روش تحقیق ارزیابی کارایی شعب بانک کشاورزی استان اصفهان با رویکرد تحلیل پوششی داده های فازی

1-مقدمه :

هر سازمان به منظور آگاهی از میزان مطلوبیت فعالیتهای زیر مجموعه  های خود ، به یک نظام ارزشیابی ، جهت سنجش این مطلوبیت احتیاج دارد. بانک کشاورزی نیز به عنوان یک سازمان،  از این قاعده مستثنی نیست . اما بررسی روشهای موجود ارزیابی عملکرد بانکی بیانگر آن است که این روشها نوعاً تجربی و حاوی یکسری نسبتهای مالی است که به دلیل عدم استاندارد و ناهمگونی فعالیتهای بانکها، نتایج آنها در شعب مختلف قابل مقایسه نیست . از این رو امروزه فنون جدیدی جهت ارزیابی عملکرد بانک ها استفاده می شود که یکی از کاربردی ترین آنها تکنیک تحلیل پوششی داده ها (DEA ) است . این تکنیک مبتنی بررویکرد برنامه ریزی خطی است که هدف اصلی آن ، مقایسه و ارزیابی تعدادی از واحدهای تصمیم گیرنده مشابه است که مقدار ورودیهای مصرفی و خروجیهای تولیدی متفاوتی دارند . اما استفاده از این تکنیک معمولاً موجب تعداد شعب کارا می شود که عملاً نیاز به  روشهای دیگری را در جهت رتبه بندی این شعب کارا الزامی می نماید . مسأله تعداد شعب کار ا زمانی رخ می دهد که تعداد ورودیها و خروجیهای مدل نسبت به تعداد واحدهای مورد ارزیابی از رابطه معنی داری برخوردار باشد . برای رفع این نقیصه ، سعی می شود با ترکیب ورودی ها یا خروجی ها ی مشابه ، تعداد آنها را کاهش داد. همچنین استفاده از این تکنیک ممکن است سبب توزیع غیر واقعی وزن به ورودیها و خروجیهای مدل شود . به عبارت دیگر این تکنیک مجاز است به یک داده کم اهمیت ، وزن زیادی دهد ( وبالعکس )، به گونه ای که میزان کارایی محاسبه شده برای واحد تحت بررسی حداکثر گردد. به علاوه ممکن است وزنهای نهایی بدست آمده برای ورودیها و خروجیها مورد قبول مدیریت نباشد . لذا در این تحقیق، برای رفع این مشکل ، پس از شناسایی شاخصهای ورودی و خروجی مدل، نظر خبرگان در رابطه با اهمیت نسبی شاخصهای ورودی و خروجی ، در تکنیک تحلیل پوششی دادها ملحوظ می گردد. اما از آنجا که نظر کارشناسان بصورت دقیق و قطعی نمی باشد،  لذا از مفاهیم و اوزان فازی در سنجش اندازه کارایی و محدود کردن اوزان و خروجیها استفاده شده است .

در این تحقیق از یکی از مدلهای پایه ای تکنیک تحلیل پوششی داده ها مدل ( CCR ورودی محور) به سه صورت زیر استفاده شده و در نهایت نتایج حاصل از اجرای این سه مدل با مقایسه شده است :

1-مدل متعارف CCR ورودی محور ، با ترکیب داده های همجنس برمبنای یک معیار ارزشی مشترک .

3-مدل متعارفCCR ورودی محور، با ترکیب داده های همجنس برمبنای اوزان فازی گروهی .

4-مدل غیر متعارف  CDR ورودی محور ، با ترکیب داده های همجنس برمبنای اوزان فازی گروهی واعمال اوزان فازی تقریبی برای ورودیها و خروجیها .

همچنین در این تحقیق کارایی شعب بانک کشاورزی استان اصفهان ، با استفاده از مدل CCR خرو جی محور محاسبه شده و پس از شناسایی شعب ناکارا ، راهکارهایی در خصوص بهبود کارایی این شعب ، با درنظر گرفتن ماهیت خروجی محور مدل ارائه گردیده است .

2- ادبیات تحقیق

در اجرای این تحقیق 5 مرحله اساسی به صورت زیر انجام پذیرفته است :

الف ) مطالعه ، شناخت و استخراج پارامترهای موثر برارزیابی کارایی شعب بانک کشاورزی .

لازمه هر پژوهش کاربردی،  مطالعه و شناخت پارامترهای مؤثر در حوزه کاری پژوهش می باشد . به همین دلیل جهت ارزیابی کارایی شعب بانک کشاورزی نیاز به این امر شد که پارامترهای ارزیابی کارایی با توجه به مدلهای تحلیل پوششی داده ها شناخته شود . به همین منظور سوابق مطالعاتی و پژوهشی که قبلاً در بانکها و مؤسسات مالی اعتباری انجام شده بود،  بررسی شده و در پارامترهای جهت ارزیابی، جمع آوری گردید . سپس از طریق مصاحبه و بررسی مدارک موجود در بانک کشاورزی،  پارامترهای شناسایی شده را محک زده و پارامترهایی که در سوابق مطالعاتی نبوده و نیاز به آنها بوده است نیز به پرسشنامه اضافه گردید تا مقادیر آنها از شعب بانک کشاورزی و همچنین میزان اهمیت آنها توسط خبرگان بانک تعیین گردد.

ب) استخراج پارامترهای نهایی

بعد از بدست آوردن لیست پارامترهای ورودی و خروجی وحذف پارامترهای کم اهمیت ، سایر پارامترهای ورودی و خروجی دیگر نیز با دو روش متفاوت ( که در ادامه به آنها اشاره می شود ) با هم ترکیب شده و نهایتاً 4 ورودی و 4 خروجی زیردر مدل استفاده شدند :

ورودیها : انواع هزینه (1x) ، ورودی پرسنلی(2x) ، سرمایه (3x) ، تجهیزات شعبه (4x)

خروجیها : انواع درآمدها (1y) ، انواع سپرده ها(2y) ، انواع تسهیلات (3y) و تعداد خدمات اصلی بانک(4y)

همانطور که گفته شد برخی از ورودیها و خروجیها فوق ، خود از ترکیب ورودی و خروجیهای دیگر بدست آمده اند که در زیر به آنها اشاره می شود :

انواع هزینه (1x) : این ورودی از ترکیب سه هزینه زیر بدست می آید : هزینه مطالبات مشکوک الوصول ، هز ینه های بهره ای ، هزینه های غیر بهره ای .

ورودی پرسنلی (2x): این ورودی برای مدل تحلیل پوششی داده های قطعی به صورت تعداد افراد وارد مدل می شو د . اما در مدل تحلیل پوششی داده های فازی به صورت جمع امتیازهای تحصیلات و تجربیات پرسنل شعبه وارد مدل می شود .

سرمایه(3x): در اینجا منظور از سرمایه ، تغییر در مانده حساب شعبه نزد مرکز است که هر چه کمتر باشد بهتر است .

تجهیزات شعبه (4x): با توجه به اینکه بسیاری از شعب بانک کشاورزی فاقد انواع تجهیزات بانکی بودند ، لذا فقط دو نوع از تجهیزات دراین تحقیق مورد استفاده قرار گرفتند که عبارتنداز کامپیوتر و دستگاه خود پرداز ATM .

انواع درآمدها (1y): این خروجی از ترکیب سه عامل بدست می آید : سپرده سرمایه گذاری،  سپرده پس انداز ، سپرده جاری اشخاص ودولت و شرکتها ،

انواع تسهیلات(3y) : این خروجی نیز از ترکیب 4 عامل زیر بدست می آید : تسهیلات تبصره ای جاری و سرمایه ای و تسهیلات غیر تبصره ای جاری و سرمایه ای .

تعداد خدمات بانکی (4y): با توجه به اینکه تعداد انواع خدمات بانکی بسیار زیاد است ، در این تحقیق،  این خروجی از جمع خدمات اصلی و مهم بانک بدست آمده است ، خدماتی همچون تعداد تسهیلات پرداختی ، تعداد غرامات پرداختی و تعداد ضمانت نامه های صادره . خدماتی که ارزش بسیار کمی دارند ( مانند تعداد قبوض پرداختی آب و برق و …) درنظر گرفته نشده اند .

ج) جمع آوری اطلاعات در این تحقیق

در این تحقیق ، شعب اصلی بانک کشاورزی اصفهان که مشتمل بر 34 شعبه بودند ، مورد ارزیابی قرار گرفتند . برای جمع آوری مقادیر شاخصهای ورودی و خروجی این شعب ، جداولی تنظیم وبه آنها ارسال گردید . همچنین برای بدست آوردن اوزان تقریبی ورودیها ، خروجیها ، و عناصر زیر مجموعه هر ورودی یا خروجی ، تعدادی جداول مقایسات زوجی تنظیم ، و سپس این جداول بین 10 نفر از خبرگان بانک کشاورزی توزیع شد.

د) اجرای مدل تحلیل پوششی داده ها با رویکرد متفاوت

در مرحله اول این تحقیق ، مدل CCR ورودی محور ، با سه رویکرد قطعی ، قطعی با ترکیب فازی پارامترهای همجنس و فازی با اعمال محدودیت اوزان ورودیها و خروجیها،  اجراء و پس از مشخص شدن شعب غیر کارا، راهکارهایی در خصوص بهبود کارایی این شعب ارائه گردید.

ه‍( تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات بدست آمده

تجزیه و تحلیل های صورت گرفته در این تحقیق به دو برهه زمانی تقسیم می شوند. برخی از این تجزیه و تحلیلها ، قبل از اجرای انواع مدلهای DEA بر روی داده ها صورت گرفتند .

همچنین بعد ازاجرای انواع مدلهای DEA وبدست آوردن اطلاعات حاصل از اجرای این مدلها،  تجزیه وتحلیلهایی بر روی این اطلاعات صورت گرفت . بطور مثال : میزان همبستگی بین اندازه کارایی شعب و همچنین میزان همبستگی بین رتبه بندی آنها در سه رویکرد متفاوت ، با استفاده  از دو روش آماری ضریب همبستگی پیر سون و ضریب همبستگی اسپیرمن سنجیده شد .

-بکار گیری مدلهای تحلیل پوششی دادها در بانک کشاورزی

دراین تحقیق ،ارزیابی کارایی شعب بانک کشاورزی استان اصفهان با مدل CCR ورودی محور ، با سه رویکرد متفاوت انجام شد که در هر رویکرد ، اطلاعات و نحوه ترکیب پارامترهای خاص همان روش استفاده گردید و سپس نتایج حاصل از این رویکرد ها با هم  مقایسه شد . همچنین در این تحقیق از مدل CCR خروجی محور نیز برای تعیین شعب غیر کارا و ارائه راهکارهایی در خصوص بهبود کارایی این شعب استفاده شد. در ادامه به بررسی هر یک از این روشها پرداخته می شود .