روش تحقیق در علوم انسانی
1-عنوان پژوهش :
تاثیر الگوهای مشاوره ای در کاهش میزان آسیب های اجتماعی و روانی دانش آموزان مقطع راهنمای استان همدان در سال تحصیلی 83-1382 .
2-مقدمه :
قرن بیستم ، قرن شگفتی هاست . اختراعات ، اکتشافات بی شمار و پیشرفت علم و صنعت برای افراد چند قرن پیش قابل تصور نبوده است . در آغاز قرن مذکور ، پیشرفت حیرت انگیز علم و صنعت که همزمان با پژوهشهای متعدد در رشته های مختلف علوم رفتاری برای پی بردن به علل اعمال نادرست و ناپسند بوده است زندگی توأم با آرامش و امنیت را به جامعه بشری نوید می داد .
دیری نپائید که با ازدیاد سرسام آور بزهکاری و اعمال ضد اجتماعی که حاکی از بی رحمی و شقاوت ، بی تفاوتی به مبانی مذهبی و اصول اخلاقی و آداب و رسوم و قوانین و مقررات اجتماعی بود ، آثار شوم ترقی تمدن و پیشرفت صنعت را که بدون پذیرش مسئولیت وجدانی و اخلاقی بود آشکار نمود . پدیده مذکور بر نوجوانان و جوانان بیش از بزرگسالان اثر مخرب داشته است . در دوره شروع بلوغ، نوجوان می خواهد بداند چه شأن و منزلتی در اجتماع دارد و نقش خود را چگونه باید ایفا نماید . نوجوان در تلاش برای تحقق بخشیدن به خواسته های درونی و ارضاء خاطر خویش به اعمال خشن دست می زند و گاهی با مخاطراتی مواجه می گردد .
هرگاه وضع محیط خانوادگی توأم با اتحاد و اتفاق و همبستگی نباشد نوجوان هادی و حامی و راهنمایی نیز نداشته باشد در معرض مشکلات بیشتری قرار می گیرد .
شناخت دقیق و علمی مشکلات رفتاری کودکان و علت مسبب آنها اولین گام در جهت پیشگیری و اصلاح آنها و روند سلامت جامعه می باشد .
عوامل موثر در ایجاد و بروز اختلالات رفتاری نوجوانان مخصوصاً دانش‌آموزان مسئله ای است که نظر دست اندرکاران تعلیم و تربیت و روانشناسان و جامعه شناسان را به خود جلب کرده است . مشکلات عاطفی و رفتاری کودکان و نوجوانان که نتیجه اجتناب ناپذیر فقر و بیماری و جهل و بدرفتاری و نابسامانی های خانوادگی و کاستیهای آموزشی ، فرهنگی و اجتماعی است شدیداً مانع رشد و بالندگی و وصول آنان به کمالاتی است که در خلقتشان مقدر شده است . متاسفانه اکثر مردم به درستی نمی دانند که هر گاه فرزندانشان از امکانات رشد و پرورش صحیح برخوردار باشند چه زندگی ارجمندی در انتظارشان است .
مطالعات اخیر نشان می دهد که دست کم 12% تمام جوانان 22% جوانان پسر پیش از پایان بردن این دوره احتمالاً در دادگاه های نوجوانان حاضر شده اند. در سال 1980 افراد زیر 18 سال که تنها 28% کل جمعیت آمریکا را تشکیل می دادند در بسیاری از جرائم درصد بسیار بالائی از جرائم را احراز
کرده‌اند.[1]
از عوامل مهمی که در بروز اختلال رفتاری نوجوانان و جوانان نقش دارد و بسیار مورد توجه می باشد ، عوامل خانوادگی و ساختار خانوادگی می باشد . بررسیهای انجام شده نشان می دهد که تبعیض در خانواده و توجه بیش از اندازه والدین به برخی از فرزندان و توجه کمتر بعضی از والدین نسبت به فرزند گاهی سبب نفرت و بدبینی می شود و مشکلاتی را فراهم می آورد .[2]
در تحقیقی که بوسیله دکتر احدی و همکارانش انجام گرفته است نشان می‌دهد که عوامل متعدد فردی ، خانوادگی و محیطی در بروز اختلالات رفتاری در دانش آموزان ایرانی نقش دارد .[3]
شناخت عوامل روانی ، اجتماعی ، مخصوصاً در خانواده و محیط زندگی که سبب بسیاری از مشکلات رفتاری و اخلاقی هستند نه تنها برای خانواده بلکه برای جامعه و دست اندرکاران تعلیم و تربیت امری ضروری و واجب می‌باشد تا بتوانند از بروز مشکلات و اختلالات رفتاری جلوگیری نمایند و بعضاً افراد مبتلا شده را به شیوه ای موثر ، درمان و اصلاح نمایند و از این راه خانواده های بسیاری را از ناراحتی و سردرگمی نجات دهند . امیدواریم که باتحقیقات و پژوهشهای مناسب و بکار گرفتن نتایج تحقیقات در زندگی خانوادگی و اجتماعی در آینده نه چندان دور شاهد از بین رفتن کاستیها و مشکلات رفتاری نوجوانان باشیم .
3-تعریف و بیان مسئله :
یکی از عوامل مهم پیشرفت هر جامعه رشد و پویائی علم و فرهنگ می باشد و این زمانی بدست خواهد آمد که جامعه به نسل جوان بیشتر اهمیت داده و در صدد رفع مشکلات این قشر برآید و راه را برای آنان هموار کرده تا بتوانند از استعدادهای نهفته در خود استفاده بهینه نمایند . اگر تعلیم و تربیت و آموزش و پرورش هر انسان از ابتدا با اصول صحیح همراه باشد ، با کمک مشاوره جلوی بسیاری از نابسامانی های بحران نوجوانی گرفته می شود و شخصیت افراد بر اساس اصول مثبت جامعه و هنجارهای پذیرفتنی اجتماع شکل می‌گیرد که با توجه به راهبردهای مشاوره ای مشاوران و روانشناسان باید گفت : آیا می توان میزان آسیب های روانی و اجتماعی نوجوانان را کاهش داد و تا چه میزان با کمک الگوهای مشاوره ای می توان از بروز ناهنجاری ها و بزهکاریهای سنین نوجوانی جلوگیری به عمل آورد ؟
مشاوره جهت راهنمایی افراد در تمام سنین می باشد . حال که بحث در خصوص دوران نوجوانی که توام با بلوغ و بحرانهای گوناگون می باشد وجود مشاور در کنار دانش آموزان و ارائه الگوهای مشاوره ای به آنان در رشد اجتماعی و هنجارهای پذیرفتنی جامعه تاثیر بسزایی خواهد داشت .
طی آمار اعلام شده در دبیرستانهای کشورمان به ازاء هر 12 نفر 1 ساعت مشاوره وجود دارد . آیا در مقطع راهنمایی همین زمان برای دانش آموزان وجود دارد یا خیر ،؟
ضرورت اجرای طرح یا اهمیت موضوع :
آسیب شناسی روانی ، رفتار ، احساسات و هیجانهای افراد را از نظر بخورد با محیط مورد بحث قرار می دهد . همچنین چگونگی احساس متفاوت بودن افراد از نظر جامعه و برخورد با آنان را بررسی می نماید . آسیب شناسی روانی علمی است که در آن کوشش می شود ، با به کار گرفتن اصول اساسی روانشناسی رفتار نابهنجار شناخته شده ، علل آن موردبررسی قرار گیرد . [4]
به منظور ایجاد ارتباط مطلوب با محیط و برای بکارکیری علائق و استعدادهای دانش آموزان در مسیرهای مناسب بنحوی که نیازهای جامعه از جهات مختلف تامین گردد برنامه راهنمایی طرح ریزی شده است . [5]
مشاوره دادن پند و اندرز نیست ، پاسخ دادن به سوالات و یافتن راه حل مشکلات نیست ، دستور دادن و تعیین تکلیف کردن نیست ، دادن اطلاعات نیست ، تجزیه و تحلیل مراجع هم نیست . گاستاد[6] مشاوره را چنین تعریف
می کند :
«مشاوره یک جریان یادگیری است که از طریق رابطه بین دو نفر انجام می‌گیرد . در این رابطه مشاور با داشتن مهارتها و صلاحیتهای علمی و حرفه‌ای می کوشد مراجع را با روشهای منطبق بر نیازمندیهایش یاری کند تا بیشتر خود را بشناسد و بینشی را که به این طریق نسبت به خویشتن کسب می کند در رابطه اش با هدفهای معین واقع بینانه و ادراک شده بطور موثری مورد استفاده قرار دهد و بالنتیجه فردی خلاقتر و شادمان تر در جامعه خود بارآید . همچنین نظریه پردازان دیگری همچون سی گیلبرت رن[7] ، مک دانیل [8] تعاریفی از مشاور و مشاوره ارائه داده اند .
مشاور و وجود مکانی برای مشاوره به کمک می کند تا بتوانند راه حل مشکلات و پاسخ سوالهای بی جواب خود را یافته و آلام خود را تسکین دهد .
نوجوانان همراه با بلوغ خود دچار بحرانی شده که نمی دانند آیا در دوران کودکی بسر می برند یا پا به دنیای بزرگسالان گذاشته اند . در اینجا مشاوران با کمک و راهنمایی اصولی و صحیح آنان کمک می کنند تا این بحران را با آرامی پشت سر بگذارد .
زمانی که مشاور قدم به قدم با نوجوانان همراه باشد و برنامه های ویژه و
ساعات خاصی را جهت توضیح پاره ای از مسائل مربوط به امور مشاوره‌ای و مسائل اخلاقی دانش آموزان در مدارس اختصاص یابد ، به خوبی با کار مشاور و اطاق مشاوره آشنا می شوند و همانند آموزگار با آنان همراه است . به منظور تحقق این اهداف لازم است که پژوهشهایی در این خصوص بعمل آید و محقق را بر آن داشت که پژوهشی را با عنوانی که موضوع مذکور را در بر داشته باشد و همچنین ضرورتهای زیر را هم در بر گیرد به انجام رساند.
اهم ضرورتهای این پژوهش به شرح زیر می باشد :
موضوع پژوهش جزء عناوین اولویتی سازمان آموزش و پروش استان همدان در سال 1382 است .
با توجه به اینکه تقریباً جمعیت ایران را دانش آموزان تشکیل می دهند وجود این پژوهش از ضروریات عینی است و در حوزه آموزش کمبود چنین تحقیقاتی احساس می شود .
ارائه راههائی برای شناخت مشاور و مشاوره ، راه را برای جلوگیری از آسیب های روانی و اجتماعی و کاهش این آسیب ها در کشور فراهم خواهد ساخت .
5-مبانی نظری طرح و پژوهشهای مرتبط با موضوع (پیشینه پژوهش)
الف) در تحقیقی که در سال 1376 توسط خانم مریم آشوری به راهنمایی آقای دکتر حسن احدی تحت عنوان «بررسی عوامل روانی - اجتماعی موثر بر اختلالات رفتاری نوجوانان 13 الی 16 ساله مقطع راهنمائی » انجام شده ، نشان داده است ، که والدین دانش آموزان دارای اختلال رفتاری ، در مقایسه با دانش آموزان عادی دارای سازگاری کمتری می باشند . همچنین مشخص شد سطح تحصیلات والدین دانش آموزان دارای اختلال رفتاری پایین تر از سطح تحصیلات والدین دانش آموزان عادی است و خانواده های دانش آموزان دارای اختلال رفتاری در مقایسه با دانش آموزان عادی از درآمد کمتری برخوردارند ، و این خانواده ها از تعداد اولاد بیشتری برخوردارند و همچنین بین از دست دادن پدر و مادر واختلال رفتاری فرزندان رابطه وجود دارد .[9]
ب)در تحقیقی که در سال 1374 توسط خانم سیده هاجر سیدعلیخانی به راهنمایی آقای دکتر حسن احدی تحت عنوان «علل و عوامل افت تحصیلی در دو مقطع راهنمایی و دبیرستان در منطقه شهریار» انجام شده بود هدف چنین
بوده است که :
1-متوجه نمودن والدین به نکاتی که موجب عقب ماندگی درسی می شود .