روش تحقیق تاثیرنقش پرداخت تسهیلات بانکی در افزایش سطح اشتغال روستاها ( مطالعه موردی بانک کشاورزی )

1- مقدمه

رشد و توسعه اقتصادی هرکشوری درگروه سرمایه گذاری های مولد و فعالیت های تولیدی آن است. بخصوص فعالیتهای که درون جوش بوده و وابستگی ارزیشان به خارج از مرزها کمتراست.ازموانع عمده رشد و توسعه کشورهای درحال توسعه کمبود سرمایه و عدم بکارگیری صحیح و اصولی منابع سرمایه ای موجود می باشد. سرمایه و سرمایه گذاری همواره درزندگی بشرنقش مهمی را بعهده داشته است.

وجود سرمایه درهمه کشورهای جهان ازچنان اهمیتی برخورداراست که یکی از مهمترین پیش نیازهای چند گانه پیشرفت اقتصادی کشورها به شمارمی رود.

بعضی از اقتصاد دانان معتقدند کشورهای درحال توسعه به کشورهایی اطلاق می گردد که هم ازنظرسرمایه و هم ازنظرپس انداز کردن فقیرهستند 1.

ولی همانطوریکه سرمایه، بعنوان یکی از مهمترین عوامل رشد و پیشرفت اقتصادی شناخته شده است، استفاده بهینه و کاراترازسایرعوامل تولید مانند کارو یا عامل زمین درکشاورزی نیزازاهمیت فراوانی برخوردارند. استفاده مطلوب ازسرمایه، مستلزم داشتن مدیریت صحیح و قوی می باشد ولی این دانش نیز خود می تواند با سرمایه گذاری های مکفی درتربیت نیروی انسانی بدست آید.حال اگرسرمایه ها و منابع پولی لازم و کافی دراختیار بخش کشاورزی قرارگیرد، قطعاً از زمین، به عنوان یک عامل مهم تولیدی، استفاده بیشتری می توان برد. بکاربردن تکنولوی جدید درتولید و تبدیل روشهای سنتی و قدیمی تولید به شیوه‌های نوین و پیشرفتته مستلزم وجود منابع سرمایه ای و اختصاص سرمایه بیشتربه کلیه بخشها می باشد. اگر دیده می شود که ازکل منابع آب موجود درکشورفقط 30% آن بطور مطلوب مورد استفاده قرارمی گیرد علت آن چیزی نیست جزکمی توجه به سرمایه گذاری برای انتقال صحیح آب ازمنابع آن به مزارع و اگرمیانگین تولید درواحد سطح درکشورایران هنوز با سطح جهانی فاصله بسیاردارد علت آن چیزی جزبکار بردن شیوه های سنتی تولید که آنهم بعلت کمبود سرمایه هنوز فرصت تغییرو تحو ل را پیدا نکر ده است، نیست. درمباحث اقتصادی یکی از مرسوم ترین راههای تامین سرمایه واحد های تولیدی، اعطای اعتبار و رفع نیازهای پولی آنها توسط سیستم بانکی کشورمی باشد یعنی اینکه استفاده بهینه و اصولی ازاعتبارات می تواند سهم بسزایی درپیشرفت اقتصادی کشورداشته باشد.

درنظام بانکی ایران، همانطوری که درفصل های آینده خواهد آمد، بانک کشاورزی بعنوان مهمترین بانک اعطاء کننده تسهیلات و اعتبارات به بخش کشاورزی، نقش موثری درتامین سرمایه مورد نیاز این بخش را دارد. ولی این نقش انحصاراً به بانک کشاورزی تعلق ندارد بانکهای تجاری نیزبا توجه به گستردگی شبکه و دامنه فعالیتهای خود می توانند با اندکی توجه قدمهای موثری در رونق بخشیدن و افزایش تولیدات کشاورزی برداشته و درتامین سرمایه مورد نیازکشاورزان سهم بیشتری داشته باشد نقش اقتصادی بانکها ازیک طرف به جمع آوری وجوه سرگردان و کوچک موجود دردست مردم و ازطرف دیگرهدایت این وجوه بسوی فعالیت های تولیدی معطوف است. بدین ترتیب نظام بانکی کشوردولت را دررسیدن به اهداف و سیاستهای اقتصادی خود یاری می رساند.

با توجه به اینکه در ایران سرمایه همه بانکها متعلق به دولت است و مردم سپرده های خود را باین بانکها می سپارند، بانکها با اعتبارات صحیح و به موقع و نظارت برمصرف درست آنها می توانند دولت را درجهت اعمال سیاست های پولی و اقتصادی یاری رسانند و مجریان خوبی برای اجرای سیاست های دولت و بانک مرکزی باشند.

بررسی نتایج بدست آمده ازاعطای تسهیلات و اعتبارات توسط بانک در رابطه با افزایش کمی و کیفی محصولات، نشان می دهد یکی از عمده ترین عوامل بهبود تولید، توزیع مطلوب اعتبارات می باشد.اگرچه تاکنون تحقیقاتی چند درزمینه چگونگی توزیع اعتبارات توسط بانک کشاورزی  و نقش آن درافزایش تولیدات کشاورزی انجام گرفته اما تحقیقی که بتواند نقش پرداخت تسهیلات بانکی را درافزایش سطح اشتغال نیروی کار در روستاها مورد  بررسی قراردهد تاکنون انجام نپذیرفته است ازآنجائیکه اعطای تسهیلات و اعتبارات توسط بانک کشاورزی، بعنوان بازوی اعتباری دولت دربخش کشاورزی بسیارموثرمی باشد، تحقیق حاضرسعی کرده است تاثیرپرداخت تسهیلات  بانکی را درافزایش سطح اشتغال روستاها مورد بررسی قراردهد. علاوه برآن سعی شده تا مشخص گردد که کدامیک ازعقود اسلامی مورد استفاده بانکها، بر روی تولید محصولات کشاورزی  و افزایش سطح اشتغال در روستاها نقش موثری داشته است.

2- ادبیات تحقیق 

اهمیت بررسی وضعیت کار درمناطق روستایی

بررسی وضعیت کاردرمناطق روستایی ازچند جنبه اهمیت دارد.اولاً شناسایی وضعیت عرضه و تقاضای نیروی کار و درآمد روستائیان و عوامل موثر برآنها، سیاستگزاران را برای بکارستن سیاست های مناسب درراستای ایجاد کاردرمناطق روستایی یاری  خواهد داد. ثانیاً بررسی وضعیت بازارکار روستایی، بویژه عرضه نیروی کارروستایی می تواند تغییرات مهاجرت از روستاها به شهرها را درسالهای آینده توضیح دهد.بعبارت دیگربا توجه به رشد عرضه نیروی کار در سالهای آینده، اگربخشهای اقتصادی درمناطق روستایی نتوانند این نیروها را جذب کنند و یا اینکه سیاست های دولت را در راستای افزایش سطح  درآمد و رفاه روستائیان نباشد، باید درانتظار مهاجرت روستائیان به مناطق شهری، فشاربرخدمات شهری، شلوغی شهرها و آلودگی بیشترمحیط زیست باشیم. ثالثاً بررسی بازارکار روستایی، اهمیت برنامه‌ریزی توسعه مراکز اسکان روستایی را نشان می دهد.دراین راستا توزیع جمعیت در ایران نامتعادل و نا متوازن بوده است و الگوی استقرارجمعیت  و کانونهای زیستی به بهره گیری متناسب از ظر فیت ها و قابلیت های موجود وابسته نیست. بعبارت ساده تر، پراکنش جمعیت بطورعمده به زیان مناطق روستایی است.کاهش و تخلیه سریع سکونت گاههای روستایی و پراکندگی جمعیت آن نسبت به شهرها دولت را در ایجاد  زیرساختهای روستایی و سرمایه گذاریهای زیربنایی ناتوان ساخته است.به همین مناسبت استقرار بهینه جمعیت روستایی درکشورمورد بحث دولتمردان است.

رابعاً ایجاد بازارهای کارمحلی درمناطق روستایی موجبات افزایش رفاه روستائیان را فراهم  می آورد که یکی از موضوعات اساسی دردو دهه گذشته بوده است.دراین راستا شناخت بهتر توانمندیهای بازارهای کارروستایی می تواند سیاستگزاررا درافزایش شغل و درآمد و اسکان و رفاه مادی روستائیان کمک کند. یکی از راههای افزایش رفاه مادی  درمناطق  روستایی ایجاد فرصت های شغلی جدید برای روستائیان است. با توجه به اینکه بخش کشاورزی ایران بعلت عدم مکانیزاسیو ن روشهای تولیدی زراعی و باغی با حفظ سطح زیرکشت مزارع و  باغات کنونی، توانایی ایجاد فرصتهای شغلی بسیار زیادی را ندارد، لذا توجه به دیگرانواع فعالیتهای اقتصادی درمناطق روستایی حائز اهمیت شده است. فعالیتهای جدید باید شناساییی و تشویق شوند درغیراینصورت نیروی کار بازار روستایی به مناطق شهری سرازیر خواهد شد.

مبانی نظری عرضه نیروی کارو اشتغال روستایی

1-مدل نعمت فلیحی 1:

مبانی  نظری، عرضه نیروی کاربا توجه به تابع مطلوبیت و محدودیت بودجه افراد بررسی می شود. تابع عرضه نیروی کارازراه حداکثرکردن مطلوبیت فرد نسبت به انواع محدودیت های بودجه ای بدست می آید. محدودیت های بودجه بطورمعمول دربرگیرنده درآمد و برخاسته ازکارو درآمد غیرکارقیمت های کالا و میزاان مخارج خانوار است. محدودیت های غیربودجه ای زمان خانوارو روشهای تولید خانواررا دربرمی گیرد.

لازم به گفتن است که بطور معمول تعریف تابع مطلوبیت و محدودیت ها برای زنان و مردان یکسان نیست و این دو گروه امکان دارد رفتارهای متفاوتی را ازخود نشان دهند. بنابراین دراین بخش نخست مبانی عرضه نیروی کارمردان و سپس عرضه نیروی کار زنان مورد بررسی قرارمی گیرد.

تابع عرضه کار مردان براساس تابع مطلوبیت و محدودیت های بودجه ای و غیربودجه ای استخراج شدنی است.

دراین الگو عوامل مختلفی ازجمله دستمزد واقعی، سهم شاغلان بخشهای مختلف اقتصادی، پوشش تحصیلی درصد دارندگان مدارک عالی، نرخ بیکاری، سرانه هزینه های تامین اجتماعی، حداقل دستمزد واقعی و اسمی شاخص قیمت مصرف کننده، تولید ناخالص داخلی، نرخ تورم و تولید ناخالص داخلی سرانه مورد توجه قرارگرفته اند.

2- مدل بیکر ( الگوی تخصیص زنان در عرضه نیروی کار ):

درسال 1965 بیکر جهت ارائه تابع عرضه نیروی کار زنان مدلی ارائه داد بنام الگوی تخصیص زنان. درالگوی وی، هدفهای اساسی، انتخاب زمان فراغت و کالاهای بازاری وجود ندارد بلکه کالای ترکیبی با بکارگیری کالاهای بازاری و زمان بعنوان داده تولید می شوند. برای مثال زنان با خرید بعضی از مواد غذایی ازبازارو صرف زمان روی این مواد غذایی کالاهای ترکیبی و یا بعبارت دیگر غذاهای جدید پدید می آورند.

درالگوی تخصیص زمان باید توجه داشت که بعلت پیشرفت فن آوری دربکارگیری کالاهای بادام درخانه، شیوه تخصیص زمان بوسیله زنان با گذشته زمان پیوسته درحال تغییراست و این مطلب یکی از دلایل بالا رفتن نرخ مشارکت زنان دربازارکار به شمار می آید.

3-تابع عرضه نیروی کارمدل اسپراگ:

اسپراگ درسال 1998 درکشورانگلستان باارائه مقاله ای به بررسی نرخ مشارکت زنان و همچنین نرخ باروری می پردازد. وی نرخ مشارکت نیروی کار زنان را تابعی از آموزش، متوسط درآمد خالص واقعی زنان (بطور ساعتی )، متوسط درآمد خالص واقعی مردان بطور ساعتی، نرخ پست خالی، نرخ بهره واقعی، تعداد فرزندان یک تا پنج سال، تعداد فرزندان شش تا ده ساله و تعداد فرزندان یازده تا پانزده ساله درنظرمی گیرد.براساس این مطالعه درآمد مردان و تعداد فرزندان درسنین مختلف تاثیرمنفی روی  نرخ مشارکت زنان دارند.دیگرمتغیرها نیز تاثیر مثبتی بر نرخ مشارکت دارند. درتابع عرضه نیروی کاراسپراگ موضوع بسیارمهم متغیرآموزش است.

4-تابع عرضه نیروی کارمدل کلارک و آنکر

درسال 1990 کلارک و آنکربا ارائه مقاله ای به بررسی نرخهای مشارکت نیروی کارمردان و زنان مسن درسطح بین المللی پرداختند. دراین مطالعه نرخ مشارکت نیروی کار تابعی از:

تولید ناخالص سرانه، نرخ شهرنشینی، نسبت مردان یا زنان 65 ساله و بالاتربه مردان یا زنان      64-15 ساله، نسبت زنان مسن به مردان مسن منهای یک است. همچنین درمطالعه یاد شده روی این نکته تاکید شده است که گسترش طرحهای تامین اجتماعی، کاهش نرخ مشارکت گروههای مسن را درپی دارد.