روش تحقیق عدم علاقه و توجه دانش آموزان در کلاس درس تاریخ

مقدمه :

تاریخ سرگذشت گذشتگان و عبرت آموز آیندگان است . هر کشوری متعلق به تاریخ و گذشته خود است و حوادث رخ داده در آن ، پشتوانه فرهنگی آن کشور محسوب می شود. فردی که از گذشته تاریخی خود مطلع است ، از فرهنگ جامعه خویش دور نیست و در بطن آن زندگی می کند و با کسب تجربه زندگی را برای خود هموار می سازد.

عموماً کتب درسی تاریخ ، همیشه مملو از نام ها و اسامی پادشاهان ، وزیران ، سلسله ها و وقایعی است که دانش آموزان باید آنرا بخوانند و حفظ نمایند. در نتیجه عملاً در کلاسهای تاریخ کاری جز بالا بردن سطح محفوظات انجام نمی گیرد و نقش معلم ، در حد داستان گویی و نقالی خلاصه می شود.

دکتر صادق زیبا کلام در کتاب « سنت و مدرنیته» نحوه آموزش تاریخ را در جامعه ایران و اروپا با یکدیگر مقایسه می کند و می گوید : در نظام آموزشی و پرورشی ما به مشتی حفظیات ، القائات و تحریفات سیاه و سفید ، بدون آنکه چراغی فرا روی نسل جوان ما ، برای شناخت و درک گذشته اش قرار دهد و کمکی در جهت ایجاد هویت برای زمان حالش بنماید تقلیل یافته است. در اروپا و امریکا ، آموزش تاریخ عبارت است از ایجاد و پرورش استعدادها و قوه تجزیه و تحلیل گذشته .[1]

1 1  بیان موضوع :

مشکل اصلی که پژوهنده با آن روبرو است ، عدم علاقه و توجه دانش آموزان در کلاس درس تاریخ می باشد و جستجو برای یافتن راههایی جهت افزایش علاقمندی دانش آموزان به درس و کلاس تاریخ مهم ترین هدف پژوهنده می باشد.

2 1 توصیف وضعیت موجود و تشخیص مسئله :

پژوهنده لیسانس تاریخ را در دانشکده ادبیات فارسی دکتر علی شریعتی شهر مشهد اخذ نموده است و حدود 17 سال سابقه کار دارد. هم اکنون در دبیرستان دخترانه صیرفی واقع در منطقه قاسم آباد ، شریعتی 9 ، تدریس می کند. دبیرستان صیرفی تنها مدرسه موضوعی در استان خراسان و تا سال پیش ، در کل ایران می باشد . مدرسه موضوع محوری ، مدرسه است که کلاسهای درس آن بر اساس موضوع درس ، مشخص شده است ، یعنی ما در این مدرسه کلاسهای زیر را داریم :

کلاس تاریخ کلاس جغرافیا کلاس زبان انگلیسی ، کلاس زبان فارسی کلاس ادبیات فارسی کلاس عربی کلاس دینی کلاس قرآن کلاس مطالعات اجتماعی کلاس ریاضی  کلاس شیمی کلاس فیزیک کلاس زیست شناسی.

در طبقه دوم دبیرستان ، کلاسهای ریاضی ، فیزیک ، شیمی و زیست شناسی قرار دارد ، چرا که آزمایشگاه فیزیک ، شیمی و زیست شناسی در این طبقه واقع شده است. و بقیه کلاسها در طبقه سوم قرار دارد. مجموع این کلاسها 13 کلاس می شود. این دبیرستان توسط خیری بنام آقای صیرفی در سال 77 بنا شده است و دارای 3 طبقه ، حیاط نسبتاً بزرگ با باغچه کاری در حاشیه آن ، کتابخانه و اتاق کامپیوتر و وسایل سمعی و بصری می باشد. این مدرسه دو نوبته است و در هر نوبت حدود 450 دانش آموز مشغول تحصیل می باشند.

با وجود آنکه بعد از یکسال از افتتاح آن ، مدیریت محترم دبیرستان ، شیوه نام گذاری کلاسها را بر اساس موضوع محوری قرار دادند و هر درس کلاس مخصوص بخود را دارد و در هر کلاس نیز کمد یا ویترین نسبتاً بزرگی با دربهای شیشه ای نصب شده است و از ابتدای امر از کلیه همکاران دعوت به همکاری نمودند تا در امر تجهیز این کلاسها ، تهیه وسایل کمک آموزشی ، نقشه ، پوستر و … سهیم باشند ، ولی متاسفانه همکاران آن طور که باید از وجود این کلاسها با امکانات موجود ، به نحو احسن استفاده ننمودند.

پژوهنده نیز به علت بیماری ، حدود چهار سال از تدریس معاف بود و بطور غیر مستقیم در کادر اجرایی ، با دانش آموزان و سایر همکاران هم رشته خود در تماس بود. در سال تحصیلی 82-83 ، پژوهنده دوباره به تدریس درس تاریخ می پردازد و متوجه می شود توجه و علاقه دانش آموزان نسبت به درس تاریخ نسبت به سالهای قبل بسیار بسیار کم شده است. پژوهنده در ماه اول تحصیلی این عدم علاقه و توجه را کاملاً در رفتار دانش آموزان ، نحوه نشستن ، گوش دادن و … آنان و نیز در آزمون اولیه ، مشاهده می نماید و حتی متوجه می شود که برخی از دانش آموزان نسبت به این درس نه تنها هیچگونه علاقه ای نشان نمی دهند ، بلکه ، تعدادی نیز کاملاً از این درس متنفر می باشند و بالاجبار در کلاس حضور می یابند.

پژوهنده می داند که تا دانش آموز را به درس و کلاس و کتاب تاریخ علاقمند ننماید ، هر زحمتی را در کلاس بکشد ، بیهوده است و دانش آموزان اگر بخواهند فقط به خاطر حضور و غیاب و یا نمره قبولی ناپلئونی ، کلاس را تحمل نمایند ، نه تنها متن کتابها را طوطی واری حفظ خواهند نمود ، بلکه ارزش علمی و بار علمی برای آنان ندارد. پژوهنده به دنبال حل این مشکل بر می آید که چگونه علاقه مندی و توجه دانش آموزان را به درس تاریخ بیشتر نماید ؟! مسلماً اگر دانش آموزان بدون هیچ رغبتی وارد کلاس شوند و هیچ انگیزه أی برای خواندن ، گوش فرا دادن و یادگیری درس نداشته باشند ، تلاش دبیر در کلاس نه تنها مثمر ثمر نخواهد بود ،بلکه دانش آموزان روز به روز از این درس منزجرتر شده و با همین دیدگاه وارد اجتماع می شوند و دبیر نیز به هدف اصلی آموزش تاریخ ، عبرت آموزی از تاریخ گذشتگان ، نخواهد رسید.

به نظر پژوهنده باید راه هایی باشد تا در این وضع موجود تغییری حاصل نماید ، او معتقد است باید در بیان دبیر ، طریقه درس دادن ، حتی محیط و فضای آموزشی یک تحولی ایجاد کند تا در دانش آموز نیز تحول ایجاد شود ، اینها لازم و ملزوم هم هستند. اکنون پژوهنده ، با توجه به اهدافی که دارد به دنبال گردآوری شواهد می پردازد.

3-1 گردآوری اطلاعات ( شواهد 1)

در آزمون به عمل آمده در کلاس ، نمرات دانش آموزان بسیار بسیار ناراحت کننده بود و بیش از نیمی از دانش آموزان نمره زیر 12 آورده بودند.[2]

مشاهده ظاهر بی توجه ، خسته ، بی علاقه کاملاً در دانش آموزان مشهود بود. پژوهنده متوجه شد در هنگام تدریس ، حواس اکثر آنان ، جای دیگر است و با علاقه و توجه لازم به درس گوش فرا نمی دهند .این مشاهدات با پرسش از درس تدریس شده ، در پایان کلاس و عدم پاسخگویی به سوالات از سوی دانش آموزان ، قطعی شد و این امر را برای پژوهنده مسلم نمود که دانش آموزان توجهی به درس نداشته و ندارند.

بعد از مشاهده جو حاکم بر کلاس ، ثبت نمراتی بسیار پایین ، پژوهنده درصدد مصاحبه با دانش آموزان بر می آید تا شاید علل این عدم علاقه را دریابد .

نمونه هایی از چندین مصاحبه :

مصاحبه اول :

پژوهنده : "خانم الف" علت عدم توجه و گوش ندادن شما در هنگام تدریس درس چیست ؟

خانم الف : من از این روش تدریس اصلاً خوشم نمی آید ، هر جلسه تکراری ، دبیر می آید ، اول ساعت از 4 الی 5 نفر درس را می پرسد ، حدود 10 الی 15 سوال از درس جلسه قبل . بعد شروع می کند مسلسل وار درس جدید را میدهد و آخر هم می پرسد سئوالی ندارید؟ خداحافظ !!

پژوهنده : به نظر شما چه بکنیم تا شما بهتر به درس توجه نمایید و بهتر فرا بگیرید ؟

خانم الف : به نظر من اگر ما دانش آموزان در امر تدریس مشارکت داشته باشیم ، خود بدنبال مطلب برویم و سوال درآوریم ، تست درآوریم ، کنفرانس بدهیم ، نقش دبیران را بازی کنیم ، درس برایمان جذاب تر و گیراتر خواهد شد. [3]

مصاحبه دوم

پژوهنده : "خانم ب" علت عدم توجه و علاقه مندی شما به درس تاریخ چیست ؟

خانم ب : محیط کلاسهای درس ما بسیار خشک است. حتی در این مدرسه ، که به اصطلاح ، موضوع محوری می باشد. این کلاس تاریخ در دبیرستان ما با سایر کلاسها در مدارس دیگر چه فرقی می کند ؟!

کجای کلاس ما را به یک فضای کاملاً تاریخی می کشاند. نه نقشه ای ، نه عکسی ، نه وسیله کمک آموزشی .. هیچی ، فقط گچ و تخته سیاه و میز و نیمکت و فقط اسم کلاس ، کلاس تاریخ می باشد.

پژوهنده : به نظر شما چه کنیم تا علاقه شما به کلاس درس تاریخ بیشتر شود ؟ و با علاقه به کلاس بیایید ؟!

خانم ب : به نظر من باید هنگام تدریس تاریخ ما احساس کنیم در یک فضای  کاملاً تاریخی قرار گرفته ایم ، مثلاً وقتی دوره افشاریه تدریس می شود ، من حداقل عکسی از موسس این سلسله ببینم ، چند اثر تاریخی را مشاهده کنم. محدوده جغرافیایی آن را در نقشه نگاه کنم و شیوه تدریس به گونه ای باشد که من واقعاً احساس کنم در کلاس تاریخم.[4]

مصاحبه سوم :

پژوهنده : "خانم ج" علت عدم توجه و علاقه شما به درس تاریخ چیست ؟

خانم ج : متن کتب تاریخ ما ، بسیار بسیار بد است. یک سری نام سلسله ، نام شاهان ، جنگها و حتی سالهای آن به چه درد ما می خورد ؟ فقط یک سری محفوظات با قطر بسیار زیاد ، بدون هیچ عکس رنگی و جذابیتی و یا شرح ماجرای هیجان برانگیزی ، اگر کتب تاریخ عوض شود شاید در نحوه توجه و علاقه و فراگیری ما نیز تغییری صورت بگیرد ، و من هم بیشتر به درس تاریخ علاقه مند بشوم.

این سه نمونه از مصاحبه با دانش آموزان کلاس بود که شواهد من را دال بر وجود مشکل در کلاس درس تکمیل می نماید و برای مشاهده میانگین نمرات پایین آنان می توانید به پیوستها مراجعه نمائید.

4-1 تجزیه و تحلیل داده ها :

پژوهنده برای تجزیه و تحلیل داده هایش از روش شش پرسش استفاده می کند.

روش شش پرسش :

چرا ؟ چرا دانش آموزان به درس تاریخ توجه و علاقه کافی ندارند ؟ و نیز درس را خوب فرا نمی گیرند ؟ در مصاحبات انجام شده مشخص شد که بیشترین علت عدم علاقه دانش آموزان را باید در نحوه تدریس یعنی همان روش تدریس سنتی جستجو کرد. این روش دیگر کارایی خود را از دست داده است.

چرا کتب تاریخ برای دانش آموزان جذابیت خود را از دست داده است ؟ مسلماً محدودیتهای حاکم بر کتب فعلی ما اعم از منابع و دوره ها و متن و محتوی کتب و نحوه نگارش آن و نیز قطور بودن کتب تاریخ با توجه به ساعات تدریس ، عواملی می باشند که این کتابها جذابیت خود را از دست داده اند.

چرا دانش آموزان با رغبت وارد کلاس تاریخ نمی شوند ؟ محیط و فضای آموزشی که دانش آموزان در آن تحصیل می نمایند امکانات لازم را برای ایجاد انگیزه و علاقه در آنان ، ندارد و اینکه چرا تاکنون این امکانات و وسایل کمک آموزشی فراهم نشده است ؟ پژوهنده علت را در عدم توجه کافی همکارانی که در  تهیه و تجهیز این وسایل در سنوات گذشته ،        می داند.

چه کسی و کسانی بیشتر درگیر با این مشکل عدم علاقه هستند ؟ بطور قطع اکثر دانش آموزان کلاس درس تاریخ ، چه کسانی در ایجاد علاقه مندی دانش آموزان به درس تاریخ بیشترین نقش را ایفا می کنند ؟ در ابتدا خود پژوهنده به عنوان مدرس در کلاس درس ، و بعد سایر همکاران ، مدیر و معاون آموزشگاه و در نهایت خانواده. بعد از ایجاد تغییر چه کسی یا کسانی بیشترین بهره را از وضع جدید می برند ؟ باز هم بطور حتم کلیه دانش آموزان کلاس در تجزیه و تحلیل داده ها می توان از روش ترسیم مفاهیم استفاده نمود.

عدم مشارکت بجه ها در امر تدریس

روش ترسیم مفاهیم.

عدم توجه و علاقه بدرس تاریخ

محتوی خشک کتب درسی

عدم نیاز به تحصیل

شیوه های سنتی تدریس

نقش خانواده

فضای حاکم بر کلاس تاریخ

عدم گردش علمی

اینترنت

عدم استفاده از وسایل کمک آموزشی

ماهواره

5-1 انتخاب راه جدید موقتی :

با توجه به مشاهدات انجام شده و مصاحبات صورت گرفته و گرفتن درصد میانگین کلاس در آزمون اولیه ، پژوهنده از خود می پرسد چگونه عمل کنم تا دانش آموزانم با علاقه بسیار زیاد وارد کلاس تاریخ بشوند ، با توجه فراوان درس را فراگیرند و به نحو احسن به سوالات پاسخ گویند ؟

پژوهنده با توجه به شواهد و اسناد و ارقام و در مصاحبات انجام شده این راه حلها را برای رفع مشکل خود در کلاس درس پیش بینی می نماید :

1 تغییر در روش سنتی تدریس یا تدریس بر اساس الگوی نوین تدریس

2 فراهم نمودن وسایل کمک آموزشی برای کلاس تاریخ

3 تغییر در فضای فیزیکی و ظاهری محیط آموزشی کلاس تاریخ

4 تلاش در تغییر در محتوی کتب درسی تاریخ

5 افزایش تعداد گردشهای علمی

6 ارائه طرح درس روزانه ، ماهانه و سالانه

7 گرفتن آزمونهای ماهانه و مطلع نمودن والدین

پژوهنده با توجه به مشاهدات و مصاحبه های انجام شده می خواهد راه حلی را موقتاً در کلاس درس اجرا کند. پژوهنده می بیند سه راه اول ، لازم و ملزوم یکدیگرند ، چراکه برای استفاده از  الگوهای نوین تدریس باید محیط و فضای فیزیکی کلاس تغییر نماید و باید طریقه نشستن دانش آموزان به شکل گروهی و دایره وار باشد. باید از وسایل جدید کمک آموزشی همانند کامپیوتر و اینترنت استفاده کند و ویترین داخل کلاس را مملو از سکه ، اسکناس و اشیاء تاریخی جذاب بنماید. پس پژوهنده بعد از اینکه با سایر همکاران در رشته تحصیلی خود مشورت می کند ، تصمیم می گیرد سه راه حل را بطور موقت در کلاس درس اجرا کند.

1 تغییر در روش های سنتی تدریس