مقدمه
افزایش شتابان تعداد تصادفات رانندگی ومتعاقباً افزایش مرگ ومیر ناشی از این سوانح وتصادفات درسالهای اخیر،توجه بسیاری از مسئولین وبرنامه ریزان کشور را به خود معطوف کرده است.نرخ رشد تصادفات رانندگی و مرگ ومیر ناشی از این سوانح وتصادفات درسالهای اخیربه طور فاجعه آمیزی افزایش یافته وباعث صدمات ولطمات جبران ناپذیری بر مناسبات اقتصادی واجتماعی کشورشده است.
مرگ ومیرهای ناشی ازسوانح وتصادفات رانندگی در سالهای اخیرباتوجه به ابعاد وسیع مسئله چندان که باید مورد توجه قرارنگرفته است وتا کنون برآورددقیقی در مورد هزینه های اقتصادی مرگ ومیرهای ناشی ازسوانح وتصادفات رانندگی نشده است.با توجه به آثار منفی که این مرگ ومیرها در بلند مدت می تواند بر اقتصاد کشور به جای گذارد لزوم کنترل این مرگ ومیرها نیز ضرورت پیدا خواهدکردوبرای شفاف ترشدن بعدفاجعه آگاهی از بار اقتصادی این مرگ ومیرها برپیکره اقتصادی کشور ضرورتی انکار ناپذیر خواهد داشت.تحقیق حاضر تلاشی است در جهت رسیدن به این اهداف وبرآورد بار اقتصادی مرگ ومیرهای ناشی ازسوانح وتصادفات رانندگی در سال 1381.
سوانح وحوادث رانندگی تهدیدی جدی برای سلامتی انسانها در سراسر دنیامی باشد.در کشورهای توسعه یافته صنعتی راهکارهای مقابله با سوانح وحوادث با دقت وحساسیت بررسی شده است ولی در کشورهای درحال توسعه اینگونه نیست (Soori&Nagavi,p:1).
امید به زندگی در بدوتولد یکی از شاخص های توسعه یافتگی کشورها به شمار می آید و یکی از اهداف برنامه ریزان برای توسعه, افزایش امید به زندگی در بدو تولد است. شاخص های تعیین کننده امید به زندگی دربدو تولد , میزان های مرگ و میر ویژه سنی می باشد. هر چه میزانهای مرگ و میر در سنین پایین مخصوصاً سنین زیر 5 سال کمتر باشد امید به زندگی روبه فزونی خواهد گذاشت و مرگ‌و میر در سنین 5 سال در کشور ما تا حد زیادی تحت کنترل درآمده است, اما هنوز فاصله زیادی با کشورهای توسعه یافته دارد. عامل مهم دیگری که امید به زندگی را تحت تاثیر قرار می دهد مرگ و میر جوانان و افراد میانسال است. با توجه به اینکه مرگ‌ومیرهای ناشی ازسوانح و تصادفات رانندگی بیشتر سنین میانی و پایین را تحت تاثیر قرار می دهند, تاثیر منفی این مرگ‌ومیرهای روی امید زندگی در بدو تولدودر نتیجه روی اقتصاد وجامعه اجتناب ناپذیر خواهد بود.
اهمیت پژوهش:
واقعه مرگ ومیر در سنین متفاوت از اهمیت زیادی برخوردار است وآگاهی ازشاخصهای مربوط به آن برای برنامه ریزان کشور ضرورتی انکار ناپذیر دارد.امروزه سلامت محور توسعه پایدار محسوب می‌شود و سرمایه‌گذاری در بخش سلامت سریعترین و آسانترین راه برای کاهش فقر در جامعه محسوب می‌شود.
امروزه توجه خیلی کمی به هزاران زندگی که دراثر تصادفات، بی رحمانه از دست می رود می شود. جامعه بهداشت عمومی، تصادفات رانندگی را به عنوان یک علت اصلی برای از دست دادن زندگی بارورومولدوهمچنین یک علت برای هزینه های بالای مراقبتهای بهداشتی ودرجه زیادی ازناتوانی جسمی می داند.از نظر تاریخی نیز به علت داشتن علل متنوع، از تصادفات به عنوان یک مسئله مهم بهداشت عمومی غفلت شده است وجوامع وحکومتها این علل را به عنوان علل قابل قبول برای مداخلات بهداشتی درک نکرده اندوبه این مسئله که از طریق تلاشهای سازمان یافته در یک جامعه می توان از این آسیبها جلوگیری کرد به شکل محدودی مورد توجه قرار گرفته است.تحلیلهای اخیر در ارتباط با انتقال جمعیتی وانتقال اپیدمیولوژیکی ومطالعات انجام شده از جمله مطالعات بانک جهانی[1] وسازمان بهداشت جهانی[2](WHO)علل آسیبها وصدمات را در سطح ملی وجهانی تا حدودی برجسته کرده اندولی به علل کلیدی این مسائل کمترتوجه شده است Sethi&Zwi,p:412) (.
با توجه به تاثیر زیاد مرگ‌ومیر های ناشی ازسوانح و تصادفات رانندگی روی شاخص‌های مرگ‌ومیر بخصوص امید به زندگی در بدو تولدواقتصاد کشور و عدم توجه به این مرگ‌ومیرها, لزوم توجه به آثار این مرگ ومیرها ضروری است. کاهش امید به زندگی آثار اقتصادی و اجتماعی سوئی برای جامعه به ارمغان می‌آورد . نکته مهم این است که این مرگ ومیرها بیشتر جنس مذکر وسنین پائین راکه قشر فعال جامعه محسوب می شوند تحت الشعاع قرار می دهد وکنترل وبه حداقل رساندن این مرگها آثار اقتصادی – اجتماعی وجمعیتی مثبتی خواهد داشت.آگاهی ازمیزان تاثیر این مرگ ومیرها روی امید به زندگی در بدو تولدومحاسبه نفر سالهای عمر از دست رفته ناشی از این مرگ ومیرها به پژوهشگران وبرنامه ریزان کمک خواهد کرد تابا دید باز تری به عواقب اقتصادی- اجتماعی این مرگ ومیرها بنگرند.
اهداف پژوهش:
هدف کلی پژوهش برآورد تاثیر مرگ و میرهای ناشی از سوانح وتصادفات رانندگی روی امید به زندگی در بدو تولدومحاسبه بار اقتصادی ناشی ازاین مرگ ومیرها در سال1381 است.
4-1- ادبیات موضوع
درمجموع در سال1990 تعداد9611000سال به دلیل مرگهای زود هنگام در ایالات متحده آمریکا از دست رفته است.بیشترین تعداد سالهای از دست رفته مربوط به سرطان، خودکشی ودیگرکشی، بیماریهای قلبی وتصادفات رانندگیبوده است. تصادفات رانندگی با1340000سال عمر تلف شده، رتبه چهارم را به خود اختصاص داده است.این تعداد سالهای عمر از دست رفته 94/13 درصد کل سالهای عمر از دست رفته در اثر مرگ ومیرهای زود هنگام می باشد.
به گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، در سال1998 در سطح جهان، در اثر صدمات ناشی از سوانح وتصادفات رانندگی38848625 نفرسال عمر توأم با معلولیت وناتوانی جسمانی[3](DALY) داشته ایم. در سال1998 نهمین علت از دست رفتن سالهای عمر،معلولیت وناتوانی جسمانی در اثر صدمات ناشی از سوانح وتصادفات رانندگی بوده است. سازمان جهانی بهداشت پیش بینی کرده است که در سال2020 تعداد سالهای توأم با معلولیت وناتوانی جسمانی به علت صدمات ناشی از سوانح وتصادفات رانندگی از رتبه نهم به رتبه سوم خواهد رسید. به گزارش سال2003 سازمان جهانی بهداشت از نظر اقتصادی صدمات ناشی از سوانح وتصادفات رانندگی در کشورهای با درآمد پایین یک درصد، کشورهای با درآمدمتوسط5/1درصدودرکشورهایبادرآمدبالا2درصدتولیدناخالص داخلی[4](GNP) این کشورها است.
براساس برآوردهای سازمان جهانی بهداشت هزینه های مستقیم سوانح وتصادفات رانندگی حدود518 ملیارد دلار در سال می باشد.ازاین مقدار65ملیارددلار مربوط به کشورهای بادرآمد پایین است.
نتایج برآوردها نشان می دهد که هزینه های سالانه سوانح وتصادفات رانندگی در اتحادیه اروپا 180ملیارد یورو معادل207 ملیارد دلار می باشد.این هزینه ها به روش فراگیر محاسبه شده اند ، دراین روش تمام هزینه های مستقیم وغیر مستقیم سوانح وتصادفات رانندگی درنظر گرفته شده است(Peden & et all p:6).
برآورد دیگری در ایالات متحده امریکابرای سال2000 انجام شده که نشان می دهد هزینه های سوانح وتصادفات رانندگی حدود230 ملیارد دلار درسال می باشد. این برآورد به روش تولید از دست رفته انجام شده است. (Peden & et all p:6).
به گزارش سازمان بهداشت جهانی در سال 2001تعداد 1194115 نفر در اثر سوانح وتصادفات رانندگی جان خود را از دست داده اند.در این میان سهم مرگ ومیر ناشی از سوانح وتصادفات رانندگی مردان، 848234 نفر وسهم مرگ ومیر زنان، 345881 نفر بوده است.بیشترین تعداد مرگ ومیر ناشی از سوانح وتصادفات رانندگی در این سال700568 نفر(59 درصدکل مرگ ومیرهای ناشی از سوانح در جهان)در منطقه آسیای جنوب شرقی رخ داده است.میزان مرگ ومیرمردان وزنان در این سال 1975/0 درهزار بوده است.میزان مرگ ومیر مردان 2785/0 درهزار ومیزان مرگ ومیر زنان 1153/0 در هزار بوده است.
میزان مرگ ومیر ناشی از سوانح وتصادفات رانندگی در ایران در سال1381 برابر با3322/0 در هزار بوده است این رقم برای مردان5329/0 در هزار وبرای زنان1259/0 درهزار بوده است. مقایسه میزانهای مرگ ومیر ناشی از سوانح وتصادفات رانندگی درسال1381کشور با مناطق مختلف جهان در سال2001 نشان می دهدکه میزانهای مرگ ومیر ناشی از سوانح وتصادفات رانندگی و تفاوت این میزانهای مرگ ومیر بین مردان وزنان کشور، بیشتر ازمیزانهای مرگ ومیر مربوط به کل جهان وتقسیم بندیهای مختلف جهان،به استثنای منطقه آسیای جنوب شرقی بوده است.
به گزارش سازمان پزشکی قانونی کشور در سال1378تعداد15045 نفر براثر تصادفات رانندگی جان خود را از دست داده اند. به گزارش همین سازمان تعداد مرگ ومیر ناشی از تصادفات رانندگی در سال1381 به21873 نفر رسیده است. این تعداد مرگ ومیر 7/5درصد کل مرگ ومیرهای کشور راتشکیل می دهد.توزیع سنی وجنسی مرگ ومیر ناشی از تصادفات رانندگی در ایران در سال 1381 در جدول1 نشان داده شده است
دول1:تعداد مرگ ومیر ناشی از سوانح وتصادفات رانندگی به تفکیک گروههای سنی وجنس درسال1381
| گروههای سنی |
مردوزن |
مرد |
زن |
| 0-4 |
970 |
782 |
188 |
| ##### |
3431 |
2774 |
657 |
| 15-29 |
6346 |
5192 |
1154 |
| 30-44 |
4655 |
3788 |
867 |
| 45-59 |
2875 |
2330 |
545 |
| 60-69 |
1502 |
1136 |
366 |
| 70-79 |
1679 |
1454 |
225 |
| 80+ |
415 |
329 |
86 |
| جمع |
21873 |
17785 |
4088 |
«متأسفانه تاکنون برآورد شفافی از هزینه های ناشی ازحوادث ترافیکی در ایران که بتوان به دقت واعتبارآن اعتماد داشت منتشر نشده است.در این زمینه به برخی از اعداد می توان اشاره کرد.
براساس گزارشهای کارشناسان امور سالانه بالغ بر550ملیارد تومان خسارت ناشی از حوادث رانندگی به کشور تحمیل می شود.
چارچوب نظری
تئوری انتقال جمعیتی:
تئوری انتقال جمعیتی رانخستین بار«وارن تامسون»[1]در سال1929ارائه کردکه« فرانک نوتشتاین»[2] و«بلاکر»[3] به ترتیب در سالهای 1945 و 1947 به تکمیل آن پرداختند.صاحبنظران مختلف طبقه بندیهای گوناگونی از مراحل انتقال جمعیتی ارائه داده اند.به طورکلی جمعیت شناسان هنگام بحث از مراحل انتقال جمعیتی همیشه دو مرحله اصلی یعنی حرکت از مرگ ومیر وباروری بالا به مرگ ومیروباروری پایین را در نظر داشته اند وسعی دارند میزانهای موالید ومرگ ومیر جوامع رادر قبل از مرحله انتقال،در جریان انتقال وپس از انتقال مشخص نمایند(حسینی،1379،ص92).
تئوری انتقال جمعیتی برگرفته ازتجربیات کشورهای پیشرفته صنعتی است وتغییرات باروری ومرگ ومیر در کشورهای مختلف را توصیف وتبیین می کند. بخشی ازتئوری انتقال جمعیتی، انتقال جمعیتی کشورهای توسعه یافته راتبیین می کند وبخشی دیگر آینده کشورهای در حال توسعه راپیش بینی می کند.
تغییرات وسیع در سطح وعلل مرگ ومیر در سالهای اخیروموفقیت بسیار زیاد در کنترل بیماریهای عفونی وکاهش باروری ،منجر به انتقال جمعیتی درسالهای اخیر شده است.در این انتقال جمعیتی،جوامع سنتی که تقریباً همه افراد آن جوان بودند،به جوامعی تبدیل می شوند که تعداد افراد میانسال وسالمند درآنها به سرعت روبه افزایش است.
تئوری انتقال اپیدمیولوژیکی:
بی تردیدبسیاری از ابعادوجنبه های زندگی بشر درطول تاریخ تغییرات وسیعی به خود دیده است .طی 200 سال گذشته مخصوصاً قرن بیستم کشورهای جهان پشت سرهم انتقال اپیدمیولوژیکی را پشت سرگذاشتند. یک تغییر بلند مدت در الگوی مرگ و میر که در آن میزانهای مرگ و میر از سطح بالا که در آن مردم در سنین پایین بوسیله بیماری های عفونی و واگیر دار می میرند به سطح پایین که در آن مرگ و میر در سنین بالا تر به دلیل بیماری های مزمن و غیرواگیر می باشد صورت گرفته است. درطول تاریخ امید به زندگی در بدو تولد از 20سال برای انسانهای ابتدایی به 80 سال در کشورهایی که پایین ترین میزان مرگ ومیر را دارند رسیده است واین تنها یکی از تغییراتی است که در طول زندگی بشر رخ داده است. افزایش در امید به زندگی در نتیجه کاهش مرگ ومیر بوده است (Sethi&Zwi,p:412).
انتقال جمعیتی ودر راستای آن،انتقال اپیدمیولوژیکی منجر به ایجاد تغییرات وسیعی در سطح وعلل مرگ ومیر درسراسردنیا گردید. انتقال جمعیتی باعث کاهش مرگ ومیروباروری وافزایش امیدبه زندگی در کشورهای مختلف گردید.همانطور که قبلاً ذکر شد همزمان با کاهش سطح مرگ ومیر علل مرگ ومیر نیز تغییرات بسیار وسیعی به خود دیده است.علل مرگ ومیر از بیماریهای عفونی وانگلی به بیماریهای غیر عفونی تغییر یافته است.در حال حاضربیماریهای قلبی وعروقی،سرطانها ومرگ ومیرهای ناشی از سوانح وتصادفات رانندگی سهم زیادی از مرگ ومیرها را به خود اختصاص داده اند.هم اکنون در کشورهای توسعه یافته ودر حال توسعه مرگ ومیرهای ناشی از سوانح وتصادفات رانندگی از اهمیت خاصی برخوردارند. مخصوصاً درکشورهای حال توسعه مرگ ومیرهای ناشی از سوانح وتصادفات رانندگی روز به روز در حال افزایش است وباعث از بین رفتن سرمایه های انسانی ونیروی مولد بی شماری در این کشورها می شود.