پایان نامه بررسی و تحلیل حس وطن پرستی در اشعار شهریار و هوشنگ ابتهاج

(M.A)پایان نامه جهت اخذ درجه کارشناسی ارشد

رشته زبان و ادبیات فارسی

چکیده:

ادبیات فارسی با تاریخ هزار ساله و سیر تکاملی خود راه درازی را پشت سر نهاده و با موضوعات مختلف در حیطه اندیشه به دوره معاصر گام گذاشته است.و همواره در سیر تکاملی خود برای  دست یابی به اندیشۀ برتر بیش از پیش پر بار تر بوده است.در دوره بیداری است که مردم به این نتیجه می رسند که می توانند در سر نوشت خود و کشور خود دخالت داشته باشند و در تمام مسائل و برنامه های حکومتی شرکت کنند و حق انتخاب داشته باشند. همچنین آزادی اندیشه در این دوره بیشتر بوده است،و شاعران و ادیبان برای مردم و اندیشه های آنان قلم می تراشیدند ، و سعی در ایجاد نوعی جهت گیری در ذهن مردم بودند.بی تردید شهریار در دوره بیداری  پر آوازه ترین شاعر کلاسیک نو معاصر بوده است و اشعار بسیاری در مدح ایران و ایرانی سروده است و هوشنگ ابتهاج  در این میان از نقدینگی های اشعار وطنی ماست.بی شک در هر جامعه ای دفاع از ملیت و هویت افراد به عهده قلم به دستان و سیاستمدران مردم گرا بوده است.و در حوزه ادبی ما این کار به  عهده شاعران و نویسندگان متعهد اخلاق گرا و مردمی سپرده شده است.وقتی سخن از حب وطن و میهن پرستی به میان می آید نیروهای ناشی از خیرو شر چیرگی یافته و فضیلت و عدالت و مردانگی مصداق پیدا می کند.و مردانی پا بر زمین می کوبند و از هویت وملیت خود دفاع می کنند.که حتی حاضرند خون خود را در راه میهن خود نثار کنند.و بی شک ابتهاج و شهریار در زمره این بزرگ مردان قرار دارند.و این دو علمدار این سنت دیرینه آثاری را به وجود آورده اند که ما را به ایران و ایرانی گره می زند.و حس میهن پرستی را در دل ما جاودانه نگه می دارد. رساله حاضر به بررسی وطن پرستی در آثار این دو شاعر می پردازد.و این پژوهش بر آن است تا عناصر فرهنگ ایرانی را در اشعار شهریار و ابتهاج بیان کند.و از راز های زیبایی اشعار این شاعران پرده بگشاید،همچنین بر آن است تا روح وطن پرستی را در دل مردمان به  پرواز در آورد که  این امر باعث ارتقای غرور ایران و ایرانی در میان فرهنگ و جوامع خواهد بود.

کلید واژگان: شهریار ، ابتهاج ، وطن پرستی ، ملیت،ایرانی

شهریار: زندگی

محمد حسین بهجت متخلص به شهریار،فرزند حاجی میر اقا از سادات خشکناب اذربایجان و از وکلای

مبرز دادگستری تبریز در سال 1285 ش در تبریز به دنیا امد.ایام کودکی را که مصادف با انقلاب

آذربایجان بود در قراء شنگل اباد و قیش قران و خشکناب به سر برد.مقدمات را به قرائت گلستان و

نصاب در مکتب  ده و پیش پدر اموخت و خیلی زود با دیوان حافظ اشنایی یافت،دوره ابتدایی و دوره

اول متوسطه و مقداری از ادبیات عرب را در تبریز اموخت.

شهریار در سال 1300راهی تهران می شود و به تحصیل در رشته طب می پردازد.چند کلاس  را در

این رشته پیمود اما شعر،اصلی است که همواره بدان پایبند است«مدتی که در تهران ماندم،دیگرتهرانی

شدم.شعر من به زبان فارسی بود و امضایم همان سید محمد حسین بهجت خشکنابی.در همین ایام بود که

تخلصم را از حافظ گرفتم:وضو گرفتم و حمد و سوره خواندم و رو به قبله نشستم و حافظ را به شاخه

نباتش قسم دادم،دیوان را گشودم» آمد:

سحر چو خسرو خاور علم بر کوهساران زد

به دست مرحمت بازم در امیدواران زد

چو پیش صبح روشن شد که حاصل مهر گردون چیست

بر امد خندۀ خوش بر غرور کامگاران زد

ومن تخلصم را از بیت اخر گرفتم،

دوم عمر و ملک او،بخواه از لطف حق ای دل

که چرخ گردون این سکۀ دولت به نام شهریاران زد

اما کما فکر کردم،دیدم که برای من سرگشته جوان،لقب شهریار،عنوان بزرگی است،پس فال دیگری زدم:

چرا نه در پی عزم دیار خود باشم

چرا نه خاک سر کوی یار خود باشم

غم غریبی و غربت چو بر نمی تابم

به شهر خود روم و شهریار خود باشم

سید محمد حسین بهجت تبریزی از این پس نام «شهریار» را بر خود می زند و پرواز برفراز گسترۀ

 شعر را با بالهای خواجۀ شیرازی می اموزد و به خود شیوۀ چنین پروازی را نوید می دهد:

شهریارا قلم از خواجۀ شیراز بگیر تا ورق                   رشک گل و لاله دلکش باشد.

شهریار در نتیجه تنگدستی و بر اثر یک عشق بد فرجام نتوانست به تحصیل ادامه دهد و ناچار کمی پیش

 از دریافت مدرک دیپلم دکتری طب را ترک گفت ودر سال 1310 ش به خدمت دولت در امد و نزدیک

 به دو سال در ثبت اسناد نیشابور و مشهد خدمت کرد.در سال 1314 به تهران باز گشت و وارد

شهرداری شد و یک سال به عنوان بازرس بهداری مشغول بود تا در سال 1315 ش به بانک کشاورزی

 انتقال یافت.(ارمین پور،1382 :509).

شهریار در تهران محفل انسی داشت و دوستانش گاه و بیگاه به دیدارش می رفتند با این همه او به تنهایی

 خو گرفته بود و هیچ چیزی برای شاعر بهتر از تنهایی و گوشه گیری نبود.او در سال 1316 پدر را از

 دست داد(همان: 510).

در سال 1319 درویش شد و قرار بود که « خرقه  بگیرد و جانشین پیر بشود» ولی به علت شهودی که

 برایش پیش امد از این منصرف شد و در بسیاری از عادات خود تغییر داد،از جمله سه تار را که تا ان

 زمان می نواخت کنار گذاشت و مواد مخدر را که حدود سی سال به ان معتاد بوده است ترک کردو

 بیشتر به قران خواندن و عبادت مشغول شد.حالت متفاوت شهریار تا حدود سال 1331 ادامه

 یافت.(زاهدی،1337 : 61).

او در سال 1331 ش به عزای مادر نشست و به کلی بی کس و تنها شد.در سال 1332 ش به تبریز

 رفت و مدتها در انجا با حقوق باز نشستگی مختصری که از بانک کشاورزی دریافت می کرد به سختی

 امرار معاش می کرد،تا اینکه هیئت امنای دانشگاه اذربایجان در نخستین جلسۀ خود، که روز یک شنبه

   22 بهمن 1346 تشکیل یافت در مقام تجلیل از استاد او را یکی از پاسداران شعر و ادب میهن خواند

 و به پیشنهاد دکتر هوشنگ انتصاری.رییس ان دانشگاه به عنوان استاد افتخاری دانشکدۀ ادبیات تبریز را

 به وی اعطای نمود؛ ونیز وزارت فرهنگ  ایران،به پیشنهاد فرهنگ اذربایجان شرقی،آموزشگاهی را

 در شهرتبریز به  نام وی نامگذاری کرد، و روز 26 اسفند  ماه  د ر تاریخ  فرهنگ اذربایجان  «روز

 شهریار» نامید(ارمین پور،1382 :510).

شهریار سر انجام پس از مدتها بیماری در سال 1367 در تهران بدرود حیات گفت بنا به وصیت خود در

 مقبره الشعرای سرخاب تبریز سپرده شد، در ایران روز در گذشت شاعر معاصر را «روز شعر و ادب

 فارسی» نام گذاری کرده اند.(شاهین،مهرداد،1389: 1206).

اثار شهریار:

شهریار در اقسام مختلف شعر طبع ازمایی کرده و ازهر رقم شعر دارد،و اغلب را ازموده

است،قصیده،قطعه،غزل،مثنوی،مسمط،رباعی.اکثر اشعار شهریار را،یا می توان گفت همه

انها به مناسبت حال و مقال سروده شده و از این روست که شاعر همه جا ،حتی در بلندترین

غزلهایی که با سخن استاران بزرگ شعر پارسی برابری می کند و در آوردن لغات و

تعبیرات روز و اصطلاحات معمول عامیانه امساک می کند و تنها صبغه زمان است که

شعر او را از سخن گویندگان قدیم جدا می سازد(شهریار،1385:1332).

نخستین منظومه ای که از شهریار چاپ شد روح پروانه بود که در مرگ نا به هنگام پروانه

،خواننده بسیار معروف آن زمان سروده بود.قسمتی از اشعارش نیز که به میرزا احمد خان

اشتری اهداء کرده بود، با مقدمه هایی از ملک الشعرای بهار و سعید نفیسی در سال

1310منتشر شد تا آنکه بعد ها دیوان کامل او ابتدا در چهار جلد در تهران و بعد در دو جلد

در تبریز انتشار یافت.

افسانه شب:

مفصل ترین مثنوی شهریار است (1624)بیت،این مثنوی که شاعر آن را در اوقات فراغت

زندگی خود و در ایام مختلف به تدریج و تفاریق ساخته ساخته،قطعات نظر گیر و پر شور

 فراوان دارد،شهریار دربارۀ این دو مثنوی و دو منظومه دیگر خود می گوید:وقتی که

صرفاً سخن از شعر ناب و مینیاتورهای شعری و تخیلهای وحشی است،تابلوهای افسانه

شب،دو مرغ بهشتی،هذیان دل در نظرم جلوه ای پیدا می کنند.

منظومه دلاویزدو مرغ بهشتی نیز بی گمان از شاهکارهای شهریار و یکی از زیباترین

نمونه های شعر معاصر فارسی است.قدرت شعر شهریار در دو مرغ بهشتی و هذیان دل به

حد اعلی جلوه کرده است.

منظومه حیدر بابایه سلام:

از اثار شهریار و نخستین شعری است که وی به زبان مادری خود سروده است.

یکی از محبوبترین شعرهای شهریار در نظر سایه «ای وای مادرم» است.بارها بخش هایی

از ان را خوانده.و بارها بغضش ترکیده است.عاطفۀ زلالف ساده و صمیمی این شعر

مشهور را بارها ستوده است.

منظومه حیدربابا عبارت از 76 قطعه است که هر قطعه از پنج مصراع یازده هجایی  

ترکیب یافته.سه مصراع اول ودو مصراع آخر جداگانه با هم قافیه می گیرند.این وزن

درآذربایجان بسیار معروف است و غالب ترانه های «عاشقان» که با اهنگ مخصوص و

همراه با نوای پر شور و ساز خوانده می شود به همین وزن است.

با این همه حیدر بابا یک اثر زیبا و ارزنده هنری است که در قلوب مردمان آذربایجان

جاودانه خواهد زیست.(آرمین پور،1382: 518 تا 519).

سبک شناسی آثار شهریار:

اصولاً شرح حال و خاطرات زندگی شهریار در خلل اشعارش خوانده می شود وهر نوع تغییر و تعبیری

 که در آن اشعار بشود، به افسانه زندگی او نزدیک است.

عشق های عارفانه شهریار را می توان در خلال غزل های انتظار؛ جمع و تفریق،وحشی شکار،یوسف

 گمگشته،مسافر همدان،حراج عشق،ساز صبا،و نا شبان و اشک مریم،دو مرغ بهشتی و... مشاهده کرد.

محرومیت و ناکامی های شهریار در غزل های گوهر فروش،ناکامیها،جرس کاروان،ناله روح،مثنوی

 شعر،حکمت،زفاف شاعر،و سرنوشت عشق بیان شده است.خیلی از خاطرات تلخ و شیرین او در هذیان

 دل،حیدربابا،مومیایی و افسانه شب به نظر می رسد.

در سراسر اشعار وی روی روحی حساس و شاعرانه موج می زند که بال تخیلی پوینده و افریننده در

پرواز است و شعر او در هر زمینه که باشد از این خصیصه بهره مند است و به تجدد و نو آوری

 گرایشی محسوس دارد.شعرهایی که برای نیما و به یاد و برداشت ها در قالب سنتی و بسیاری جلوه های

 دیگر حاکی است از طبع آزماییها در این زمینه و تجربه های متعدد اوست.

قسمت عمده ای از دیوان شهریار غزل است.سادگی و عمومی بودن زبان و تعبیر یکی از موجبات رواج و شهرت شعر شهریار است.

شهریار هنر شاعری را بدینگونه می شناسد: مایۀ شعر ان تأثیر و ارتعاش لطیفی است که بلا را ده بر

 روی اعصاب انسان نقش می بندد.و دستگاه عصبی شاعر آن را از خود طبیعت یا از  دستگاه عصبی

 دیگری گرفته و به صورت شعر به دستگاه عصبی دیگران تحویل می دهد(شهریار،1377: 2).

ابتهاج : زندگی

امیرهوشنگ ابتهاج سمیعی گیلانی،در 6 اسفند 1306 در رشت متولد شد.او متخلص به «ه الف سایه»

 شاعر و موسیقی پژوه ایرانی است.پدرش آقاخان ابتهاج از مردان سرشناس رشت و مدتی رئیس

 بیمارستان پور سینای این شهر بود.هوشنگ ابتهاج،دوره تحصیلات دبستان را در رشت در مدرسه قاآنی

 و دبیرستان را در تهران گذراند.و در همین دوران اولین دفتر شعر خود را به نام نخستین نغمه ها

 منتشر کرد.وی دارای چهار فرزند است و می گوید بچه های من تا چشم باز کردند این حرف زدنها و

 موسیقی و شعر خواندن ها غیر مستقیم بر روی انها تأثیر گذاشت و به باورهای انسانی استواری دست

 یافتند.(ابتهاج ،1391: 78).

ابتهاج  در جوانی دلباخته دختری ارمنی به نام گالیا می شد،که در رشت ساکن بود و این عشق دوران

 جوانی دست مایۀ اشعار عاشقانه ای شد که در ان ایام سرود.بعد ها که ایران غرق در خون ریزی و

 جنگ و  بحران شد،ابتهاج شعرب به نام  «کاروان» سرود.

دیریست گالیا در گوش من فسانۀ دلدادگی مخوان

دیگر ز من ترانه شوریدگی مخواه

دیریست گالیا؛ به ره افتاده است کاروان

عشق من و تو؟این هم حکایتی است. (عظیمی،طیهّ ،1391 :384).

ابتهاج مدتی به عنوان مدیر کل شرکت دولتی سیمان تهران به کار اشتغال داشت. منزل شخصی وی هم

 که از خانه های سازمانی شرکت سیمان بود در سال 1387 به نام خانه ارغوان معرفی می گردد.و در

 حیاط همین خانه است که ابتهاج شعر معروف ارغوان خود را برای درخت حیاطش ساخته است.

گرچه این خانه قدمت زیادی ندارد، اما بع دلیل اینکه در زمان سکونت سایه محفل ادبی بزرگان شعر

 وموسیقی بوده دارای ارزش فرهنگی بسیار بالایی است.

ابتهاج از سال 1350 تا 1356 سر پرست برنامه گل ها در رادیوی ایران (پس از کناره گیری داود پیرنیا) شد.

و پایه گذار برنامه موسیقیایی گلچین هفته بود.سر پرست واحد موسیقیایی رادیو،و تعدادی از غزل ها

 ،تصنیف ها و اشغار نیمایی او توسط موسیقی دانان ایرانی نظیر شجریان،ناظری،حسین قوامی اجرا شده

است.

تصنیف خاطره انگیز (تو ای پری کجایی)

شبی که آواز نی تو شنیدم

چو آهوی تشنه پی تو دویدم

دوان دوان تا لب چشمه رسیدم

نشانه ای از نی و نغمه ندیدم

تو ای پری کجایی؟

که رخ نمی نمایی

این اولین تصنیفی است که ابتهاج ساخته است در سال 51 ،52 و تصنیف دیگر سپیده است.

ایران، ای سرای امید، بر بامت، سپیده دمید . (عظیمی،طیۀّ،1391 :511).

سایه هم در آغاز،همچون شهریار، چندی کوشید تا به راه نیما برود؛اما نگرش مدرن و اجتماعی شعر

 نیما ، به ویژه پس از سرایش ققنوس،بالطبع او که اساس شاعری غزلسرا بود؛همخوانی نداشت.پس راه

 خود را که همان سرودن غزل بود، دنبال کرد.

در جای دیگر زندانی شدن ابتهاج در سال 1362 را می توان از مهم ترین وقایع زندگی وی

 دانست.اتفاقی که تأثیری قاطع بر زندگی ابتهاج و خانواده اش گذاشته است.شعر هایی که وی در این

 دوران سروده نمونه ای فاخر از فراز های شعر فارسی می باشد.

Abstract:

Persian literature with it's 1000 historical evolution has been passed along term, with different reflections and essays paced in coeval.
Continually in it's evolution, in order to reach superior and deepest deliberation , has been prolific more than it was before.
In vigilance of nation term, people conclude that they can role their Destiny and their country and they could participate in every affairs, difficulties, complication and governorship program although they had right to vote and tried to direct men's mind.the freedom of thought appears in this period of time.and
Poets, writers and literary men wrote poams for human's thought and reflections and sharpen and pointed their pens...
Without hesitation Shahreyar was the most famous classical coeval poet and had alot of poems about Iran and Iranian eulogy and panegric. and Hoshang Ebtehaj is one of the most valuable homy poem.Undoubtedly
In every society defence of identity and nationality figured by writers and political leaders ..
In our literary authority and territory this responsibility handel by poems , writers whom are the principles of morality and obliged.
As a matter of fact when the topic is Patriotism the power of welfare and devil has been shown, so virtue, superiority, justice, courage and manliness become applicable.
Men stepped on the earth who defence their identity and nationality.they believe in martyrdom in order to freedom.Without doubt Ebtehaj and Shahreyar are in this sort and category of great persian men of letters.
These two standard bearers created works , opus and literary compilations which remained and related us to Iran and to be real IRanian.
This treatise consider "patriotism " and "opus" of these two popular poets and the aims of this research is to show Iranian cultural feature in Shahreyar and Ebtehaj 's poems also manifest the secrets of their meaningful and beautiful poams.
Flying the everlasting spirit of humanity and patriotism in one's heart to cause promotion of Iran and Iranian identity among other culturers.

Key words:Shariyar_Ebtehaj_Patriotism_nationality_Irani

(لینک دانلود پروپوزال این پایان نامه)