پایان نامه تحلیل کلام

مقدمه

مطالعه زبان در سطوح مختلف ، همیشه محققان علوم مختلف از جمله فلسفه ، روانشناسی، مردم شناسی ، جامعه شناسی و بالاخص زبان شناسی را مجذوب خود کرده است .

بررسی ، شناخت و تبیین زبان بعنوان پدیده ای پیچیده ، زنده ، زایاو در حال تحول و چگونگی درک ویژگیهای این پدیده نیازمند رویکردی جزء نگر و ژرف کاوی در بن مایه های زایش ،شکل گیری و تولید واحدهای زبانی می باشد ضرورتی که در گذر زمان که با پیشرفت مداوم زبان شناسی و رشته های مرتبط بیش از پیش رخ می‌نماید.

در راستای این مطالعات و تحقیقات ، شاخه‌ها و رویکردهای مختلف زبان شناسی چون تحلیل کلام و معنا شناسی ، کاربرد شناسی ، تحلیل کلام انتقادی تبلور پیدا کرده است.

فصل اول :

کلیات تحقیق

1-1 مقدمه

در این فصل به بیان ویژگی‌‌ها و اصول مورد نیاز یک تحقیق علمی از قبیل طرح مسئله و بیان سئولات تحقیق ، فرضیه‌ها ، اهمیت و ضرورت موضوع تحقیق ، اهداف و کاربردهای آن ، روش شناسی و محدودیتهای تحقیق پرداخته خواهد شد.

1-2 طرح مسئله و بیان سئوالات تحقیق:

همه محققان علاقه مند به بحث تحلیل کلام در جستجوی یافتن پاسخ به این سئوال هستند که کلام یا متن چگونه تولیدوتحلیل می گردد؟

آیا موقعیت و جهان پیرامون متن است  که معنی را تعیین می کند یا خود متن به تنهایی می‌تواند نمایانگر معنی باشد ؟

چه ویژگیهایی در تشکیل یک متن یا کلام لازم است ؟

در این میان تفاوت‌های کلامی ناشی از تفاوت‌ها فرهنگی ، اجتماعی و جغرافیایی موجود در گونه های زبانی و زبان‌های مختلف رخ می نماید . رساله حاضر در پی شناخت تفاوت‌های کلامی در دو جامعه‌ی‌زبانی ایرانی و غربی می باشد به منظور مشخص کردن چهار چوب موضوع مورد بررسی و اجتناب از گستردگی آن ، تفاوت‌های کلامی سیاست پیشگان و رجال سیاسی غربی و ایرانی حول محور قطعیت و عدم قطعیت در سخنرانی ها و گفتگوهای ایشان مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

تحقیق حاضر به لحاظ نظری با تکیه بر اصول و مبانی تحلیل کلام‌وتحلیل کلام انتقادی در صدد تبیین سئوالات زیر می باشد:

آیا وجوه مشترک ومتفاوتی در گفتمان‌های رجال سیاسی ایرانی و غربی از نظر قطعیت و عدم قطعیت دیده می شود؟

آیا در چهارچوب نظریه هالیدی مسئله قطعیت[1] و عدم قطعیت گفتمان ایرانی و غربی قابل تبیین است ؟

  1-3 فرضیه تحقیق:

گفتمان سیاسی حاکم بر دو جامعه زبانی ایرانی و غربی متفاوتند .

در چارچوب نظریه‌ی هالیدی مسئله‌ی قطعیت و عدم قطعیت در گفتگو های  سیاسی ایرانی و غربی به طور جامع قابل تبیین است

1-4  اهداف و کاربرد تحقیق:

این تحقیق اهداف و کاربردهای ذیل را دنبال می کند .

1-4- 1  اهداف

الف) بررسی گفتمان های سیاسی از بعد تحلیل کلام انتقادی

ب) آشکار ساختن رابطه متن و ایدئولوژی:

تحلیل گفتمان از زمان پیدایش همواره در صدد بوده است تا نشان دهد که هیچ متن یا گفتار و نوشتاری بی طرف نیست بلکه به موقعیتی خاص وابسته است این امر ممکن است کاملا ناآگاهانه وغیر عامدانه باشد .

ج)ارائه  روشی جدید در مطالعه متون ، رسانه ها ، و گفتمان سیاسی.

1-4-2 کاربردهای تحقیق:

  الف) به دست دادن سازوکارهایی در جهت تشخیص متون مختلف از بعد تحلیل      

    کلام انتقادى

 ب) استفاده از زبان در جهت معرفی دیدگاه های سیاسی فرهنگ های متفاوت .  ج) به کار گیری راه کارهای نوین در امر ترجمه و تفسیر متون

کاربرد یافته های تحقیق در آموزش زبان از قبیل روش تدریس، مهارت های           زبانی چون درک شنیداری ،خواندن، درک مطلب و دستور.

1-5- پیشینه‌ی تحقیق:

تحلیل کلام در ابتدا تنها به عنوان متممی برای مطالعات و تحلیل های کلاسیک محتوا مطرح شد ولی اکنون به نظر می رسد که رویکرد تحلیل کلام در مطالعات رسانه های همگانی ، علوم سیاسی و... مورد قبول واقع شده است . با وجود این کارهایی که در این زمینه انجام شده است (در غرب و نه در ایران ) هنوز محدود و در عین حال بسیار پراکنده و متنوع بوده و محدود به حوزه خاصی نیست . عمده این کارها تئاتر از گرایش های زبان شناختی تحلیل کلام ، تحلیل متن و نشانه شناسی است . (رک ، فرکلاف ، تحلیل گفتمان انتقادی ، 1995، وندایک ، مطالعه بین رشته ای اخبار به مثابه گفتمان ، 1991 ) اکثر این کارها که در انگلستان و فرانسه انجام شده‌اند به ابعاد ایدئولوژیک پیام های رسانه ها توجه خاصی مبذول داشته اند . (رک ، آسابرگر، 1991) در ایران نیز ،‌در این زمینه پایان نامه ها و تحقیقات محدودی به چشم می خورد که از زوایای مختلفی به بررسی این موضوع پرداخته اند .

یکی از تحقیقات انجام شده در زمینه ی تحلیل کلام انتقادی پایان نامه ای کارشناسی ارشد مهدی دمالی امیری از پشوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تحت عنوان تبلور ایدئولوژی و قدرت در کلا م تحلیل انتقادی اخبار رسانه ای است او در این تحقیق ضمن معرفی پیشینه و ساختار تحلیل کلام انتقادی و خواستگاه آن به بررسی فرضیه های ذیل می پردازد.

هیچ متن خنثی یابی طرفی وجود ندارد متون دارای بار ایدیولوژیک می باشند نحو متن نیز معنادار است زیرا نحو دارای معنای اجتماعی و ایدیولوژیک است و این معنا در جای خود به عواملی که دال هارا می‌سازند از قبیل رمزها ، بافتها و مشارکت وابسته است هر متنی به یک منبع قدرت یا اقتدار (نه لزوما سیاسی) مرتبط است.

در این تحقیق آمده است که جنبشهای اجتماعی برای به کرسی نشاندن ادعای خود مبنی بر وجود ظلم و ستم در جامعه ای ادبیات تحلیل کلام را گشترش داده اند از دیدگاه تحلیل کلام انتقادی که متأثر از نظریه انتقادی مکتب فرانکفورت و تفکرات مارکسیستی است.

زبان بر پایه ای سه گذاره ای مقدماتی استوار است نخست تمامی نشانه ها مادی هستند و به شکل فیزیکی تبلور می یاید دوم نشانه ها ماهیتی اجتماعی دارند. سوم چون نشانه زبان اجتماعی اند هر رویکر دبه زبان باید بر گفتار متمرکز باشد.

خارج از گفتار زبان فاقد حیات است و شکل نشان ها بیش از هر چیز با سازمان اجتماعی مشارکت کنندگان در آن مشروعیت می یابد ( امیری 1380 : 8-10).امیری ضمن برخی از مفاهیم نظری در زبان شناسی انتقادی از قبیل ساختار خرد و کلان قدرت به عنوان کنترل با ارائه ای شواهد زبانی و تحلیل آنها که غالباّ از متون رسانه ای می باشند موفق به تأیید فرضیه های تحقیق می شود ( همان 115 – 29).

پایان نامه سید فاطمه علوی (1381 ) تحت عنوان بررسی دیدگاههای روایی در سه داستان کوتاه صادق چوبک رویکرد تحلیل کلام انتقادی از دانشگاه تهران پژوهش دیگری است که ادبیات را از نگاه راجرفاولر در چارچوب تحلیل کلام انتقادی مورد بررسی قرار داده است.

علوی در این پایان نامه تحلیل ایدئولوژیک دیدگاه نویسنده را در تعامل با خواننده هدف غایی رویکرد تحلیل کلام انتقادی معرفی نموده است بر این اساس این پایان نامه طبق نظر فاولر و دیگر تحلیل گران کلام انتقادی ادبیات نه به عنوان هنر کلامی بلکه به عنوان زبان و به عنوان کلام در نظر گرفته می شود پس می توان همانند متون دیگر بستری برا ی انتقال ایدئولوژی و در نتیجه ابزاری انتقادی باشد وی در این تحقیق تلاش می کند که برای سئوالاتی همچون :

خوانده آثار صادق چوبک چه راههای برای فهم موظع راوی در لحظات پردازش داستانهایش در اختیار دارد؟

چرا خوانده داستانهای کوتاه صادق چوبک گاهی با شخصیتها احساس یگانگی و همدردی می کند و گاهی آنها را از خود مستقل و متفاوت می بیند؟

پاسخ بیابید(1381-4)

علوی ( 1381-28) به نقل از فائولر چهار موضوع محوری در نقد زبان شناختی مطرح می نماید این چهار موضوع برای درک مدل نقشه متنی فائولر که ریشه در تحلیل کلام و نیز تحلیل کلام انتقالی دارند عبارتند از

ادبیات به منزله ای زبان

ادبیات به منزله ای کلام

رابطه ای زبان و ایدئولوژی

نقش خواننده

برای فائولر ساختار اجتماعی و ایدئولوژی منابع اصلی دانش و مفرضیات در چهارچوب نقد زبان شناختی هستند ایدئولوژی عبارت است از نظام باورها و ارزشها و مقولاتی که شخص یا جامعه با ارجاع به آنها جهان را درک می کند و این زبان است که نقش حیاتی در تثبیت باز تولید  و تفسیر ایدئولوژی ایفا می‌کند و به طور کلی منظور  او از ایدئولوژی مجموع ارزشها یا نظام اعتقادی است که زبان متن منتقل می کند و در این دیدگاه خواننده به اندازه نویسنده در تولید فراساخت و فرا معنی مهم است. (همان 31-30)

علوی با پاسخ به پرسشهای تحقیق خود نتیجه می گیرد که از نظر ایدئولوژی با توجه به اینکه راوی داستان موضع بیرونی و عینی نسبت به شخصیتها و وقایع اتخاذ کرده است این متون بر اساس برشی واقعی از اوضاع اجتماعی ، اقتصادی  و فرهنگی زمان نوشته شده است.

یار محمدی در کتاب شانزده مقاله در زبان شناسی کاربردی مقاله سیزدهم را به میزان قطعیت در متون نوشتار، علمی و ادبی دانش آموزان اختصاص داده است.

یار محمدی میزان قطعیت یا افال وجهی در کلام را یکی از نتایج عملکرد تعاملی زبان می داند وی به نقل از کتاب مقدمه ای بر دستور نقشه گرایی هالیدی ( 1985) می گوید . هالیدی سه نقش عمده بر زبان قائل است .

عملکرد تجربی که ضمن آن شخص تجربه و احساس خویش از عالم را بیان می کند.

عملکرد تعاملی که گوینده یا نویسنده از قضیه ای استفاده می کند تا با دیگران ارتباط برقرار کند.

عملکرد متنی که ضمن آن گوینده یا نویسنده پیامی را به دیگران منتقل می کند.

هر یک از این عملکردها به صورت مختلفی ادا می شوند یکی از جنبه های تعاملی زبان ارایه ای میزان قطعیت در کلام است عبارت است از نگرش گوینده یا نویسنده نسبت به میزان توفیق انجام عمل یا سئوال را می توان با قطعیت تمام یا نفی و یا اثبات جواب داد نفی یا اثبات درد دو قطب متقارن قرار دارند لذا این حالت نفی و اثبات را می توان با تقارن نامید حالت مختلف دیگر را می توان بی تقارن خواند که ضمن آن گوینده با استفاده از افعال و تغییرات خاص مانند : احتمال دارد، ممکن است، شاید و غیر مطلب را با درجه های مختلفی از قاطعیت بیان می کند وی در این مقاله خاطر نشان می سازد که درصد قطعیت در نوشته های علمی دانش آموزان بیشتر از نوشته های ادبی ایشان است البته یارمحمدی میزان قطعیت را در چهارچوب تحلیل کلام بررسی کرده است نه تنها تحلیل کلام انتقادی.

آقای گلزاده در رساله دکتری تحت عنوان ( مقایسه و نقد رویکردهای تحلیل کلام و تحلیل کلام انتقادی در تولید و درک متن ) ابتدا به بررسی رویکردهای مختلف تحلیل کلام و خواستگاه آنها پرداخته سپس ضرورت تحلیل کلام انتقادی را مطرح نموده است.

وی در بخشهای از پایان نامه خود با تجزیه و تحلیل متون برگزیده از رسانه های ایرانی نشان می دهد که آنچه برخی از متون بخصوص متون سیاسی و اجتماعی رسانه ها را شکل می بخشد ایدئولوژی و جهان بینی حاکم بر آنها ست.

آقا گلزاده همچنین با انتخاب متون مختلف فلسفی ، عرفانی ، علمی غیره  ترجمه ای با استفاده از ساخت افعال از جهت وجه : التزامی ، اخباری، ساخت صفات و قیود، ساختهای دستوری مستقیم و غیر مستقیم ، معلوم و مجهول و عوامل انسجام از قبیل پیوندهای انسجامی همچون افزایشی ، نقیضی، علی، شرطی و انسجام واژگانی مانند هم آوای واژگانی و پیوستگی معنای در چهارچوب هالیدی و فرکلاف و فالر به نتایج ذیل دست یافت.

تراکم متغیرهای قطعیت و یقین در متون فلسفی بسیار بیشتر از بسامد متغیرهای عدم قطعیت می باشد.

درصد بسامد متغیرهای قطعیت و یقین در متون عرفانی بسیار بالاتر از متغیرهای عدم قطعیت یا احتمال در متون عرفانی است.

وی بر پایه نتایج حاصل شده ، درستی فرضیه خود مبنی بر دخالت موثر جهان بینی ، شناخت و ابزارهای شناخت در تولید و درک متن از سوی نویسنده یا گوینده را اثبات نموده است.