پروژه شناخت کودک از دیدگاه روانشناسی

عنوان پروژه :

خانه کودک

الف )ضرورت و اهمیت موضوع :

    سرنوشت انسان از دوران کودکی با محیط و فضای اطراف ما عجین گشته است .عقیده بسیاری از متخصصان تعلیم و تربیت بر این است که شخصیت هر انسان در 6 سال اول زندگی او شکل می گیرد بنابراین توجه به نیازهای کودکان در این مقطع سنی و ایجاد زمینه ای برای بروز رشد نیازهای انها از یک سو و اشتغال مادران و نیاز به فضاهایی جهت جهت مراقبت و نگهداری کودکان از سوی دیگر و ضرورت ایجاد فضاهایی در جهت فراهم اوردن شرایط مطلوب برای رشد جسمی ذهنی  و عاطفی و اجتماعی کودکان و شکوفایی استعداد ها و علایق انها ونیز فضایی برای اماده یازی کودک برای ورود به دبستان را مشخص می نماید.

   در پیش از دبستان قصد داریم کودکان را به سمتی سوق دهیم که نسبت به محیط اطراف خود کاملا کنجکاوی نشان دهند و یاد بگیرند که چگونه یاد بگیرند . باید توجه کرد که شرایط فیزیکی تاثیر انکار ناپذیری بر رفتار و افکار دارد . امروزه ساختمانهایی که به بعنوان کودکستان از انها استفاده میشود عموما با کاربری مسکونی و کربری های دیگر بوده اند که از لحاظ کالبد معماری متناسب با نیازهای کودکان نمی باشند .

   بر اساس نظریات روانشناسان فضای کودکستان باید قادر باید نیروهای ذهنی و احساسی و خلاقه کودک را تحت تاثیرقرار داده و از این طریق  هم در اموزش او  شرکت کنند و هم محیطی با طراوت برای وی بوجود اورد.

هر کودکی بر روی کره زمین زمانی آرزوی دنیای پاکتر را در دل پرورانده است دنیایی مبرا از این رازهای زندگی و در عوض داشتن یک باغ جادویی، امن که مکانی برای تفریح و تماشای بی پلیان انسانها ومحیط پیرامونشان در تاثیر پذیری متقابلند. کودکان به سبب محدودیت های  جسمی و روانی خود در قیاس با بزرگسالان تاثیر پذیری بیشتر و عمیق تری داشته باشد و در عوض تاثیر گذاری کمتری بر محیط دارند و به این ترتیب بیش از بزرگسالان اجباراً تابع شرایط محیطی اند.

کودکان حساس ترین گروه سنی جامعه را تشکیل می دهند و در حساس ترین و مهمترین سالهای زندگی شان که پایه های رشد شخصیتی و ذهنی و اجتماعی و جسمی آنها شکل می گیرد تا زمانیکه وارد شهر می شوند نیازمند این هستند تا زندگی اجتماعی را در مقیاس خود تجربه کنند و این او مستلزم فراهم بودن فضایی کودکانه و صمیمانه است. فضایی به دو از هیاهوی بزرگترها. دنیایی پر از شادی با رنگهای زیبا که در ان کودک فرصت بیابد افکار  تازه و پرورش و رشد استعدادهایش را داشته باشد فضایی که زمینه مناسب برای خلاقیت کودکان فراهم آورد.

در طراحی ساختمان مهدکودک، کودک محوری اولویت دار. به  این معنی که ساختمان باید برای نگهدرای موقت کودکان طراحی شود نادیده گرفتن عادتمان شده است، حتی اگر پای کودکان در میان باشد. این را بیشتر کارشناسان شهری می گویمند: شهر بزرگ شده، رشد پیدا کرده اما توسعه هنوز غایب است.

زنان راهی محیط های کاری شده اند اما از ملزومات حضور اجتماعی آنان در شهر خبری نیست. کودک خبری از جامعه انسانی شهر نشین است و توجه به او از اصول شهرنشینی با این حال گویا این بخش از  جامعه شهری ما چندان جدی گرفته نمی شود، مگر به مناسبت روز ج  هانی کودک آن هم با پخش چند کارتون.

از اموزش اصلو شهروندی گرفته تا رعایت ضوابط استاندارد محیط های ویژه انها. چند مدرسه یا مهدکودک را سراغ داریم که با شرایط جسمی و روانی کابر آن نیمی کودک همخوانی داشته باشد.

ب) طرح مسئله :

    جامعه ای در داخل جامعه ای دیگر منبع اصلی اهداف فر ایند طراحی بود.کودکان باید کمک کنند تا محیط خود را بیافریند و همین طور یاد می گیرند که مسئو لیت پذیر بوده و برای به ثمر رساندن کیفیت استعدادات وجودی خویش کوشش نمایند.(جرج سوارتر)

   هدف ازهمه  این اقدامات زندگی کردن در ساختمان مانند محله ای در شهر است . محله ای در مقیاس کوچک که به کودکان بیاموزد چطور با همه امکانات و مشکلات با هم زندگی کنند.

  در عین حال هدف کار خلق ترکیبی از دنیای خوشایند برای کودکان بوده است.ساختمانی که امکانات بیشتری برای کودکان ارایه دهد تا بزرگسالان.

  امروزه وازه انسان استاد اموز جای خود را به انسان خود اموز و مسیولیت پذیرداده است. از این رو الگو و روشی که بدان نیاز داریم نگرشی جدید و بهبود یافته نسبت به الگوهای قدیمی نمی باشد بلکه نیاز مفهومی کاملا متفاوت از اموزش خواهد بود . درون هر محیط همسایگی صدها کودک جای گرفته اند . بچه ها بخصوص کوچکتر ها ارتباط  صحیحشان با دنیا را بوسیله الگو های اجتماعی و بازی های جمعی و... بدست می اورند . بدین منظور ایجاد فضاها و محیط های عمومی که زیر نظر گروهی از افراد باشد لازم است تا بچه ها بتوانند چند ساعتی را بدون خانواده و والدینشان بگذرانند . این الگو قسمتی از شبکه اموزش کودک است. 

 یک مرکز روزانه کودکان خانه ای است که کودکان در ان بازی می کنند و از این طریق از تصوراتشان بهره می گیرند تا دنیای خودشان را بیافرینند انها برای این مطلب اتاقی نیاز دارند که نباید تصورات انها را محدود کند بلکه باید به طور مداوم تغییریابد .

   همچنین مرکز کودکان برای قسمتی از روز خانه ای برای کودکان است . انها باید اینجا احساس کنند که در خانه اند و تمایل دارند که بدانجا بروند.وقتی به کودکان چنین محیطی ارائه میدهید به طور همزمان احساس نیاز به اقدام برای بازی – موزیک- اواز –رقص- نقاشی و ساختن و غیره را میکنند.

ج) اهداف :

ایجاد محیطی برای اموزش بهتر کودکان

نگرشی نو به دنیای کودک و تعلیم و تربیت کودکان

ایجاد دنیای بهتربرای کودکان

تقویت حس اکتشاف ، خلاقیت ، تصور ، بیان ، تحقیق و مطالعه در کودکان

ایجاد فضایی برای کشف استعداد کودکان

تقویت حس استقلال و اعتماد به نفس در کودکان

د)مبانی نظری عام طرح :

   هدف از ایجاد مهد کودک ها و کودکستان ها کمک به رشد جسمی ، ذهنی ، عاطفی و اجتماعی کودکان و در نهایت کمک به شکوفایی استعدادها و علائق انها می باشد .

   تحقق چنین هدفی از دو بعد امکان پذیر است:

 1- تامین نیروی انسانی متخصص و کارامد (مربیان اموزشی)

 2- چگونگی و اصول طراحی فضای فیزیکی و کالبدی در خور و شایسته جهت احداث چنین مراکزی .

   باید در نظر گرفت که اگر محیط فیزیکی و فضای کالبدی با میل ذاتی و طبیعت کودک سازگاری نداشته باشد در ان صورت بعید است روح او تشویق به یاد گیری شود .پس باید طراحی محیط مانوس با روحیات کودکان باشد و فرصت های لازم برای کودکان که انگیزه خود جوش برای اموختن و رسیدن به انواع مهارتها را دارا هستند بوجود اورد .   این محیط باید به گونه ای باشد که :

کودک از رفتن به ان لذت ببرد .

فضایی فعال و پر تحرک برای کودک باشد .

از فضای سبز برای رسیدن به اهداف استفاده بهینه شود .

حس استقلال و اعتماد به نفس کودک تقویت شود .

کودک در انجا احساس امنیت کند

فصل اول: مطالعات پایه و زمینه

1-1) بخش اول (پایه ):

 برخورد روانشناسانه با موضوع

1-1-1) شناخت کودک از دیدگاه روانشناسی  

   شناخت صحیح و کامل کودکان اساسی ترین شرط در موفقیت در تربیت و اموزش کودک است .انسان در هر دورهای از رشد دنیای مخصوص به خود را دارد ، یعنی به تناسب رشد فکری و عاطفی خیان پیرامون خود را به گونه ای خاص می شناسد. به همین علت است که با افزایش سن و تحصیلات و تجربه همه ی افراد نسبت به ادراکات و پندارهای گذشته خود با نظری انتقادی نگاه می کنند و گاه برخی افکار و باورهای خود را انتقادی می خوانند ، بنابراین در هر دورهای از سن باید محرک ها و موجودات و خصو صیات محیط را در حد فهم کودک به او شناساند و هدف مهمی که در کودکستان در این زمینه وجود دارد این است که موضوعات اموزشی و اجتماعی و طبیعی که برای رشد عقلی و جسمی کودک کودکان انتخاب میشوند اولا ساده ثانیا قابل مشاهده و تجربه و ثالثا دارای اطلاعات و روابط درست از نظر علمی باشد . به این دلیل از کودکستان انتظار نیست که معلومات و اطلاعات علمی وسیعی به کودکان بدهد اما این انتظار وجود دارد که انچه را میاموزد از نظر علمی درست و منطقی باشد .

   ویژگیهای کودکان مخصوصا در جنبه های ذهنی و عقلانی و عاطفی و نیز محدودیت در تجربیا ت زندگی حاکی از عدم برخورداری انان از رشد و توان ذهنی و عقلانی در حد بزرگسالان است و از سوی دیگر بر خصوصیات شدید عاطفی و احساسی و تاثیر پذیری مخصوص این گروه سنی اشاره دارد . غلبه عواطف بر جنبه های عقلانی اکثرا موجب ان میشود که کودک بخصوص در مرحله پیش دبستانی از طریق بازی و فعالیت های هنری اسانتر و سریع تر جذب برنامه های اموزشی میشود و پرورش وی با موفقیت بیشتری امکان پذیر باشد .

   ضمن اینکه دراین گونه فعالیت ها کودکان از ازادی عمل و تفریح و تنوع لازم بهرهمند میشوند و اینگونه فعالیت ها برای انها جذابیت و گیرایی بیشتری دارند . با شرکت دادن بچه ها در کارهای جمعی و تشویق انها به کمک و همیاری می توان محبت متقابل میان انها بوجود اورد .

   وجود خصایصی چون تخلیل و خیال پردازی و خصوصیات برجسته عاطفی در دوران کودکی حاکی از تناسب هر چه بیشتر زبان هنر با زبان و گرایشات طبیعت این گروه سنی دارد .برخی از این خصوصیت ها عبارتند از :

الف-کنجکاوی:

  میل به جستجو گری و شناخت پدیده های اطراف از همان دوران کودکی در انسان مشهود است . این حس سبب سوالات پی در پی کودک میشود و انگیزه های لازم جهت دقت در دیدن و شنیدن مطالب تازه فراهم میشود و استقبال انان را از موارد گوناگون و خواندنی و ذاستانهای علمی و ماجراجویی را موجب میشود.

ب- بازی:

 بازی به عنوان یکی از بارزترین خصوصیات کودکان مطرح میشود.بازی های کودکان به صورت متنوع انجام میشود و همگام با رشد کودک با تاثیر پذیری از رغبت ها و نیازهای وی در هر مرحله اشکال و خصو صیات تازه ای می یابد . در سنین زیر 6 سال که سنین قبل از دبستان افراد نامیده میشود گرچه کودک در میان جمع بازی میکند ولی از تامل انها بهره مند نیست .به تدریج به مقتضای رشد و خصایص و نیاز های جمعی خود در بازی هایش از قواعد جمع پیروی میکند .

   مواد مهم و اصلی برای بازی کودکان عبارتند از فضای وسیع ووقت کافی و مناسب تا بتواند بنا به سلیقه و توانایی و میل خود از انها استفاده کند . کودکان از میان فعالیت ها انهایی را بر میگزینند که بیشتر مطابق نیازشان باشد .از جمله وسایلی که در علاقه و فکر خلاق کودکان بسیار با اهمیت است میتوان گل رس – مداد رنگی- وسایل نقاشی –معماها را نام برد.

   سه چرخه – اسکیت – تاب و زمینی که بتوانند در ان بیل بزنند و خانه سازی کنند بیش از هر چیز کودکان را به فعالیت های عضلانی و حرکت های سریع تشویق میکند .در واقع وسایلی مانند بیلچه ،شن کش،جارو و اسباب نجاری و کشاورزی که بوسیله ان بتوانند عملا کار کنند خیلی بهتر و موثرتر از اسباب بازی های گران قیمت و به ظاهر زیبایی هستند که نتوان با انها کاری انجام داد.

ج- تخیل:

   کو دکان دنیای تخیلی خود را دارند بسیاری از ایشان در طبقات سنی زیر7 سال دنیا را ان طور تجسم می کنند که باید باشد نه ان که هست و همین امر باعث می شود محیط طراحی برای کودکان ان فضایی نباشد که معمار بدون شناخت ان را طراحی میکند.

   به طور کلی از خصوصیات بارز دنیای کودکان تخیل و خیال پردازی انها است که به گونه ها و اشکال گوناگون صورت میگیرد چنانچه زندگی کودکان بین تخیل و واقعیت نوسان دارد .

نقش تخیل در دنیای کودک را میتوان در بازی های نمایشی انها بخوبی مشاهده کرد که از حدود5 /1 سالگی اغاز و تا سالها بعد ادامه می یابد .

   در نتیجه پرورش تخیل در کودکان در رشد ذهنی و پرورشی و قدرت خلاقیت واستعدادهای هنری و علمی اهمیت زیادی دارد و در حل مسایل و مشکلات و انجام فعالیت های ابتکاری و ابداعات گوناگون موثر واقع می گردد.

د- نقاشی :

    برخی تصور میکنند که نقاشی برای کودکان فقط سرگرمی است اما اگر با دید عمیق و روان شناسانه بنگریم میفهمیم که تنها وسیله سرگرمی نیست بلکه وسیله خلاقیت نیز میباشد . در واقع این عواطف درونی اوست که به صورت بر دیوار خانه و یا کتاب بزرگتر ها نمایان میشود و متناسب با علاقه درونی از رنگهای مختلف استفاده میکند . امروزه روانشناسان دریافته اند که هر خطی که کودک میکشد و هر رنگی که به کار میبرد دارای معنا و مفهوم خاصی است و از تمایلات درونی او ناشی میشود.

 ه-  شعر و سرود:

   اصولا کودکان کلمات اهنگ دار و موزون را سریع می اموزند .موسیقی در واقع جزئی از تربیت هر انسان است .در این میان بکار گیری حافظه کودکان مهم نیست بلکه انچه مطرح می شود بیان صحیح کلمات *اهنگها و اشعار و سرودها ست .حرکات همراه با کلام و مفاهیم نیز به اموزش کودک کمک می کند .

 و-  قصه و داستان :

   قصه گویی برنامه ای است ارام بخش که ارامش پر عاطفه را هم به قصه گو و هم به شنوندگان هدیه می کند.هنر قصه گویی مانند هنر های دیگر ساخته و پرداخته امروز یا دیروز نیست . قصه گویی هم زمان با خلقت انسان بوده و انسان ذاتا از شنیدن قصه لذت می برد .

قصه ها در واحد کار ضمن اینکه خلاقیت کودکان را افزایش می دهد سبب گسترش خزانه لغات انها نیز می شود و مجموعه ای از نکات علمی و اجتماعی و اخلاقی را به صورت غیر مستقیم و جذاب به انها ارایه می دهد .

ی-  حرکات ورزشی :

   در اموزش کودکان *حرکات ورزشی با بازی همراه خواهد بود و مربی سعی خواهد کرد با حرکاتی که کودکان در حین بازی انجام می دهند به توان جسمی انها نیز توجه داشته باشند .

1-2) مراحل رشد کودک

1-1-2-1)خصوصیات کودک 3 ساله

  الف – رشد جسمی :

   در این سن وزن و ثد کودک به سرعت رشئ میکند و رشد سریع جسمی امکان یادگیری مهارت های حسی- حرکتی دقیق تری را فراهم می سازد و به این دلیل تحرک و فعالیت  جسمانی کودک بیشتر می شود . در این سن به دلیل رشد سریع عضلات و کشیدگی استخوانها کودک زود خسته می شود به این دلیل باید مدت فعالیت کودک محدود باشد و بعد از استراحت مثلا نیم ساعت دوباره به فعالیت بپردازد .کودک از فعالیت های پر تحرک لدت میبرد ودر بکار بردن دست و پا و حفظ تعادل بدن مهارت بیشتر پیدا می کند ولی هنوز برای انجام فعالیت های ظریف و هنری مانند نوشتن و نقاشی کردن و استفاده از اسباب بازی های ترکیبی ماهرانه امادگی ندارد و وارد کردن کودک به این فعالیت ها ممکن است انگیزه انها را برای علاقه و اذامه کار از بین ببرد . برای ماهر ساختن انشتان و عضلات کوچک استفاده از اسباب بازی های ترکیبی ساده مناسب است و فعالیت هایی چون بازی با شن و خمیر و یا برش کاغد و مقوا و اشکال به این امر کمک میکند .

   مدت فعالیت های کودک بین 20 تا 30 دقیقه است به این دلیل در تماشای فیلم و شنیدن قصه نیز نباید بیشتر از این مدت او را به دقت و توجه به این گونه کارها وادار کرد . در این سن کودک قادر است لباس بپوشد ، قادر است خطوط منظم یا بزرگ و نقاشی های ساده را رسم کند . مدل های نقاشی کودک در این سن باید تصاویر بزرگ باشد . در این سن ساعات خواب کودک منظم تر میشود و وابستگی او به والدین کم می گردد و مدت اقامت کودک در کودکستان بهتر است 3 تا 4 ساعت باشد .

   ب- رشد ذهنی کودکان 3 ساله :

   دامنه علائق کودکان به افراد و اشیاء و محیط  اطراف بیشتر میشود  ،تکلم کودکانه را از دست می دهد و چنانچه به زبان کودکانه با او سخن بگوئیم ناراحت میشود . کودک به تدریج از تجربیات گذشته خود در فعالیت های جدید استفاده میکند و به عبارت دیگر انتقال یادگیری در او قوی تر می شود .کودک می تواند نسبت به پیشامد های اشنا پیش بینی کند و به این دلیل میتوان با روش حل مسئله موضوعات اموزشی ساده را به او اموخت مثلا چای شیرینی که از حل شدن قند +چای حاصل می شود یا از اسمان ابری باران می بارد . کودک نسبت به شنیدن داستان علاقه نشان می دهد و می تواند پیام خای داستان را درک کند به شرط انکه متناسب با سطح فکری او انتخاب شده باشد .او در پایان 3 سالگی رنگها را تا حدودی تشخیص می دهد و مفهوم  اعداد 1تا 20 رابا تفاوت های انها می شناسد .  

   ج- رشداجتماعی کودکان 3 ساله : 

   کودک برای داشتن همبازی اظهار علاقه می کند اما تحمل کودکان بسیار و بازی های شلوغ را ندارد .به این علت کلاس های مهد کودک باید جمعیت اندکی داشته باشد .کودک را نباید به بازی های دسته جمعی مجبور کرد بلکه باید او را به تماشای کودکان دیگر گماشت تا داوطلبانه به انها بپیوندد .وابستگی کودک به پدر و مادر هنوز ادامه دارد به این دلیل رها کردن کودک به مدت طولانی سبب اضطراب او می شود.حس استقلال طلبی در کودک ظاهر می شود که گاه به صورت لجبازی و مقاومت در برابر دستور والدین یا دفاع از خواسته ظاهرمیشود .کودک میتواند رعایت حقوق خود و دیگران را در بازی- خوردن و استفاده از امکانات یاد بگیرد.

   د- رشدعاطفی کودکان 3 ساله :

   تائید و تشویق بزرگسالان در کارهایی که انجام دهند برای او اهمیت پیدا میکند و به تشویق نیازمند است .او موقعیت خانواده و اداب و رسوم ان را دررفتار ودر گفتار خود منعکس می کند . ابرازهیجان کودک اشکارتر می شود .صراحت عاطفی پیدا می کند .در برابر لجبازی و مقاومت کودک بی اعتنایی و عدم دخالت و از بین بردن عامل بهانه جویی مفید است .معیار انتخاب دوست برای کودکان رفتار محبت امیز و سازگاری و اطاعت پذیری از یکدیگر و همسویی و همانندی در علائق می باشد .تشویق و تائید والدین برای او مفید است .حسادت در کودک برای او اشکارتر می شود .واکنش کودک در مقابل محدودیت به صورت قهرکردن ،سکوت،ناسازگاری و تخریب اشیاء و و کتک کاری اشکار می شود .نظام هیجانات و عواطف  کودک ثبات بیشتری پیدا می کند و حالت او قابل تشخیص می گردد.

1-1—2-2) خصوصیات کودک 5-4 ساله:

   الف – رشد جسمی :

   از جای بلند بالا میرود.بدون کمک دیگران از پله بالا و پایین می رود .دوچرخه سواری یاد میگیرد. به راحتی توپ را پرتاب می کند.تسلط کامل به گرفتن مداد دارد و قادر به استفاده از ان است . میتواند لی لی بازی کند.

     ب- رشد ذهنی کودکان 5-4 ساله :

   بازی های گروهی را که تابع قواعد و مقررات ساده باشند دوست دارند. او بسیار کنجکاو است و قدرت تقلید زیادی دارد. شناخت او از محیط مطابق تجربیات ملموس است و میان تخیل و واقعیت تفاوتی قائل نیست .

     ج- رشداجتماعی کودکان 5-4 ساله :     

   به دوستان دیگرخود علاقه بیشتری نشان میدهد .بازی های گروهی را با دوستان هم سن یا با والدین دوست دارد.کودکان دیگر را در اموال خود شریک می کند و برای خود دوستان مخصوص انتخاب می کند .