان جوانان، بیش از هر گروه سنی دیگری است (بولن و هاره، 2000: 5) .  کودکان نیز گروه سنی دیگری هستند که استفاده وسیعی از اینترنت دارند.  در سال 2005، بیش از 77 میلیون کودک وارد فضای سایبر شده‌اند(غمامی، 1384: 45). 

همزمان با دسترسی روزافزون و گسترده افراد به اینترنت، شاهد نوع جدیدی از اعتیاد یعنی اعتیاد اینترنتی هستیم که موضوع رو به رشد عصر اطلاعات است.  همانند تمامی انواع دیگر اعتیاد‌، اعتیاد به اینترنت نیز با علائمی همراه است همچون، اضطراب، افسردگی، کج خلقی، بی‌قراری، تفکرهای وسواسی، کناره‌گیری، اختلالات عاطفی، و ازهم‌گسیختگی روابط اجتماعی.  از طرفی، در عین حال که روابط افراد (به ویژه کودکان و نوجوانان) در جهان مجازی افزایش می‌یابد، در مقابل از دامنه روابط آنان در جهان واقعی کاسته می‌شود و احتمال افت عملکرد آموزشی آنان نیز می‌رود (سامسون، 2005: 2) .

اعتیاد اینترنتی، انسانها را به افرادی رهاشده‌ تبدیل کرده و بر روابط اجتماعی آنان تأثیر می‌گذارد.  در نتیجه استفاده بیش از حد از اینترنت، بهره‌وری و بازده کاری کاربران اینترنت، پایین می‏آید.  آنان با تأخیر به محل کار می‌روند و دچار کم‌کاری می‌شوند.  عدم‌تحرک جسمی و چاقی به همراه علائمی چون درد کمر، پشت و ماهیچه، از دیگر تبعات این مسئله‌اند.  این کاربران حتی در صورت کناره‌گیری از اینترنت، دچار علائم اختلال می‌شوند (سز، 2003: 1) .  

به هر حال، پدیده اعتیاد اینترنتی، همزمان با افزایش دسترسی روزانه مردم به منابع آن‌لاین شایع‌تر می‌شود.  وب، اطلاع‌دهنده، مفید، دارای منابع غنی و سرگرم‌کننده است.  اما برای بسیاری از مردمی که به آن معتادند، این منافع، در حال تبدیل شدن به آسیب‌ها و نابهنجاریهای روانی و رفتاری است (فریس، 2002: 1) .    مطالعات نشان داده است که 14 درصد از کاربران اینترنت، جزو کاربران آسیب‌شناسانه اینترنت هستند که دچار علائم رفتارهای وسواسی، حالت روان‌شیدایی، افسردگی و جز این‌ها هستند (زاهنیسر، 2000: 1) .  

این مقاله درصدد پاسخ گویی به این سوالات اساسی است که 1- آیا پدیده استفاده‌ی اعتیادی از اینترنت در ایران وجود دارد؟ 2- استفاده اعتیادآمیز از اینترنت، چه تبعاتی برای افراد (به ویژه کودکان و نوجوانان) در زمینه های مختلف اجتماعی, فرهنگی و آموزشی دارد؟

الف:جوانان ب: خانواده ج:اعتیاد د:معتاد

تعریف اعتیاد: اعتیاد یعنی عادت کردن،خو گرفتن،حالتی که سبب مداومت در استعمال بعضی از داروها از قبیل تریاک،مرفین،هروئین،حشیش و الکل در انسان می شود.(فرهنگ فارسی عمید)          

یا به عبارتی دیگر حالتی ناشی از استعمال منظم و پیگیر بعضی از مواد که شخص در صورت محرومیت از آنان دچار اختلالات عصبی و مزاجی می شود.

اهمیت و ضرورت تحقیق:

همانطوریکه می دانیم بر اساس هرمهای سنی کشورما با جمعیتی جوان روبرو است و درصد بیشتری از جامعه ما را جوانان تشکیل می دهند.جوانی جمعیت بر تمامی مسایل در همه جنبه ها تأثیر می گذارد.از طرفی اثرات تخریبی فردی و اجتماعی اعتیاد باعث شده است که اعتیاد از یک سو،بزهکاری از سوی دیگر به عنوان بیماری (فردی و اجتماعی) بررسی شده است.  

در جریان آموزش و پرورش عوارض نامطلوبی می گذارد ازقبیل:      

الف:مانع ادامه تحصیل جوان می شود.ب: بر روند آموزشی تأثیر منفی می گذارد.ج: تأثیر مواد مخدر منحصر به فرد نمی شود،بلکه کل جامعه را در بر می گیرد.       

از طرف دیگر چون تحقیق در زمینه اعتیاد هم بنیادی و هم کاربردی است.لذا با توجه به مسایل فوق از آنجایی که جامعه انتخاب شده ((شهرستان ایذه)) که این بلای خانمان سوز گریبانگیر جوانان منطقه شده است.بدین جهت هر گونه بررسی و مطالعه در جهت روشن ترشدن ابعاد مختلف این پدیده اجتماعی،هر چند اندک باشد.امری ضروری و اساسی به شمار می رود.

اهداف تحقیق:

الف:هدف کلی

1- بررسی و آشنایی با علل خانوادگی اعتیاد در جامعه                   

2- آشنایی با نیازها و تمایلات و خواسته های جوانان در جامعه

ب: اهداف جزئی:          

1- شناسایی مهمترین عوامل خانوادگی مؤثر در اعتیاد جوانان شهرستان ایذه  

2- تعیین میزان و تنوع و پراکندگی مواد مواد مخدر در بین جوانان   

3- بررسی و شناخت رابطه عناصری چون وضعیت اقتصادی،سطح سواد،نوع رابطه والدین و ? با اعتیاد 

4- کمک به خانواده ها در جهت پیشگیری و جلو گیری از این معضل بزرگ منطقه

فرضیات تحقیق:         

فرضیات انتخاب شده جهت بررسی در این پژوهش عبارتند از:        

الف:احتمالاً میان اعتیاد یکی از اعضای خانواده(الگوی معتاد) و اعتیاد جوانان رابطه معنی داری وجود دارد !

ب: به نظر می رسد میان انسجام در بین اعضای خانواده و اعتیاد جوانان رابطه معنی داری وجود دارد !

ج:احتمالاً بین کم توجهی والدین به نیازهای جوانان در زندگی و اعتیاد جوانان رابطه معنی داری وجود دارد !

ح:احتمالاً میان میزان در آمد و وضعیت اقتصادی خانواده و اعتیاد جوانان رابطه معنی داری وجود دارد !

ه :به نظر می رسد میان سطح سواد و آگاهی والدین و اعتیاد جوانان رابطه معنی داری وجود دارد !

متغییرهای تحقیق:     

متغییر وابسته: اعتیاد جوانان در شهرستان ایذه متغییر مستقل:

 که اثر آنها را بررسی متغییر وابسته مورد آزمون قرار گرفته شده است.عبارتند از:        

1)وجود الگوی معتاد در خانواده 2)انسجام خانواده

3) کم توجهی به نیازهای جوانان 4)پایین بودن وضعیت اقتصادی در خانواده

5) میزان سواد و آگاهی والدین

اهمیت فرضیه

 در پژوهش فرضیه ابزار مهمی است که جهت را به پژوهشگر نشان می دهد، فرضیه مطالعات و تحقیقات را جهت میدهد  و کار تجزیه و تحلیل را سروسامان می بخشد و همچنین فرضیه پیش نویس نظریه علمی است .

همان طوری که در جدول ملاحظه می­شود بین شاخص اعتیاد  پدر و ضعف خانوادگی  جوان رابطه  معنی­داری وجود دارد (044/0=  P و 31/. = r).

بین شاخص اعتیاد  مادر با با ضعف خانوادگی جوان رابطه وجود دارد.

برای آزمون این فرضیه درتعیین ارتباط بین وضعیت اعتیاد در جوانان شهرستان ایذه استفاده شده است

همان طوری که در جدول ملاحظه می­شود بین شاخص اعتیاد  مادر و ضعف خانوادگی  رابطه معنی داری وجود دارد (048/0=  P و 01/0 = r).

روش مسئله

مواد و روشها:

مطالعه حاضر بصورت نیمه تجربی انجام شد و جامعه پژوهش را جوانان و والدین (مادران) شهر اصفهان تشکیل دادند. نمونه های پژوهش را جوانان با محدوده سنی 25-16 سال و مادران با حداقل یک فرزند در این محدوده سنی شامل شد. نمونه گیری به دنبال اطلاع رسانی از طریق اطلاعیه در نشریات کثیرالانتشار صورت گرفت. نمونه ها جهت شرکت در دوره های آموزشی رایگان ثبت نام نموده و20 نفر از بین جوانان و21 نفر از بین والدین بصورت تصادفی ساده انتخاب شدند. ابزار گردآوری اطلاعات سه پرسشنامه بود، پرسشنامه اول شامل (41) سئوال چهار گزینه ای با مقیاس لیکرت برای سنجش خودابرازی، تصمیم گیری، انتخاب هدف و غیره در جوانان، پرسشنامه دوم شامل (15) سئوال جهت سنجش احتمال گرایش به اعتیاد و پرسشنامه سوم شامل (20) سئوال به منظور سنجش آگاهی والدین (مادران) طراحی شده بود. روایی دو پرسشنامه محقق ساخته (پرسشنامه اول و سوم) از طریق روایی محتوی ارزیابی گردید و پایایی پرسشنامه ها از طریق Test retest انجام و 7/0 r=محاسبه گردید. ضمناً نمونه های مربوط به ارزشیابی پایایی از مجموع کل نمونه ها حذف گردید. پرسشنامه مربوط به سنجش احتمال گرایش به اعتیاد (13) پرسشنامه استاندارد شده بود که در این تحقیق مورد استفاده قرار گرفت.

برنامه آموزشی در هشت جلسه 4-2 ساعتی تنظیم گردید. فنون آموزشی بصورت سخنرانی، بحث و گفتگو، پرسش و پاسخ، انجام تمرینات عملی، ایفای نقش، الگوبرداری، ارائه جزوات آموزشی، معرفی کتب و نشریات بوده است.

موضوعات مورد بحث در گروه جوانان شامل چگونگی انتخاب هدف و نحوه تصمیم گیری، روشهای حل مشکل، راهکارهای کاهش اضطراب و استرس، روش های جلب حمایت خانوادگی و اجتماعی، مقاومت در برابر فشارهای غیر منطقی دیگران، شیوه های خود ابرازی، آشنایی با عوارض مصرف مواد و چگونگی یاری رسانی به معتاد و آشنایی با مراکز ترک اعتیاد بود. موضوعات مورد بحث در گروه والدین شامل تفاوتهای فردی همسران، چگونگی ارتباط همسران، ارتباط والدین با جوانان، چگونگی جلب اعتماد جوانان، تقویت اعتماد به نفس، تصمیم گیری و راههای حل مشکل در جوانان بود. روش اجرا به اینصورت بود که قبل از تشکیل دوره، پرسشنامه ها توسط نمونه ها تکمیل (پیش آزمون) و سپس محتوای آموزشی ارائه گردید. پس از اتمام دوره در جلسه ای جداگانه پرسشنامه ها مجدداً توزیع و توسط نمونه ها تکمیل گردید (پس آزمون). علاوه بر این فرم نظر سنجی و ارائه پیشنهادات در رابطه با محتوا و کیفیت برنامه آموزشی در پایان دوره بین شرکت کنندگان توزیع شد. سپس اطلاعات جمع آوری شده با استفاده از نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت.