پایان نامه خیار گلخانه ای

چکیده:

مسائل مربوط به احداث تونلها و سیستمهای حرارتی،  عملیات کاشت، داشت، برداشت خیار تا زمان عرضه محصول در فصول جداگانه مورد بررسی قرار می دهیم

مزیتهای کشتهای گلخانه ای از نظر افزایش تولید در واحد سطح، اشتغالزایی و صرفه جویی در آب و اراضی کشاورزی بررسی می شود و فروش به موقع این محصول از نظر اقتصادی در داخل کشور اهمیت زیادی دارد صادرات این محصول ارز آوری خوبی را نصیب تولید کنندگان می کند

مقدمه

تولید محصولات گلخانه ای با استفاده از فن آوری جدید به وسیله نصب سوله های نیمدایره ای و به کار گیری شرایط آب و هوایی کنترل شده در سالهای اخیر نه تنها موجب افزایش عملکرد گردیده بلکه باعث استفاده بیشتر از فضای گلخانه ها ، کنترل بیشتر آفات و بیماریها و تولیدی با کیفیت بالاتر و بهداشتی تر شده است .

کشت اینگونه سبزیجات در سوله های نیمدایره با پوشش پلا ستیک به گلخانه داران کمک کرده است تا بتوانند با مقدار محدودی زمین تولیداتی معادل ده ها برابر کشت در فضای آزاد داشته باشند ضمن اینکه در صورت استفاده از روش آبیاری قطره ای باعث صرفه جویی در آب آبیاری و کودهای شیمیایی پر مصرف ( ماکرو  ) و کم مصرف ( میکرو ) می گردند .

به نظر می رسد در صورت ادامه کشت صیفی جات با این روش نه تنها به افزایش تولید در واحد سطح کمک می کند بلکه زمینهای بیشتری نیز برای کشت های مهمتر آزاد می گردد . رونق صادرات این محصولات در سالهای اخیر ، اهمیت توجه به این گونه روشهای تولید را افزایش داده و زمینه اشتغال را برای افراد بیشتری فراهم نموده است .

مدیریت بالای اینگونه صیفی جات باعث گردیده علاقمندان برای حداکثر تولید و آشنایی با فنون مدیریتی با متخصصین این رشته بالاخص در بخش خصوصی ارتباط مؤثری برقرار کنند و در نتیجه از درآمد بالاتری برخوردار شوند به همین علت در چند ساله اخیر با توجه به توسعه کشت های گلخانه ای و جلب طبقات مختلف مردم نه تنها بسیاری از افراد تحصیل کرده و علاقمند در این زمینه مشغول شده اند بلکه بکارگیری این فن آوری در جوامع کشاورزی و روستایی تا حدودی باعث جلوگیری از مهاجرت آنها به شهرها شده است .

1-1 تاریخچه :

نام انگلیسی آن Cucumber و نام فرانسوی آن Concomber و Cornichon بوده و در عربی به آن قثّاء و در آلمانی Gurke گفته می شود نام علمی آن Cucumis sativus بوده و متعلق به خانواده Cucurbitaceae می باشد .

با وجود سابقه طولانی که کاشت خیار در هوای آزاد ( مزرعه ) دارد ، پرورش خیار گلخانه ای به منظور تولید و عرضه طولانیتر خیار تازه ، از قرن هجدهم میلادی در اروپا مورد توجه قرار گرفت . بسیاری از محققان مرکز  پیدایش خیار را هندوستان می دانند زیرا در دامنه های هیمالیا گیاهی به نام Cucumis hardwickii می روید که میوه هایی ریز و تلخ دارد ، از نظر تاریخی این گیاه از حدود 3000 سال قبل کشت و کار می شد و از هندستان به چین منتقل شده و شواهد تاریخی نشان می دهد که خیار توسط رومیان و یونانیان باستان کشت و کار می شد .  خیار که در گذشته های دور از طریق مصر به مناطق حاشیه دریای مدیترانه و از آنجا به اروپا آورده شده است . اما پیدایش خیار گلخانه ای به این نحو بود که برای اولین بار در قرن هجدهم خیارهای جدیدی از مناطق جنگلی گرم و مرطوب هندوستان وارد انگلستان گردید که با خیارهای موجود در اروپا تا آن زمان تفاوت زیادی داشت و در شرایط اروپا فقط در گلخانه قادر به رشد و نمو بودند . بعدها با اصلاح نژاد ، انواع جدیدتری به نام خیار گلخانه ای به وجود آمد که از نظر مرفولوژیکی و خواسته های آب و هوایی کاملاً از خیارهای معمولی متمایز و مشخص می باشند . این خیارها ماده زا و بی تخم بوده ( پارتنو کارپ )و دارای پوستی خوراکی می باشند .  

اینک نه تنها در اروپا بلکه در تمام جهان این ارقام در شرایط گلخانه ای کشت می شود .

گیاه شناسی :

4-1-1 – اندام هوایی (The Shoots ) :

خیار با نام علمی Cucumis sativus از خانواده Cucurbita می باشد .

شاخه اصلی این گیاه ، علفی و یک ساله ابتدا به صورت عمودی رشد می کند ولی بعد از تولید شاخه های جانبی همانند بوته مو بر روی زمین رشد خواهد کرد شاخه ها در خیار از نوع سیمپودیال می باشد ، از گره های روی ساقه اصلی یک یا چند شاخه فرعی به وجود می آید که بر روی همه آنها می تواند میوه تشکیل شود ؛ همه ساقه ها در خیار زبر و کرکدار می باشد که در هنگام بلوغ ممکن است ، ساقه تو خالی شود . در روی هر گره از ساقه فقط یک برگ به وجود می آید .

اندازه برگها در خیارهای معمولی 10-20 سانتی متر و در خیارهای بی دانه 20-40 سانتیمتر می باشد ؛ این برگها بر روی یک دمبرگ بلند به طول 20-7 سانتیمتر قرار می گیرند .

هر برگ دارای پنج عدد بریدگی ( کنگره ) است که بریدگی وسطی ، نسبتاً بزرگتر می باشد و سطح برگها به کرک پوشیده شده است ؛ و از گره سوم به بعد ، از ته دمبرگها معمولاً پیچکهایی تولید می شود که منشأ غیر شاخه ای دارند ؛ این پیچکها به ساقه ها کمک می کنند تا بتوانند از قیم بالا بروند . ساقه در خیار از دو دسته آوندی 10 تایی تشکیل شده که به طور منظم در کنار هم قرار گرفته اند ، دسته آوندی کوچکتر به طرف کنار ساقه و دسته های بزرگتر در قسمت مرکز آن واقع شده اند .

2-4-1- ریشه(The root ) :

ریشه ها در خیار بسیار قوی هستند و ممکن است تا عمق 1 متری رشد کنند ، سیستم ریشه خیار تقریباً گسترده ولی نازک می باشد که ممکن است به صورت افقی در سطح وسیعی گسترش یابند و به طور مکرر تولید ریشه های انبوه در عمق 30 سانتی متری خاک بکنند . بعضی از ریشه های جانبی معمولاً به سمت پایین رشد می کنند و یک سیستم جدیدی از ریشه های عمیق جانبی ، را تولید می کنند که تأثیر بیشتری نسبت به ریشه های اصلی در جذب مواد دارند ؛ وقتی ریشه گیاه در شرایط رطوبت کافی قرار گیرد ، ریشه های جانبی به آسانی از هیپوکوتیل خارج شده و مثل بقیه اندامهای گیاه رشد می کنند .

3-4-1- کل ( The Flower ) :

گونه های خیار جنسیت های مختلفی را نشان می دهند . پیش از شرح جنسیت های مهم خیار گلخانه ای ، لازم است با اصطلاحات زیر آشنا شویم :

1- گل کامل یا دو جنسی ، هرمافرودیت (Perfect'bisexual' hermaphroditic

به گلی اطلاق می شود که دارای دو اندام نر ( پرچم ) و ماده ( مادگی ) باشد .

2- گل نر ( male  flower ) به گلی اطلاق می شود که فاقد مادگی است و فقط دارای پرچم است .

3- گل ماده  (female  flower ) به گلی اطلاق می شود که فاقد پرچم است و فقط دارای مادگی است .

4- گیاه یک پایه (Monoecious Plant ) به گیاهانی اطلاق می شود که گل نر و ماده را به صورت جدا از هم بر روی یک پایه تولید می کنند .

5- گیاهان دو پایه (Dioecious Plant )به آن دسته از گونه های گیاهی اطلاق می شود که گل ماده را بر روی یک پایه و گل نر را بر روی یک پایه دیگر تولید می کنند .

6- Andromonoecious  Plant به گیاهانی گفته می شود که هم گل نر و هم گل کامل را تولید می کنند .

7- Androeceious  Plant به گیاهانی گفته می شود که فقط تولید گل نر می کنند .

8- Gynoecious  Plant به گیاهانی گفته می شود که فقط تولید گل ماده می کنند .

9- Cynomonoceious  Plant به گیاهانی اطلاق می شود که هم گل ماده و هم گل کامل تولید می کنند .

10- Predominantly Female Plant به گیاهانی گفته می شود که اغلب تولید گل ماده می کنند ولی بعضی وقتها تعداد کمی گل نر هم تولید می کنند .

11- Hermaphroditic  Plant گیاهان هرمافرودیت که هر دو اندام نر و ماده را در داخل یک گل تولید می کنند .

12- پارتنوکارپی ( Partheno  Carpy ) در این گیاهان میوه ها بدون عمل گرده افشانی و لقاح به وجود می آیند و فاقد بذر هستند .

معمولاً خیارها یک پایه (Monoecious ) هستند ؛ هر دو گل نر و ماده را در روی یک پایه ولی جدا از هم تولید می کنند . عملکرد این نوع خیار با دگر گرده افشانی افزایش می یابد ؛ پس خیارهای دانه دار یا مزرعه ای نیازمند گرده افشانی می باشند . بهترین گرده افشاننده آنها زنبور عسل است ؛ برای هر 50000 بوته خیار قرار دادن یک کندوی زنبورعسل در مزرعه توصیه می شود .

اما خیارهای گلخانه ای انگلیسی عموماً از نوع ژینوسیوس ( Gynoecious ) هستند که فقط تولید گل ماده می کنند . میوه این نوع خیار به صورت پارتنوکارپی تولید می شود ، در نتیجه نیازی به گرده افشانی ندارند ، چنانچه گرده افشانی صورت گیرد بذر در داخل میوه تشکیل می شود و این موضوع باعث کاهش کیفیت محصول شده و میوه های گرد یا گلابی شکل تولید خواهد شد .

برای جلوگیری از ورود حشرات به گلخانه باید از تورهای مخصوص استفاده کرد .

هر عاملی که در رشد خیار مؤثر است ؛ در جنسیت این گیاه هم نقش دارد ؛ مثل عوامل طبیعی ، بطوریکه بررسی بر روی خیارهای یک پایه نشان می دهد که این گیاه در شرایط مطلوب مثل دمای بالای 27 درجه سانتیگراد و طول روز بالاتر  از 14 ساعت ، هوای آفتابی ، تأمین زیاد ازت و آب کافی گرایش به تولید گل نر دارد ولی در شرایطی که عوامل رشد نامناسب است تولید گل ماده افزایش می یابد . همچنین اغلب هیبریدهای ماده به تنش های محیطی پاسخ می دهند . اگر چه گیاهان ژینوسیوس که صد در صد گل ماده تولید می کنند ؛ تحت تأثیر شرایط محیطی قرار نمی گیرند ، ولی اسپری مواد  تنظیم کننده رشد بر روی این گیاهان اغلب جنسیت گلها را تحت تأثیر قرار می دهند . تعداد گل ماده در خیارها با بکار بردن اتفون در نسبت های توصیه شده افزایش می یابد . بر این اساس به کار بردن این ماده به صورت اسپری می تواند احتمال تولید گلهای ماده را در گیاهانی که فقط تولید گل ماده می کنند افزایش دهد .

همچنین می توان تولید گلهای نر در گیاهان را حتی در گیاهان ژینوسیوس افزایش داد . این کار به وسیله اسپری کردن اسید جبیرلیک ( ) در شرایط خاص امکان پذیر است . این روش کاربرد زیادی در اصلاح نباتات دارد ، چون این روش خود لقاحی را در والد ماده راحت می کند و اصلاح گیاه را تسهیل می بخشد .

رنگ گلهای نر و ماده در خیار پر رنگ است و هر گل دارای پنج گلبرگ می باشد گلهای نر هر کدام به وسیله یک ساقه لوله ای شکل محافظت می شوند . عموماً گلهای نر به صورت خوشه ای 3 تا 5 تایی در گره برگها تولید می شوند . هر گل نر دارای 3 پرچم می باشد که دوتای آن دارای دو بساک بوده و یکی فقط دارای یک بساک می باشد . گلهای ماده به صورت منفرد بر روی گره های ساقه اصلی و جانبی به وجود می آیند در این گلها پرچم ها لاغر و نازک هستند ؛ ولی مادگی بزرگ و توسعه یافته می باشد . کلاله سه شاخه ای خامه و تخمدان سه حجره ای می باشند . این نوع گل به آسانی به کمک تخمدان بزرگ آنها که در قسمت پایین گل قرار دارد قابل تشخیص می باشد .

در گل خیار یک حلقه ای از شهد دور خامه را فرا می گیرد . میوه هایی که از یک تخمدان بزرگ بوجود می آیند می تواند از یک گل ماده و یا یک گل دو جنسی به وجود آید .

4-4-1- میوه (The  fruit  )

از نظر گیاه شناسی میوه خیار یک سته از نوع پپو (Pape ) است که از نظر شکل گرد و بلند است . اندازه میوه ، شکل و رنگ آن تابع شرایط کشت است ؛ در میوه های نارس کلروفیل موجود در سلولها ، سبب سبزی میوه می شود ولی وقتی میوه می رسد رنگ آن به زرد مایل به سفید تغییر می کند . لایه خارجی میوه ممکن است ؛ ضخیم و کرکدار باشد . میوه در خیار سه خانه ای با بافت نرم است که بذرها در داخل آن به وجود می آید .

خیارهای معمولی ( با دانه ) مقداری بذر تولید می کنند ؛ در حالیکه خیارهای انگلیسی ( بدون دانه ) بذر تولید نمی کنند و یا بذرهای بسیار ریزی به وجود می آورند . خیارهای معمولی کوتاه در حدود 25-15 سانتیمتر طول و از نظرشکل تقریباً استوانه ای شکل می باشند . این نوع خیار بسیار ضخیم بوده و پوست آن بسیار سبز و دارای لکه های سبز کم رنگ می باشد . پوست این نوع خیار تحت شرایط تنش تلخ می شود .

میوه خیارهای بی دانه ( انگلیسی ) بلندتر بوده و طول آن بین 50-25 سانتیمتر است و استوانه ای شکل می باشد و از مشخصات بارز آن می توان به قسمت باریک و نازک انتهای آنها شاره کرد ؛ میوه این نوع خیار دارای پوست ضخیم و سبز رنگ است ولی تلخ نمی باشد و خوردن آن با پوست هیچ ضرری ندارد .

4-1- ارزش تغذیه ای خیار :

خیار از نظر داشتن انواع مختلف ویتامین ضعیف است ولی ویتامین A و C را بیشتر از سایر ویتامین ها دارد . به طور کلی در هر یکصد گرم خیار ، مواد زیر موجود می باشد :